دانشنامه روانشناسی مردمی
علیرضا نوربخش (مشاور بالینی)

نظریه های انتخاب همسر

دانشمندان علوم اجتماعی بسیار علاقمند هستند که بدانند چرا دو انسان همدیگر را برای ازدواج و به عنوان همسر انتخاب می کنند. در این خصوص دیدگاه هایی مطرح شده است. نظریه هایی وجود دارد که تا حدی توضیح می دهند افراد چگونه و چه همسری را انتخاب می کنند.   نظریه هایی  در این زمینه وجود دارد که در اینجا ذکر می کنیم :

marriage_

نظریه روابط فردی 

نظریه روابط فردی برخاسته از بررسی های مربوط به ارتباط اولیه مادر – فرزند است و به تأثیر دیرپای این تجارب بر کارکرد بعدی کودک در بزرگسالی توجه خاصی مبذول دارد. این نظریه بر اینکه چگونه والدین بر انتخاب همسر فرزندان تأثیر می گذارند، متمرکز است. تصویر از والد جنس مخالف ، جستجو برای همسر را راهبردی و والد همجنس نیز نقش یک الگو را در انتخاب همسر ایفا می کند .   نظریه پردازان روابط فردی  معتقدند که ارتباط کنونی ما با آدمیان تا حدودی بر اساس انتظاراتی است که در اثر تجارب اولیه شکل گرفته است . یعنی گذشته در یاد انسان باقی می ماند و همواره به صورت ناهشیار وبه طرق نیرومند بر زندگی او تأثیر می گذارد.

در ارتباط با شخص جدید، خاطرات فرد زنده می شود و ارزیابی طرحواره ای او شروع به کار می کند ( بر اساس طرح واره ها شروع به ارزیابی می کند) . تحقیقات نشان داده است که تصورات ذهنی در مورد افراد مهم، در ارتباط با افراد جدید به آسانی فعال می شود و به کار می روند. اغلب همان تعبیر و تفسیرهایی که در مورد آن فرد مهم به کارمی رفت، در مورد این شخص نیر به کار می رود. تعامد فرد در دوران کودکی با والدین و سایر اعضای خانواده اش بر انتخاب همسر تأثیر می گذارد. این نظریه معتقد است که شخص به دنبال شریکی است که مجدداً تجارب هیجانی اولیه اش را بازآفرینی کند. بعضی ها گفته اند زنان به دنبال مردی شبیه پدرشان و مردها نیز به دنبال زنی شبیه مادرشان هستند . مطالعات نشان داده اند که تصورات فرد از مادر بر انتخاب همسر دختران و پسران تأثیر می گذارد.این نظریه، انتخاب همسر را به خاطر تأثیرات روانی پویشی، نوعی جایگزین سازی می داند.

آنجلیس این گونه بیان می کند که افرادی که انتخاب می کنید، هرگز نه از روی  تصادف و نه به دلیل بدشانسی است، بلکه به جهت برنامه ریزی احساسی شما می باشد. برنامه ریزی احساسی شما مجموعه ای از تصمیمات و باورهایی است که درکودکی درباره خود، دیگران و دنیای اطرافتان به طور عموم  داشتید. هر روزه تجربیاتی گردآوری می کنید . هر یک از این تجربیات باعث می شود ، تصمیماتی درباره خود، مردم و زندگی تان بگیرید. این برنامه ریزی تعیین می کند باقی عمرتان را چگونه بیندیشید و رفتار کنید.

انسان ها به شبیه خود جذب می شوند. ”بازگشت به شبیه“ یک غریزه اساسی است که به زندگی مان در این دنیای گیج کننده و دائماً در حال تغییر، یک حس استمرار و ایمنی می دهد. متأسفانه این غریزه ممکن است به ضرر ما  به کار افتد. شما ناخودآگاه چیزی را انتخاب می کنید که برایتان آشنا است :  شما به خانه بر می گردید .

اگر عشق = خانه و  خانه = تنهایی،  پس: عشق = تنهایی.

اگر عشق = خانه و خانه = هرج و مرج ،  پس: عشق = هرج و مرج (دی آنجلیس، ۱۹۹۴ ،به نقل از ابراهیمی، ۱۳۸۴ )

نظریه مجاورت 

نظریه مجاورت بیان می کند احتمال ازدواج یک فرد با فردی که در نزدیکی او زندگی می کند یا در محل کار او یا دانشگاه او باشد، بیشتر است .  تئوری همجواری بیانگر اهمیت یک عامل غیر شخصی (عامل  جغرافیایی یا اکولوژیک) در روند همسرگزینی است . نزدیکی ( قرابت)  ،  آمیزه ای از آشنا شدن، جذب شدن و مشابه هم بودن هست.  این عامل از طریق پروراندن احساس نزدیکی میان مردم، روابط اجتماعی را تقویت می کند. نزدیکی اغلب منجر به جذابیت بین شخصی  می شود. افرادی که در همسایگی هم زندگی می کنند، در یک ساختمان اداری کار می کنند، از یک فروشگاه خرید می  کنند، احتمالاً با هم دوست خواهند شد .

بوسارد از دو نوع مجاورت نام می برد: مجاورت سکنایی  و مجاورت سازمانی .   در مجاورت سکنائی ، تمایلافراد به انتخاب همسر از میان کسانی است که به لحاظ جغرافیایی در نزدیکی و در دسترس آنها زندگی می کنند. درمجاورت سازمانی، تمایل افراد به انتخاب همسر از میان همکاران در سازمان ها، دانشگاه اداره، شرکت و هر جای دیگراست. یکی از مفروضات نظریه همجواری این است که فاصله مکانی از این جهت بر انتخاب همسر اثر می گذارد که  امکان دیدار و آشنایی افراد را فراهم می کند .

والر در سال ۱۹۵۱  بیان کرد هیچ کس همسر خود را از میان بی نهایت همسر ممکن انتخاب نمی کند، بلکه تنها در درون گروه و از میان کسانی که در تماس با آنهاست ، به انتخاب می پردازد .  این تئوری صرفاً مبین یک امر بدیهی و آشکار است و آن این که ازدواج بین کسانی ممکن است صورت گیرد که فرصت دیدار همدیگر را داشته باشند. امروزه با افزایش امکان تحرک و دسترسی به وسایل  حمل و نقل و در نتیجه تحرک جغرافیایی ، از  اهمیت نقش این عامل در روند همسرگزینی کاسته شده است .

نظریه فیلتر 

این نظریه تحت عنوان فرآیند نیز مطرح شده است. به طور بدیهی انتخاب همسر، یک فرآیند انتخاب هست. این فرآنید را مجموعه ی پیچیده ای از عوامل روان شناختی و اجتماعی تعیین می کند. البته خود این عامل، انتخاب را هم محدود می کند و هم تعالی می بخشند  .  نظریه فیلتر بیان می کند که:

الف –  در ابتدای ایجاد ارتباط یک سری متغیرها بر جذب شدن افراد به همدیگر تأثیر می گذارد .( البته نه درمراحل بعدی ؛ یعنی این متغیرها مختص همین مرحله است). این متغیرها از طریق فیلتر کردن، افرادی که مناسب ما نیستند را از دایره ارتباط بیرون می کند ( مثلاً افرادی که زمینه و ارزش های مشابه ندارند)

ب –  یک سری از متغیرها نیز در مراحل بعدی ارتباط بر جذب شدن افراد به همدیگر اثر می گذارد (این عوامل در مراحل آغازین ارتباط وجود ندارند). این عوامل افراد را به سوی درگیری عمیق سوق می دهند .

نظریه فیلتر

نظریه تکاملی 

نظریه تکاملی  به طور مستدل قوی ترین مجموعه عقاید در حیات علم است. به طور کلی و گسترده این نظریه بر این مبنا طراحی شده که انسان ها در گروه اجتماعی در کنار انسان های دیگر زندگی می کنند. این نوع دیدگاه میتواند درک ما را از همه جنبه های روابط شخصی از جمله عشق، مستقل بودن، حمایت اجتماعی، روابط والد – بچه وتعارضات خانوادگی ارتقا بخشد. در واقع یک دیدگاه تکاملی می تواند کمک کنند که ببینیم چگونه همه جنبه های مختلف روابط بشری به یکدیگرمرتبط هستند. چگونه این روابط به بدن و مغز مرتبط می شود و در نهایت اینکه چگونه به اصول بنیادینی که زیر بنای  طرح مخلوقات است، مرتبط می شود .

نظریه نیازهای مکمل

این نظریه توسط روبرت وینچ و همکارانش در سال ۱۹۵۲  تدوین شد . این نظریه بیان می کند انسانها یک سری نیازهایی دارند که از طریق روابط اجتماعی برآورده می شود. نیازهایی مانند: نیاز به حمایت  عاطفی، مراقبت، ارضای جنسی  .  فرضیه اصلی نظریه مذکور این است که در درون مجموعه ای از افراد واجد شرایط، افرادی که الگوی نیازهایشان ، ارضای متقابل را تأمین نماید ، همدیگر را به عنوان شریک ازدواج انتخاب می کنند.  افراد همسرانی انتخاب می کنند که بیشترین کامرواسازی نیازها را برای آنها داشته باشند. حداکثر کامرواسازی نیازها زمانی بیشتر اتفاق  می افتد که نیازهای زن و مرد مکمل هم باشند به جای اینکه شبیه هم باشند

نظریه همسان همسری 

نظریه همسان همسری بیان می کند ما معمولاً جذب افرادی می شویم که در بعضی مشخصه ها مانند سن، نژاد،مذهب و طبقه اجتماعی شبیه خود ما باشند . در پاسخ به این سوال که آیا افراد دارای ویژگی های مشابه به سمت همدیگر کشیده می شوند و یا افراد دارای ویژگی های نامشابه، دو نظریه مختلف مطرح شده است.نظریه همسان همسری یا زوج یابی جور شده  ، نظریه  ناهمسان همسری  یا ازدواج آمیخته  ، معمولاً همه نظامهای همسرگزینی به ازدواج همسان تمایل دارند و این خود نتیجه تمایل به معامله گری است ؛ یعنی معمولاً با توجه به انواع مشخصات، اشخاص همسان با یکدیگر ازدواج می کنند . همسان همسری و شباهت بین آنهایی که سرانجام یکدیگر را انتخاب می کنند، بر رد صلاحیت سایر افراد تأثیر دارد. از سوی دیگر می توان گفت پدیده همسان همسری به این خاطر رخ می دهد که فرد علاقه ای به فرد غیر مشابه خود ندارد، نه اینکه چون افراد شبیه خود را انتخاب کرده است . می توان گفت همسان همسری قاعده جهانی است. انسان دانسته یا ندانسته در پی گزینش همسری است که صفاتی همگون  با او داشته باشد .

نظریه تعادل

نظریه ی اساسی در زمینه ی همسان همسری نظریه ی تعادل هایدر ( ۱۹۸۵ ) است. در کل این نظریه خاطرنشان می سازد اگر انسان فردی را به عنوان همسر انتخاب کند که نسبت به اشخاص ، عقاید و وقایع اطراف، همان عقاید،تفکر و احساسات او را داشته باشد، در این صورت برای فرد مذکور استرس کمتری به وجود می آید. انسان ها معمولاً با افرادی که مثل خودشان فکر و احساس می کنند ، احساس راحتی می کنند. بهتر ارتباط برقرار می کنند. بحث و جدل( بین آنها کمتر است، بیشتر به گفت و گو و صحبت می پردازند و از با هم بودن لذت می برند .  البته نمی توان گفت که عقاید و احساسات دو نفر کاملاً شبیه هم هست ، چرا که به طور مستقیم نمی توان احساسات و عقاید افراد را مشاهده کرد. آنچه مستقیم قابل مشاهده است رفتارها یا تغییرات بدنی افراد است که به اعتقاد ما از عقاید و احساسات آنها منشاء می گیرند، و شامل آنچه که فرد می گوید، آنچه که انجام می دهد و حرکات بدنی اش می شود .

marriage

نظریه تبادل اجتماعی

نظریه تبادل اجتماعی بیان می کند هر گاه شخص پی ببرد بین آنچه ارائه می دهد و آنچه دریافت می کند، تبادلی نافع وجود دارد ، احتمال جذب شدن و به وجود آمدن عشق با دوام بیشتر است . در یک ارتباط تبادلی اعضاء انتظار دارند در قبال منفعتی که می رسانند ، فوایدی نیز دریافت کنند . فردی که منافعی دریافت کرده، ملزم به برگرداندن منافعی به همان میزان می باشد. در این نوع ارتباط افراد نگران این هستند که او چه مقدار منفعت دریافت کرده و باید چه مقدار منفعت در قبال این منفعت دریافت شده به طرف مقابل برساند . تبادل عادلانه ممکن است بر انتخاب همسر اثر بگذارد، در این صورت یک مرد جوان ممکن است با زن مسن و پولدار  یا زنی جوان با مردی مسن و مشهور ازدواج نماید و از این ازدواج راضی باشند، چرا که مبادله ای سودمند برای هردو طرف روی داده است. البته، عادلانه بودن بر ادراکات ذهنی خود فرد استوار است، به همین دلیل ممکن است برخی افراد از ازدواجی که دارند، راضی باشند؛ هرچند ناظر خارجی این ازدواج را عادلانه نداند .

نظریه همسر آرمانی 

واژه همسر آرمانی به منظور بیان تصوری که جوانان از ویژگی های فرد مورد نظرشان جهت ازدواج در ذهن خودمی سازند، به کار می رود. در شکل گیری این تصور ذهنی دو منبع، ارزش های فرهنگی و نیازهای شخصی اهمیت دارند. انسان می تواند ایده آل ذهنی نسبت به فرد دیگر داشته باشد، حتی اگر این تصور بر اساس تجارب مستقیم او ازشخص مذکور و مورد نظر نباشد. در اینگونه مواقع افراد جوانی که در فکر ازدواج هستند اغلب با مشکل مواجه میشوند . زنان احتمالاً بیش از مردان در مورد همسر خود  ایده آل پردازی می کنند. می توان گفت به همین دلیل مردم در ارتباط با دیگران وقتی با حقایق روبرو می شوند، به بن بست می رسند و دچار یأس و ناامیدی می شوند .

ایده آل کردن همسر احتمالی  بیشتر شبیه کلیشه سازی کردن است. وقتی فردی در قبال کسی متعهد میشود، بسیار علاقمند است به اینکه او را شخص مناسبی بداند . لذا برای اینکه از انتخاب خود مجدداً مطمئن شود هر ویژگی از فرد را مناسب برآورد می کند . اکثر این کلیشه ها از طریق یافته های خیالی از قبل آماده شده اند مانند ”آقای x شگفت انگیز“، ”دختر آرزوهایم“. و حالا با پیدا شدن کوچکترین علامت و نشانه ای این کلیشه ها شروع به کار می کنند.

منابع : 

دی آنجلیس، باربارا ( ۱۹۹۴ ). آیا تو آن گمشده ام هستی. ترجمه هادی ابراهیمی ( ۱۳۸۴ ). تهران: انتشارات نسل نواندیش.

دی آنجلیس، باربارا ( ۲۰۰۲ ). رازهایی درباره زنان. ترجمه هادی ابراهیمی ( ۱۳۸۳ ). تهران: انتشارات نسل نواندیش.

دی آنجلیس، باربارا ( ۱۹۹۱ ). رازهایی درباره مردان. ترجمه هادی ابراهیمی ( ۱۳۸۳ ). تهران: انتشارات نسل نواندیش.

بهنام، جمشید. تحولات خانواده. ترجمه محمد جعفر پوینده( ۱۳۸۳ ). تهران: انتشارات ماهی.

۰ ۰ رای ها
رأی دهی به مقاله
* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *
پست های مرتبط

4 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
M
۱۳۹۳/۰۵/۱۹ ۱۵:۲۹

سلام از مطالبتون کلی استفاده کردم لااقل اجازه کپی رو میدادید نمیشه ار روی سایتتون کپی کرد

سحر
۱۳۹۵/۰۳/۱۵ ۱۵:۰۷

خدا خیرت نده مثلا اگه از مطالب که گذاشتی کسی استفاده کنه چی میشه