در یادگارخواهی(Fetishism) کانون میل جنسی معطوف به اشیایی نظیر کفش، جوراب، دستکش، جوراب شلواری، شورت و سوتین و چکمه است که ارتباط نزدیکی با بدن آدمی دارد. یادگار(fetish) خاص مربوط به شخصی است که در کودکی با فرد بیمار ارتباط نزدیک داشته است و کیفیتی دارد که شخص مورد علاقه، مورد نیاز یا حتی آسیب رسان را تداعی می کند. معمولا اختلال در دوره نوجوانی شروع می شود هر چند یادگار ممکن است در دوران کودکی تثبیت شود. این اختلال پس از استقرار معمولا به صورت مزمن در می آید.

فعالیت جنسی ممکن است مستقیما معطوف به خود یادگار(مثل خودارضایی با کفش) و یا ممکن است یادگار در رابطه جنسی به کار گرفته شود(مثلا تقاضا از شریک جنسی برای پوشیدن کفش پاشنه بلند، حین سکس یا در دست گرفتن یا بوییدن یادگار). این اختلال بیشتر در مردها دیده می شود(کاپلان و سادوک، ۲۰۰۷). فتیشیسم‌ها اغلب اشیای بی‌جان مورد نظر خود را جمع‌آوری می‌کنند. در برخی موارد، یادگارخواهی به اندازه‌ای شدید است که باعث می‌شود فرد فتیش، شیء مورد نظر را از طریق سرقت یا تجاوز به دست آورد.

ملاک های تشخیصی برای یادگار خواهی:

• الف) در طول یک دوره حداقل ۶ ماهه امیال جنسی، تخیلات برانگیزنده شدید جنسی یا رفتارهای مربوط به کاربرد اشیاء بی جان (مثل لباس زیر زنانه) دیده می شود.
• ب) تخیلات امیال جنسی یا رفتارها سبب ناراحتی چشمگیر بالینی و یا اختلال در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه های مهم کارکردی شخص می شود.
• پ) اشیاء یادگار تکه هایی از لباس های زنانه که در مبدل پوشی بکار می رود (مثل یادگار خواهی همراه مبدل پوشی) یا وسیله تحریک لمسی (مانند ویبراتور) نیست.( کاپلان، سادوک ، ۲۰۰۷؛ ترجمه رضاعی، ۱۳۸۷)

گاهی یادگارخواهی می ­تواند بخشی از رفتار جنسی طبیعی باشد. همان­ گونه که هر یک از انسان ها سلیقه خاصی دارند و دیدن نوع خاصی از لباس یا اعضای خاصی از بدن برای آنها ممکن است جذاب تر باشد. مثلا، اگر فردی از شریک جنسی اش تقاضا کند که در حین رابطه جنسی، لباس چرم بپوشد، این ملاک یادگارخواهی نخواهد بود، اما اگر همین فرد در خیابان با دیدن یک پالتوی چرم پشت ویترین یک مغازه، دچار نعوظ شود یا اگر بدون وجود لباس چرم (بدون وجود شی یادگار)، نتواند در ارتباط جنسی به تحریک و ارضا برسد، این وضعیت، ملاک یادگارخواهی خواهد بود، یعنی فرد برای کسب رضایت جنسی نیاز دارد که در خلال رابطه جنسی اش حتما شیء یادگار(در این مثال، چرم) وجود داشته باشد.

انواع فتیشیسم :

فتیش‌های بی‌جان را می‌توان به دو نوع زیر تقسیم کرد:

1. فتیشیسم شکلی : در فتیشیسم شکلی، شیء و شکل آن مهم است، مانند کفش‌های پاشنه بلند، فتیش پوشک بچه، فتیش سینه بند.
2. فتیشیسم واسطه‌ای : در فتیشیسم واسطه‌ای، جنس شیء اهمیت دارد، مانند ابریشم یا چرم.

اختلالاتی که یادگارخواهی با آنها همراه می شود:

1. وسواس دزدیدن
2. سندرم توره
3. اختلال بیش فعالی و کم توجهی (ضیاء الدینی، خردمند،۱۳۸۷).

سبب شناسی

رویکرد روانکاوی

در یادگار خواهی شخص برای اجتناب از اضطراب، تکانه های لیبیدو را به اشیاء نامتناسب انتقال می دهد. به عنوان مثال؛ یادگار خواه کفش، با وابسته کردن لیبیدو به یک ابژه احلیلی یا همان کفش که نماد احلیل زنانه است، به طور ناخودآگاه به انکار این موضوع می پردازد که زنان احلیل خود را در نتیجه اخته شدن از دست داده اند.(کاپلان، سادوک ، ۲۰۰۷، رضاعی، ۱۳۸۷)

فروید معتقد بود که یادگار در افرادی که ترس ناخودآگاه از اختگی دارند به عنوان نماد احلیل عمل می کنند. به عبارت دیگر تجربه هایی از اوان کودکی وجود دارند که به ناسازگاری، عزت نفس پایین و احساس بی کفایتی، به ویژه در نقش جنسی، منجر شده اند؛ به طوری که ابراز نقش ها و انگیزه های غیر همجنس گرایانه فرد مهار شده و یا فرد به ترس بیهوده از رابطه جنسی با زنها دچار گشته است. بنابراین شی یادگار به مثابه آلت مردانه ای قلمداد می شود که او را برای انجام آمیزش جنسی یا کسب لذت یاری می کند.(نیکخو،۱۳۸۷)

علت اینکه انحراف فتیشیسم به مردان اختصاص دارد، کیفیت آلت والد آنها و مکانیسم روانی عضو مذکور است، که دچار وحشت و اضطراب روانی ناخودآگاه از اختگی یا فقدان عضو نرینه هستند، در صورتی که زنان دچار ترس ناخودآگاه از اختگی نمی باشند.(انصاری،۱۳۷۱)

رویکرد رفتاری

 نظریه پردازان رفتاری معتقدند که یادگار با تحریک جنسی در سنین پایین ارتباط دارد. به نظر می رسد که یادگار پرستی مانند عورت نمایی، به این صورت ایجاد می شود که در اثر تجربیات اولیه زندگی، بین برانگیختگی جنسی و شی یادگار، پیوندی برقرار می شود. وقتی که فرد بزرگتر می شود، به جای اینکه ارضای جنسی را با فرد دیگری تداعی کند، آن را با شی یادگار خود تداعی می کند.

برای مثال، یادگار پرستی که اشیای مرتبط با نوزاد، مانند: پوشک، ملافه تخت بچه یا شورت لاستیکی را ترجیح می دهد، امکان دارد در اوایل کودکی، بین احساس های تناسلی لذت بخش و لمس کردن این اشیا، ارتباط نیرومندی برقرار کرده باشد.(هالجین، ویتبورن، سید محمدی، ۱۳۸۸)

مدل های رفتاری نشان می‌دهند، کودکانی که قربانی یا ناظر رفتارهای جنسی نامناسب بوده اند، یاد می‌گیرند که از آن تقلید کنند و بعدها برای این رفتار تقویت شوند. معمولا این افراد از تماس جنسی عادی در بزرگسالی محروم شده‌اند و بنابراین به دنبال لذت از طریق ابزارهایی هستند که از لحاظ اجتماعی کمتر مقبول است. الگوهای رایج در مورد مردان، نشان می‌دهد که علت، ناشی از شک و تردید در مورد مردانگی و قدرت خود و ترس از عدم پذیرش و تحقیر است. فرد از طریق تسلط بر شیئی بی‌جان، می‌تواند خود را ایمن نگه دارد و برخی از احساسات بی‌کفایتی خود را جبران کند.

مورد نمونه

علی فردی است، که یادگار پای او زمانی شروع شد که وقتی ۷ ساله بود دمپایی خواهرش، آلت او را لمس کرد. از آن زمان به بعد تنها دیدن کفش زن کافی بود تا موجب تحریک جنسی و نعوظ وی شود. اکنون که وی بیست و چهار سال دارد، تقریبا تمام استمناهای او زمانی انجام می شوند که کفش های زنان را می بیند یا در مورد آنها خیالپردازی می کند. وقتی که او به مدرسه می رفت، نمی توانست جلوی چنگ انداختن خود به کفش های معلمش را بگیرد و به رغم آنکه برای این کار تنبیه می شد، حمله ور شدن به کفش های او را ادامه می داد. او برای سازگار کردن زندگی اش با یادگار خود، شیوه قابل قبولی را یافت. هنگامی که او هجده ساله بود، در یک فروشگاه کفش های زنانه استخدام شد و با امتحان کردن کفش ها به پای مشتریان، از نظر جنسی تحریک می شد. او فقط زمانی می توانست با همسرش آمیز جنسی داشته باشد که به طور همزمان به کفش های او نگاه کند، آنها را لمس کند و یا درباره آنها فکر کند. (روزنهان،سلیگمن، سید محمدی،۱۳۸۰)

نظریه های یادگیری نیز با مساله دلبستگی شهوانی پرداخته اند. رایج ترین توجیه، توجیه پاولفی است. در اینجا محرک شرطی (CS) دیدن دمپایی است. این محرک با محرک غیر شرطی (US) تحریک تناسلی و پاسخ غیرشرطی (UR) لذت جنسی، همایند شده است. در نتیجه در آینده دمپایی ها موجب پاسخ شرطی (CR) برانگیختگی جنسی خواهد شد. این توجیه شرح می دهد که چگونه نیروگذاری روانی ممکن است نسبت به موضوعات عجیب در دوران کودکی رخ داده شده باشد.(روزنهان، سلیگمن)

رویکرد زیستی

بیماری های مغزی ممکن است سبب آزادسازی تکانه های انحرافی گردد(کاپلان، سادوک،۲۰۰۷). گزارش هایی در دست است که به همراهی یادگارپرستی با اختلال عصب شناسی اذعان کرده اند. این گزارش ها آسیب مغزی، بویژه آسیب های قطعه گیجگاهی، را با یادگار پرستی مرتبط دانسته اند. لازم به ذکر است، که این اختلال عصب شناسی با بچه بازی یا میل جنسی به کودکان، عورت نمایی، مبدل پوشی جنسی و آزارگری-آزارخواهی نیز همراه شده است.(لیندزی، پاول، آوادیس یانس).

در گزارش دیگری به مواردی از بچه خواهی، عورت نمایی، یادگار پرستی، مبدل پوشی جنسی و آزارخواهی جنسی در افراد مبتلا به سندرم توره و اختلال بیش فعالی و کم توجهی اشاره شده است، که عوامل ژنتیکی را در ایجاد این رفتارهای جنسی موثر دانسته اند. (ضیاءالدینی، خردمند، افشار، ۱۳۸۷).

درمان یادگارخواهی 

درمان رفتاری

خاموشی و سایر روش های رفتاری، راهبردهای درمانی مـوثری هستند. یک روش درمان، درمان از راه “ایجاد بیزاری” است، به نظر می رسد که کاربرد این روش (شرطی سازی بیزاری آور) برای انحرافات جنسی بهترین نتایج را به بار آورده است(سیف،۱۳۸۱). این روش به این صورت است، فردی که در حال استمنا کردن با شی یادگار خود می باشد، او را در معرض تنبیه قرار می دهند؛ مثلا: دارویی که موجب استفراغ می شود به  او می دهند یا وی را هیپنوتیزم می کنند تا احساس تهوع کند(هالجین، ویتبورن، سید محمدی، ۱۳۸۰).

شرطی‌سازی بیزاری آور شامل استفاده از محرک‌های منفی برای کاهش یا از بین بردن رفتار است. در این روش، رویداد منفی به صورت واقعی ایجاد می‌شود(مثلا توسط درمانگر بوی نامطبوعی در فضا پخش می‌شود). هدف این است که بیمار، بین رفتار انحرافی و رویداد منفی(بوی نامطبوع) ارتباطی برقرار کند و در نتیجه از رفتار مورد نظر اجتناب کند.

برای درمان انحرافات جنسی با روش شرطی سازی بیزاری آور، معمولا از شوک برقی استفاده می کنند. به عنوان نمونه، به توصیف آزمایش مارکس و گلدر توجه کنید. در این آزمایش، مشکل میل جنسی شدید یک مراجع مرد به لباس های زنانه بود. در آغاز درمان، درمانجو با دیدن عکس زنان لخت تحریک می شد که البته واکنش طبیعی است (تحریک جنسی با میزان نعوظی که به درمانجو دست می داد اندازه گیری می شد). اما او با دیدن شورت، زیر پیراهن، و دامن زنان نیز تحریک می شد که البته یک واکنش انحرافی تلقی می شود. در جریان درمان، در ۲۰ کوشش، زیرپوش زنانه را با شوک برقی به او ارائه کردند. نتیجه این بود که زیرپوش زنانه دیگر موجب تحریک جنسی در مرد نمی شد، اما سایر لباس های زنانه هنوز باعث تحریک او می شدند. در مرحله ی بعدی آزمایش، سایر لباس های زنانه، با شوک همراه شدند تا اینکه هیچ کدام از آنها، به جز عکس زن لخت (که هرگز با شوک همراه نگردید) موجب تحریک جنسی وی نگردید(سیف،۱۳۸۱).

روش رفتاری دیگری که با فرآیند باز آموزی همراه است، شرطی سازی مجدد ارگاسمی نامیده می شود. در این روش، که دیویسون آن را برای درمان نابهنجاری جنسی ابداع کرد، از فرد خواسته می شود با تصور کردن شی غیر قابل قبول (یادگار) تحریک شود، بعد در حالی که به محرک جنسی مناسبی، مانند تصویر شریک جنسی خود نگاه می کند، استمنا کند. اگر انگیختگی جنسی او کاهش یافت، می تواند دوباره به تصور شی غیرقابل قبول برگردد، اما فقط در حال تمرکز کردن روی محرک قابل قبول، می تواند به ارگاسم برسد. به مرور زمان، این فرد برای تحریک جنسی، کمتر به شی غیر قابل قبول متکی می شود و به طور فزاینده به محرک جنسی مطلوب روی می آورد.(هالجین، ویتبورن ، سید محمدی، ۱۳۸۸).

درمان دارویی

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *