دانشنامه روانشناسی مردمی
علیرضا نوربخش (مشاور بالینی)

سبب شناسی اختلال هذیانی

اختلال هذیانی نوع خاصی از روانپریشی است.

بیماران دچار اختلال هذیانی عمدتا از این مکانیسم های دفاعی استفاده می کنند: واکنش وارونه، انکار و فرافکنی.

هذیان(delusion) باور ثابت غلطی است که هماهنگ با فرهنگ فرد نیست. هذیانها جزء جالبترین علایم روانپزشکی هستند، زیرا بسیاری از مردم ممکن است انواع بسیار زیادی از باورهای غلط داشته باشند و از سوی دیگر درمان هذیان ها دشوار است. تشخیص هذیان هنگامی مطرح می شود که هذیان های غیر عجیب و غریب(nonbizarre) به مدت حداقل یک ماه وجود داشته باشند و قابل انتساب به سایر اختلالات روانپریشانه نیز نباشند.

اختلال هذیانی

همه گیر شناسی

طبق ملاکهای (DSM-IV-TR) اختلالات هذیانی فقط دلیل یک تا دو درصد از تمام موارد بستری شدن در مراکز بهداشت روانی را تشکیل می دهند. سن شروع این اختلال به طور متوسط حدود چهل سالگی، و البته در طیفی از هیجده تا نود سالگی است. تعداد بیماران مونث مختصری بیشتر است. احتمال اینکه مردان به هذیان های پارانوئید مبتلا شوند، بیشتر از این احتمال در مورد زنان است و در مقابل، زنان به احتمال بیشتری به هذیان های اروتومانیا دچار می شوند. بسیاری از بیماران متأهل و شاغل اند، اما ارتباطی هم با شروع مهاجرت و پایین بودن وضعیت اجتماعی – اقتصادی ممکن است داشته باشد.

سبب شناسی

علت اختلال هذیانی هم مثل عمده اختلالات عمده روانپزشکی، ناشناخته است. نظر اصلی در مورد علت اختلال هذیانی این است که این اختلال ارتباطی با اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی ندارد. اختلال هذیانی هم از اسکیزوفرنی نادر تر است هم از اختلالات خلقی. متقاعد کننده ترین داده ها از بررسی های خانوادگی ای بدست آمده است که بیشتر بودن شیوع اختلال هذیانی و صفات شخصیتی مرتبط با آن نظیر شکاکیت، حسد، و پنهانکاری را در بستگان پژوهیدنی های مبتلا به اختلال هذیانی گزارش کرده است.

اختلال هذیانی

عوامل زیستی

احتمالا، عواملی منحصر به فرد و هنوز ناشناخته ای در مغز و شخصیت بیمار وجود دارد که با پاتوفیزیولوژی خاص اختلال هذیانی مرتبط است . بیماریهای عصبی ای که همه با هذیان ارتباط دارند، آنهایی هستند که دستگاه لیمبیک و عقده های قاعده ای را گرفتار می کنند. بیمارانی که به دلیل یک بیماری عصبی هذیان پیدا کرده اند، ولی از نظر عقلی و هوشی اختلالی ندارند، هذیان هایشان اکثر اوقات پیچیده و شبیه به هذیانهای بیماران دچار اختلال هذیانی است. برعکس، بیماران دچار اختلالات عصبی که اختلالاتی از نظر عقلی و هوشی هم پیدا کرده اند، هذیانهای ساده ای دارند که هیچ شباهتی به هذیانهای بیماران دچار اختلال هذیانی ندارد. پس اختلال هذیانی ممکن است شامل آسیب در دستگاه لیمبیک یا عقده های قاعده ای باشد. ولی در بیماری که کارکرد قشر مخش سالم است.

اختلال هذیانی ممکن است نتیجه واکنشی طبیعی در قبال وقایع طبیعی محیط، یا حالات غیر طبیعی دستگاه عصبی محیطی (PNS) یا مرکزی (CNS) باشد. به این ترتیب اگر بیماری تجارب حسی غلطی مبنی بر تعقیب شدن داشته باشد (مثلا صدای قدمهایی را بشنود) ممکن است تدریجا این اعتقاد را پیدا کند که واقعا مورد تعقیب قرار گرفته است. این فرضیه بر این اساس شکل گرفته است که نخست تجاربی توهم گونه وجود دارد و بعد بیمار باید آنها را توضیح دهد. وجود این گونه تجارب توهمی در اختلال هذیانی اثبات نشده است.

عوامل سایکودینامیک (روانپویشی)

این برداشت قدرتمند بالینی در پزشکان وجود دارد که بسیاری از بیماران دچار اختلال هذیانی، از اجتماع منزوی اند و به آن میزان موفقیت که برایشان قابل انتظار است، دست نمی نظریه های سایکودینامیک خاصی که در مورد علت و نحوه پیدایش علایم هذیانی وجود دارد، مبتنی بر مفروضاتی است حاکی از پرحساسیتی این افراد و سازوکارهای خاصی در ایگوی آنها: واکنش وارونه (reaction formation)، فرافکنی (projection) و انکار (denail).

نظرات فروید : فروید معتقد بود که هذیانها علایمی از یک اختلال نیستند، بلکه بخشی از روند ترمیم اند. او در ۱۸۹۶ فرافکنی را مکانیسم دفاعی اصلی در حالت پارانویید دانست. سپس «خاطرات بیماری عصبی من» را خواند که زندگینامه «دانیل پاول اشربر» بود. فروید با اینکه هرگز اشربر را ملاقات نکرده بود، با خواندن زندگینامه او این نظریه را ارائه داد که در مقابل تمایلات همجنسگرایانه ناخودآگاه، با انکار و فرافکنی دفاع می شود. طبق نظریه روانپویشی سنتی، دینامیسم زیربنایی تشکیل هذیانها در بیماران مونث، نیز همان دینامیسمی است که در بیماران مذکر هم وجود دارد. مطالعات دقیق بر روی بیماران مبتلا به هذیان نظریات فروید را تایید نکرده است ولی ممکن است این نظریات، در برخی موادر خاص صادق باشند. در کل، میزان بروز افکار یا فعالیتهای همجنسگرایانه در بیماران مبتلا به هذیان بیشتر از سایر افراد نیست. با این حال نقش اصلی فروید نشان دادن اهمیت فرافکنی در پیدایش افکار هذیانی بود.

سایر عوامل روانپویشی : مشاهدات بالینی بر این نکته دلالت دارد که اگر نه همه، لااقل بسیاری از بیماران پارانوئید در روابط خود احساس بی اعتمادی می کنند و فرض بر این است که این بی اعتمادی، به محیط خانوادگی ای ارتباط دارد که دائما خصمانه است و اغلب مادری بیش از حد سلطه جو و پدری دور از دسترس یا آزارگر (سادیست) در آن وجود دارند. مفهوم اریک اریکسون درباره اعتماد در مقابل بی اعتمادی در مراحل اولیه رشد، الگویی مفید برای تشریح بدگمانی فرد پارانوئیدی است که هرگز ارضای نیازهایش را از طریق آن چه که اریکسون اصطلاحا تامین کننده خارجی (outer-provider) می نامد، تجربه نکرده است. بنابراین چنین فردی به بی اعتمادی فراگیری نسبت به محیط اطراف خود دچار است.

مکانیسم های دفاعی : بیماران دچار اختلال هذیانی عمدتا از این مکانیسمهای دفاعی استفاده می کنند: وارونه سازی (واکنش وارونه)، انکار، و فرافکنی. واکنش وارونه به عنوان دفاع در مقابل پرخاشگری، نیاز وابستگی، و احساس محبت به کار می رود و نیاز وابستگی را به استقلالی قرص و محکم تبدیل می کند. از انکار استفاده می شود تا فرد بتواند از مطلع شدن از واقعیت دردناک اجتناب کند. بیمار که خشم و خصومت وجودش را پر کرده و در عین حال نمی تواند مسئولیت چنین خشمی را به عهده بگیرد، به ناچار عصبانیت و تلخکامی خود را به دیگران فرافکنی می کند و با این کار می تواند از خود در مقابل پی بردن به تکانه های نامقبول در خودش محافظت کند.

سایر عوامل مرتبط : هذیان ها با انواع گوناگونی از عوامل اضافی دیگر ارتباط داده شده اند، نظیر انزوای حسی و اجتماعی، محرومیت اجتماعی – اقتصادی، و آشفتگی شخصیت. افراد ناشنوا، کسانی که دچار عیوب بینایی هستند، و احتمالا مهاجرانی که آشنایی اندکی با زبان جدید دارند، در مقایسه با افراد طبیعی آسیب پذیری بیشتری در مقابل پیدایش هذیان دارند. این آسیب پذیری با بالا رفتن سن بیشتر می شود. آشفتگی های هذیانی و سایر خصایص پارانوئید در سالمندی شایع اند. به طور خلاصه، عوامل متعددی با پیدایش هذیانها ارتباط دارند، و منشأ و بیماریزایی اختلالات هذیانی هنوز به طور کامل مشخص نشده است.

منبع: کاپلان و سادوک، خلاصه روانپزشکی (علوم رفتاری / روانپزشکی بالینی)، ترجمه فرزین رضاعی ، فصل ۱۴

۵ ۳ رای ها
رأی دهی به مقاله
* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *

2 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
r
۱۳۹۲/۰۶/۰۲ ۱۸:۳۳

با سلام
ممنون از مطالب خوب و مفیدتان
خیلی مفید بود مخصوصا که به منبع مطالب نیز اشاره کردین از شما متشکرم.

آزاد
۱۳۹۸/۰۷/۱۴ ۱۰:۴۵

سلام وقت بخیر
ممنونم مفید و پر محتوا