مهم ترین نظریه های رشد

دوره های اصلی رشد انسان :

1. پیش از تولد (لقاح تا تولد) : ارگانیسم تک سلولس به انسان تبدیل می شود .
2. نوباوگی و نوپایی (تولد تا ۲سالگی) : تغییرات چشم گیر در بدن و مغز
3. اوایل کودکی (۲تا۶سالگی) : در طول (سالهای بازی)، مهارتهای حرکتی اصلاح می شوند ، تفکر و زبان با سرعت حیرت انگیزی گسترش می یابند، درک اصول اخلاقی آشکار می شود ، و کودکان برقرار کردن روابط با همسالان را آغاز می کنند.
4. اواسط کودکی (۶تا۱۱سالگی) : سالهای دبستان با پیشرفت هایی در توانایی های ورزشی؛ فرایندهای تفکر منطقی؛مهارتهای سوادآموزی؛ درک کردن خویشتن، اصول اخلاقی و روابط دوستی؛ و عضویت در گروه همسالان مشخص می شود.
5. نوجوانی (۱۱تا۱۸سالگی) : بلوغ و تفکر انتزاعی و ایده آلیستی رخ می دهد.
6. جوانی (۱۸تا۴۰سالگی) : اغلب جوانان خانه پدری را ترک می کنند و شغل تمام وقتی را آغاز می کنند. ازدواج می کنند و یا سبک های دیگر زندگی را تشکیل می دهند.
7. میانسالی (۴۰ تا ۶۵ سالگی)
8. پیری (۶۵سالگی تا مرگ)

دورنمای عمر : دیدگاهی متعادل

برخی از نظریه پردازان امروزی بر این باورند که تغییرات هم پیوسته و هم ناپیوسته است. بسیاری از دانشمندان هم وراثت و هم محیط را تاثیر گذار می دانند(هاتن لوچر، ۲۰۰۳). به خاطر بهبود تغذیه، بهداشت، و دانش پزشکی، امید به زندگی افزایش یافته است. افراد مسن نه تنها از نظر تعداد بیشتر شده اند، بلکه سالم تر و فعال تر نیز هستند. پژوهشگران به طور فزاینده ای رشد را به صورت سیستمی پویا در نظر می گیرند – فرایندی که پیوسته جریان داشته و از لقاح تا مرگ گسترش دارد و شبکه پیچیده تاثیرات زیستی، روان شناختی و اجتماعی آن را شکل می دهد. رویکرد اصلی سیستم های پویا، دیدگاه عمر است.

چهار فرض دیدگاه سیستمی (عمر) شامل :

• ۱- رشد دائمی است
• ۲- رشد چند بعدی و چند جهتی است.
• ۳- رشد انعطاف پذیر است.
• ۴- چندین نیروی تاثیر گذار با هم روی رشد تاثیر دارند.

رشد دائمی است: طبق دیدگاه عمر، هیچ دوره سنی از نظر تاثیر بر روند زندگی، برتر نیست. در هر دوره تغییرات در سه زمنیه روی می دهد: بدنی، شناختی، هیجانی. این زمینه ها واقعاً متمایز نیستند؛ آنها همپوش و تاثیر گذار بر یکدیگر هستند.  هر دوره سنی برنامه ها، ضروریات و فرصت های منحصر به فرد دارد.

رشد چند بعدی و چند جهتی است: از دیدگاه عمر، رشد آمیزه ای پیچیده ای از نیروهای زیستی، روان شناختی، و اجتماعی است. رشد به بهبود عملکرد محدود نمی شود، بلکه در هر دوره ای با افت و خیز جلوه گر می شود. افراد مسن می توانند مهارت هایی کسب کنند که کاهش عملکرد آنها را جبران کند(فراند و بالش، ۲۰۰۰). تغییر علاوه بر اینکه در طول زمان چند بعدی است، در هر زمینه رشد، نیز چند بعدی است.

رشد انعطاف پذیر است: پژوهشگران عمر تاکید می کنند که رشد در تمام سنین انعطاف پذر است. عملکرد عقلانی با افزایش سن انعطاف پذیر می ماند(نیبرگ، ۲۰۰۵؛ تامسون وفوت، ۲۰۰۵). پیری آن گونه که تصور شده، خانه خرابی نیست. انعطاف پذیری در بین افراد بسیار متفاوت است.

رشد تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد که بر یکدیگر تاثیر می گذارند:

• ۱- تاثیرات مربوط به سن: رویدادهایی که قویا با سن ارتباط دارند و بنابراین می توان پیش بینی کرد که چه موقعی اتفاق می افتتند و چه مدت ادامه می یابند، تاثیرات مربوط به سن نامیده می شوند.
• ۲- تاثیرات مربوط به تاریخ: رشد عمیقاً تحت تاثیر نیروهایی قرار دارد که منحصر به دوره تاریخی خاصی است. مانند: بیماری های همه گیر، جنگها، و دوره هایی رونق و رکود اقتصادی.
• ۳- تاثیرات غیر هنجاری: تاثیرات غیر هنجاری رویدادهای غیر عادی هستند – آنها فقط برای یک یا چند نفر اتفاق می افتند و از جدول بندی قابل پیش بینی تبعیت نمی کنند.

فلسفه کودکی :

در اروپای قرون وسطی (قرن ششم تا پانزدهم)، کودکی به صورت دوره ای مجزا از بزرگسالی در نظر گرفته می شد. نقاشان قرون وسطی اغلب کودکان را در لباس های شل و راحت در حال بازی کردن و نگاه کردن به بزرگسالان ترسیم می کردند. کتابها حاوی اصطلاحاتی بودند که کودکان را از سایر افراد متمایز می کردند و کتابهای راهنمایی که توصیه هایی را دربارۀ مراقبت از کودک، از جمله سلامتی، تغذیه، پوشاک و بازی ارایه می دادند، در قرن چهاردهم متداول بودند. قوانین اعلام می کردند که باید از کودکان در برابر کسانی که ممکن است با آنها بدرفتاری کنند، محافظت شود و دادگاه ها در مورد کودکان قانون شکن به خاطر سالهای حساس آنها، نرمش نشان می دادند. با این حال، نوشته های مذهبی، درباره ماهیت اساسی کودکان عقاید متضادی را در برداشتند و گاهی کودکان را به صورت موجوداتی که شیطان بر آنها غالب شده و باید پالایش شوند و زمانی آنها را به صورت موجودات بی گناهی که به فرشتگان نزدیک هستند، توصیف می کردند.

در قرن شانزدهم، عقیدۀ پیوریتان ها(خشکه مقدس ها) به گناهکاری ذاتی به این دیدگاه منجر شد که کودکان به طور فطری شرور و لجوج هستند. برای رام کردن کودک منحرف، روشهای فرزندپروری خشن و محدودکننده ای توصیه شدند. با اینکه روش تنبیهی فلسفۀ متداول فرزند پروری بود، اما عطوفت اغلب والدین خشکه مقدس به فرزندانشان مانع از آن می شد که از روشهای بسیار سرکوبگرانه استفاده کنند. در عوض، آنها سعی کردند به پسرها و دخترهای خود یاد بدهند برای تشخیص درست از غلط از عقل و منطق استفاده کنند. هنگامی که والدین خشکه مقدس، متکی به نفس بودن و خویشتنداری را به فرزندان خود آموختند، به تدریج بین شدت عمل به خرج دادن و آسان گیر بودن نوعی تعادل برقرار کردند.

جان لاک: وی محیط گرایی معروف است .جان لاک ذهن کودک را به صورت لوح سفید در نظر  داشت.طبق این دیدگاه کودکان ذاتاً شرور نیستند و شخصیت آنها را ، تجربه شکل می دهد .وی والدین را به صورت مربیان  منطقی توصیف کرد که می توانند فرزند خود را به هر صورت که دوست داشته باشند،از طرق راهنمایی دقیق ،الگوی کارآمد و دادن پاداش شکل دهند .لاک رشد را به صورت پیوسته می پندارد و مدافع تربیت است . در عین حال کودکان را به صورت موجوداتی منفعل توصیف می کند .

ژان ژاک روسو : وی به پدر سنت رشد گرایی شهرت دارد.روسو کودکان را وحشی های اصیل می دانست که ذاتاً از احساس  درست و غلط برخوردارند و برای رشد منظم و سالم برنامه های فطری دارند . فلسفۀ او فلسفۀ کودک مدار بود که در آن بزرگسالان باید در هر یک از چهار مرحلۀ رشد (نوباوگی – کودکی – اواخر کودکی – نوجوانی) پذیرای نیازهای کودک باشند . او رشد را به صورت ناپیوسته و مرحله ای در نظر داشت . مفهوم رسش(روندی که به صورت ارثی تعیین می شود و به طور طبیعی آشکارمی گردد) از فلسفه روسو گرفته شده است .

داروین : وی پیشگام مطالعۀ علمی کودک محسوب می شود . او نظریه ی تکامل را ساخت (انتخاب طبیعی و بقای اصلح و تاکید بر ارزش سازگاری ویژگی های رفتاری و جسمانی)

استنلی هال: بنیانگذار جنبش مطالعۀ کودک بود . هال و شاگردش آرنولد گزل با الهام از داروین ، نظریه ای بر اساس وراثت و تکامل ساختند . این دو همچنین رویکرد هنجاری را مطرح ساختند . 

مراحل روانی – جنسی فروید :

1. دهانی (تولد تا ۱ سالگی) :  فعالیت های مکیدن بچه را به سمت پستان و شیشه شیر هدایت می کند . اگر نیاز دهانی ارضا نشود فرد عاداتی نظیر ناخن جویدن ، پرخوری و سیگار کشیدن را در بزرگسالی پرورش می دهد.
2. مقعدی (۱ تا ۳ سالگی) : کودکان نوپا و پیش دبستانی از نگهداشتن و رها کردن ادرار و مدفوع لذت می برند . آموزش استفاده از توالت ، مسئلۀ مهمی بین والد و فرزند می شود . اگر والدین اصرار داشته باشند که کودکان قبل از اینکه آمادگی داشته باشند آموزش ببینند، یا چنانچه آنها توقع خیلی کم داشته باشند ، تعارض های مربوط به کنترل مقعد ممکن است به شکل نظم و پاکیزگی بیش از حد یا شلختگی و بی نظمی آشکار شوند.
3. آلتی (۳ تا ۶ سالگی) : هنگامی که کودکان پیش دبستانی از تحریک اندام تناسلی لذت می برند ، تعارض ادیپ در مورد پسرها و تعارض الکترا در مورد دخترها ایجاد می شود : کودکان نسبت به والد جنس مخالف احساس جنسی می کنند . آنها برای اجتناب از تنبیه، این میل را رها کرده و خصوصیات و ارزشهای والد هم جنس را می پذیرند . در نتیجه ، فراخود شکل می گیرد ، و کودکان هربار که از این معیارها تخلف کنند ، احساس گناه می کنند.
4. نهفتگی (۶ تا ۱۱ سالگی) : غرایز جنسی خفته هستند و فراخود بیشتر رشد میکند.کودک از بزرگسالان و همسالان هم جنس خارج ازخانواده ،ارزشهای اجتماعی تازه ای را کسب می کند.
5. تناسلی (نوجوانی) : با فرا رسیدن بلوغ ، تکانه های جنسی مرحله آلتی از نو ظاهر می شوند.

مراحل روانی– اجتماعی اریکسون :

1. اعتماد در برابر بی اعتمادی (دهانی) تولد تا ۱ سالگی : نوباوگان از مراقبت گرم و پذیرا احساس اعتماد می کنند که دنیا مکان خوبی است .
2. خودمختاری در برابر شرم و تردید (مقعدی) ۱ تا ۳ سالگی : کودکان با به کارگیری مهارت های ذهنی و حرکتی ، می خواهند خودشان انتخاب کنند و تصمیم بگیرند . خودمختاری زمانی پرورش می یابد که والدین امکان انتخاب آزاد را فراهم کرده و به کودک فشار نیاورند یا او را شرمنده نکنند .
3. ابتکار عمل در برابر احساس گناه (آلتی) ۳ تا ۶ سالگی : کودکان از طریق بازی وانمود کردن ، نوع آدمی را که می توانند بشوند کاوش می کنند . ابتکار عمل – احساس بلندپروازی و مسئولیت – زمانی شکل میگیرد که والدین از درک جدید هدف و مقصود در فرزند خود حمایت کنند . در صورتی که والدین زیاد توقع داشتند باشند که فرزند آنها خود را کنترل کند، موجب احساس گناه دراو میشوند.
4. سخت کوشی در برابر احساس حقارت (نهفتگی) ۶ تا ۱۱ سالگی: کودکان در مدرسه ، توانایی کارکردن و همکاری کردن با دیگران را پرورش می دهند.احساس حقارت در صورتی ایجاد میشود که تجربیات ناگوار در خانه،در مدرسه ، یا با همسالان به احساس بی کفایتی منجر شوند.
5. هویت در برابر سردرگمی هویت (تناسلی) نوجوانی: نوجوان به سوال من کیستم و جایگاه من در جامعه چیست ؟ پاسخ می دهد .
6. صمیمیت در برابر انزوا (جوانی) : جوانان سعی می کنند روابط صمیمانه با دیگران برقرار کنند .
7. زایندگی در برابر رکود (میانسالی) :  افراد میانسال از طریق بزرگ کردن فرزندان ، مراقبت کردن از دیگران یا کار خلاق، به نسل بعدی کمک می کنند .
8. انسجام خود در برابر نا امیدی (پیری) : افراد سالخورده به نوع ادمی که بوده اند می اندیشند .

مراحل رشد شناختی پیاژه :

1. حسی – حرکتی (تولد تا ۲سالگی): نوباوگان با تاثیر گذاشتن بر محیط به وسیله چشمها ، گوشها ، دستها و دهان فکر می کنند.
2. پیش عملیاتی (۲ تا ۷سالگی): کودکان پیش دبستانی برای بازنمایی کشفیات حسی – حرکتی قبلی خود از نمادها استفاده می کنند . رشد زبان و بازی وانمود کردن صورت میگیرند.با این حال ، تفکر فاقد منطق دو مرحلۀ بعدی است.
3. عملیات عینی (۷ تا ۱۱سالگی): استدلال کودکان منطقی میشود.کودکان دبستانی میفهمند که مقدار لیموناد یا خمیربازی حتی بعد از اینکه شکل آنها تغییر یافته است ، ثابت می ماند . آنها همچنین اشیا را در طبقات و زیر طبقات سازمان می دهند . با این حال ، تفکر آنها هنوز انتزاعی نیست.
4. عملیات صوری (۱۱سالگی به بعد): توانایی تفکر انتزاعی و منظم ، نوجوانان را قادر می سازد تا وقتی با مسئله ای روبرو می شوند، با فرضیه ها شروع کنند و متغیر ها را جدا و ترکیب کنند تا ببینند کدام استنباط ها تایید می شوند.

منبع : روانشناسی رشد – لورا برک – ترجمه یحیی سید محمدی – ویرایش چهارم ( ۲۰۰۷ ) – فصل اول

جزوه موضوعات اساسی روانشناسی رشد

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *