چکیده ای از نظریه TA

نظریه تحلیل ارتباط محاوره ای توسط اریک برن (۱۹۶۱) که روانپزشک و روانکاو بود بنا نهاده شده است. اریک برن(Eric Berne) روش تحلیل تعاملی را روشی عقلانی برای شناخت و تحلیل رفتار، توصیف عوامل مؤثر در ارتباط بین افراد، و مبین روابط نادرست بین انسان ها می داند. تحلیل رفتار متقابل به ‌عنوان یک روش درمانی با پرده برداشتن از لایه‌های پنهانی مشکلات در تعامل و ارتباط افراد، معتقد است که همه از ظرفیت تغییر و رشد شخصیتی برخوردارند.

این نظریه از نارضایتی برن از طولانی بودن روانکاوی در درمان مشکلات مردم نشأت گرفته است. این نظریه پرداز با استفاده از متون روانکاوی که برای درمان گروهی ابداع شده بود کار خود را آغاز کرد. برن متوجه شد که مراجعان او با بکارگیری این نظریه، بهبود قابل توجهی دارند .

حالات خود در این نطریه به چند بخش تقسیم می شوند که عبارتند از:

1. حالت خود والد (P) 
2. حالت خود بالغ (A)
3. حالت خود کودک (C) 

حالت خود  والد، آن قسمت از شخصیت و کل وجود فرد را تشکیل می دهد که با ارزش ها، اعتقادات و رفتار والدین سرو کار دارد که وظیفه ی آن جمع آوری، تجزیه و تحلیل و ضبط اطلاعات می باشد. در حالی که حالت خود کودک، اصولا در جستجوی لذت و بازی گوشی و شیطنت خاص زمان کودکی می باشد و حالت خود بزرگسال یا بالغ باعث بروز عواطف در سطح مطلوب و مناسبی می گردد.

مکاتب بر گرفته از TA

پس از در گذشت اریک برن سه رویکرد از TA منشعب شد و شروع به فعالیت کرد که تاکنون این مکاتب پا برجا بوده و کاربردهای فراوانی دارند . این سه مکتب عبارتند از : مکتب کلاسیک، مکتب بازسازی تصمیم گیری، مکتب نیرو گذاری روانی.

مکتب کلاسیک

این مکتب در مقام عمل نزدیک تر به رویکرد اریک برن است و از کارهای او بهره فراوانی می برد. عقیده اصلی در این مکتب عبارت است از کمک به تقویت عملکرد من بالغ در مراجع می باشد. این مکتب سعی دارد احساس، تفکر و رفتار مراجع را به زبان حال در بیاورد و من بالغ را در مراجع رشد دهد . درمانگران این مکتب سعی دارند یک رابطه بالغ با بالغ با مراجع برقرار سازند .

مکتب بازسازی تصمیم گیری

درمانگران پیرو مکتب باز تصمیم گیری در پی آن هستند که تصمیمات دوران کودکی را در مراجع بازسازی کنند، آنها در این زمینه اغلب از فنون گشتالت درمانی استفاده می کنند، همین طور از مراجع می خواهند که بیشتر در مورد دوران کودکی بحث و گفتگو کنند.

مکتب نیرو گذاری روانی

این مکتب عقیده دارد که حالت کودکی به اندازه حالت بالغ در تغییر موثر است، این مکتب در واکنش به مکتب بازسازی تصمیم گیری بر نقش حالت والد فعالانه تاکید دارد و در ضمن فرایند درمان، درمانگر نقش یک والد را بر عهده می گیرد و به مثابه یک والد عمل می کند. البته معمولا نقش یک والد مهربان و حمایت کننده را بر عهده دارد. لازم به ذکر است که در درمان تحلیل ارتباط محاوره ای از هر سه مکتب استفاده هایی به عمل می آید .

دیدگاه برن درباره چگونگی برنامه ریزی فرد بعنوان یک راهبرد بقای جسمانی و روانی در زندگی این است که افراد بر اساس طرح و دستورالعمل سال های اول زندگی خود شکل می گیرند و در سال های بعد از آن تبعیت می کنند . امروزه نظریه تحلیل تبادلی تغییرات زیادی یافته و مفاهیم اساسی آن دستخوش دگرگونی هایی شده است، از جمله افرادی که این نظریه را مورد بازبینی قرار داده اند مری و رابرت گولدینگ (۱۹۷۹) می باشند. این افراد مکتب “باز تصمیم گیری” را در تحلیل تبادلی برن وارد نموده و در رویکرد آن تغییراتی اساسی داده اند . آنان به منظور کارکرد عملی تر و کارآمدتر نظریه تحلیل تبادلی را با اصول و متون گشتالت درمانی ، خانواده درمانی ، سایکودراما و رفتار درمانی ترکیب نموده اند . هدف از این نظریه کمک به افراد در چالش با خود است تا افراد نقش شبه قربانی خود را بشناسند و سخت به مسئولیت پذیری خود و هدایت زندگی توسط خویشتن آگاه شوند، باشد که در فرایند زندگی تغییرات لازم اعمال کنند.

تحلیل رفتار متقابل چیست ؟

تحلیل رفتار متقابل نظریه ای است در مورد شخصیت و روش منظمی است برای روان درمانی که به منظور رشد و تغییرات شخصی بکار می رود. این تعریفی است که به وسیله انجمن بین المللی تحلیل رفتار متقابل ارائه شده است. در میان دیدگاه های مختلف روان شناسی تحلیل رفتار متقابل از نظر عمق تئوری و کاربرد وسیع و متنوع آن بسیار برجسته می باشد. تحلیل رفتار متقابل به عنوان نظریه ای شخصیت تصویری از ساختار روان شناختی انسان ها به ما ارائه می دهد که می توان در زمانی کوتاه به مقاصد درمانی رسید. این نظریه با ارائه یک الگوی ۳ بخشی تحت عنوان حالات نفسانی خود عرضه می شود. همین الگوی شخصیتی به ما کمک می کند تا دریابیم انسان ها چگونه عمل و رفتار می کنند و اینکه چگونه شخصیت خود را در قالب رفتارهایشان آشکار می سازند. تحلیل رفتار متقابل همچنین نظریه ای برای ارتباطات فراهم می آورد، که می تواند برای تجزیه و تحلیل سازمانها و مدیریت نیز بکار رود . این نظریه مفاهیمی برای رشد کودک ارائه می هد.

در حوزه کاربرد عملی، تحلیل رفتار متقابل، یک نظام روان درمانی را به ما معرفی می نماید که در درمان انواع اختلالات روانی، بیشتر در زمینه مشکلات روزانه زندگی به کار می رود. نظریه تحلیل ارتباط علاوه بر حوزه درمانی ، در مراکز آموزشی، مدیریت، آموزش ارتباطات، و پلیس و … کاربرد های بی نظیر و خاصی دارد. به طور کلی تحلیل رفتار متقابل در هر زمینه ای که نیاز به درک افراد، روابط و ارتباطات باشد، می تواند به کار رود .

من خوبم تو خوبی

«من خوبم تو خوبی» شاید معروف ترین عبارتی است که هدف تحلیل رفتار متقابل را نشان می‌دهد. تحلیل رفتار متقابل، انسان‌ها را اساسا خوب به حساب می‌آورد و آنها را قابل تغییر می داند. این رویکرد به رشد انسان کمک کرده و موجب رفتار سالم وی می شود.

رفتارهای متقابل

تراکنش‌ها(رفتارهای متقابل) به کنش‌های انسانی گفته می‌شوند که در پی آن‌ها از طرف مقابل انتظار پاسخ می‌رود. مثلا سلام کردن، یا دراز کردن دست برای دست دادن یک تراکنش است، چون که از طرف انتظار پاسخ می‌رود. این پاسخ بستگی به حالت «خود» طرف متقابل دارد. در این مورد خاص (یعنی سلام کردن) پاسخ فرد می‌تواند از یک جواب سلام کوتاه تا یک احوال‌پرسی گرم و دراز مدت متغیر باشد.

در تحلیل رفتارهای متقابل با تشخیص این که فرد با کدام حالت «خود» با دیگری رفتار می‌کند، می‌توان رفتارهای بعدی او را پیش‌بینی کرد. با هوشیار کردن افراد نسبت به این تراکنش ها، می‌توان کیفیت و تأثیر ارتباطات افراد را بهبود بخشید.

انواع ارتباط 

ارتباط نه ‌تنها یک جنبه‌ی مهم زندگی روزمره است بلکه بخشی از هستی انسان را تشکیل می‌دهد. حتی نوزاد تازه متولد شده به ارتباط، شناخته شدن و تأیید نیاز دارد.

یک نوع از ارتباط، ارتباط مکمل نام دارد. در این نوع ارتباط فرد با همان حالتی که پیامی را دریافت کرده است، پاسخ می‌دهد، یعنی اگر در حالت کودک خود پیام را دریافت کرده از موضع کودک خود نیز پاسخ می‌دهد. از نظر برن اگر رابطه از نوع مکمل باشد ارتباط ادامه می‌یابد.

نوع دیگر ارتباط، ارتباط‌ متقاطع است. در این شیوه فرد با همان حالتی که پیام یا محرک مبادله را دریافت کرده، به پیام پاسخ نمی‌دهد. برای مثال فرض کنید محرک مبادله از سوی فردی با حالت بالغ به فردی دیگری فرستاده می‌شود:«تو کت منو ندیدی؟»، اگر دریافت‌کننده‌ پیام به‌جای پاسخ‌گویی با بالغ خود با حالت کودک خود پاسخ بدهد که: «تو همیشه منو به ‌خاطر همه چیز سرزنش می‌کنی». مبادله‌ متقاطع صورت گرفته است که پیامد آن معمولا شکست در ارتباط است.

نوازش

اریک برن مشاهده کرد که انسان‌ها به نوازش (معیاری از تحویل‌ گرفته‌ شدن بین افراد) برای زنده ماندن و رشد کردن نیاز دارند. شناخت چگونگی رد و بدل نوازش‌های مثبت و منفی بین انسان‌ها از قوی‌ترین زمینه‌های کار در تحلیل رفتار متقابل است. تعریف دیگری که می‌توان برای نوازش ارائه داد تأیید وجود فرد، توسط افراد دیگر است. به‌طور مثال همین که همسایه شما بعد از دیدن شما در خیابان لبخند می‌زند یا سر تکان می‌دهد، به این معناست که شما نوازش دریافت کرده‌اید.

نوازش در تحلیل رفتار متقابل به دو نوع تقسیم می‌شود:

1. نوازش مثبت
2. نوازش منفی

نوازش مثبت همچنان که از نام آن بر می‌آید مانند تقویت مثبت است یعنی فرد محرک دلخواه را دریافت می‌کند، در صورتی‌که نوازش منفی بیشتر به معنای تنبیه است، یعنی فرد با محرک آزار دهنده روبرو می‌شود. اریک برن معتقد بود که هر نوع نوازشی اعم از نوازش منفی همواره بر نبود نوازش ارجحیت دارد.

نوازش‌های غیابی : به مجموعه نوازش‌هایی گفته می‌شود که شخص نوازش دهنده، خود حضور نداشته باشد، مانند نامه، ایمیل، فرستادن کادو با پست، یاداشت گذاشتن و…. نوازش‌های غیابی از بهره نوازشی بالایی برخوردار هستند.

بازی‌ها

اریک برن یک سری الگوهای رفتار اجتماعی ناسالم را به عنوان بازی تعریف می‌کند. این رفتارهای تکرار شونده و منحرف اصولا برای به دست آوردن نوازش هستند، اما در عوض احساسات منفی را تقویت می‌کنند و مانند ماسک جلوی بروز مستقیم احساسات و افکار را می‌گیرند.

از نظر برن حالت چهره، ژست، زبان بدن و تُن صدا گاهی ممکن است از کلمات بیان‌شده در روابط افراد مؤثرتر باشد. وی در کتاب خود به‌نام «بازی‌ها» خاطر نشان کرده است که افراد گاهی بر اساس یک سری انگیزه‌های پنهانی(بازی‌های ذهنی) با یک‌دیگر ارتباط برقرار می‌کنند.

برن معتقد بود که این بازی‌ها در خانواده‌ها جاری و ساری هستند به این معنا که هر خانواده‌ای الگوی بازی‌های منحصر به فرد خود را دارد، که نسل به نسل از طریق یادگیری منتقل می‌شود. او بازی‌ها را از نظر شدت به سه درجه تقسیم کرد؛ به این معنا که هر فرد با الگویی که از خانواده خود می‌آموزد یک بازی واحد را با شدت های مختلفی انجام می دهد:

1. درجه یک، که در نهایت مقداری مشکلات میان فردی ایجاد می کند
2. درجه دو، که منتج به مشکلات عدیده در زمینه‌های مختلف زندگی می شود
3. درجه سه، که مشکلات جدی از قبیل مشکلات قانونی نظیر بزهکاری و زندانی شدن و.… ایجاد می کند

پیش نویس زندگی

برن معتقد است رفتارهای ناسالم نتیجه تصمیمات محدود کننده‌ای است که در کودکی به دلیل زنده ماندن گرفته شده‌اند(تلاش برای بقا). این تصمیمات در چیزی که برن آن را پیش‌نویس (یک نقشه از قبل کشیده شده برای اینکه چگونه زندگی کنیم) می‌نامد، به اوج می‌رسند. عوض کردن پیش‌نویس زندگی هدف روان درمانی مبتنی بر نظریه تحلیل رفتار متقابل است.

مفهوم پیش نویس زندگی بیانگر این است که چگونه الگوهای کنونی زندگی ما ریشه در دوران کودکی دارند. در چارچوب پیش نویس زندگی است که شیوه های زندگی دوران بزرگسالی ما تحقق پیدا می کند. به عبارتی این پیش نویس زندگی است که موجب رفتار ما در بزرگسالی می گردد حتی اگر نتایجی به بار آورد که موجب عناد به خود شود و یا بسیار دردناک باشد. از این رو تحلیل رفتار متقابل به ما، نظریه ای آسیب شناسی روانی را ارائه می دهد.

گروه درمانی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل

بسیاری از روانشناسان معتقدند که مشاوره گروهی سیستم مداخله ای بی مانندی است که مفاهیم، راهنمایی و درمان را از طریق تعامل افراد با یکدیگر در گروه بیان می کند که این فرایند به نوبه خود نوعی روان درمانی خاصی را ارائه می دهد.  در مشاوره گروهی از نظریه های مختلفی استفاده می شود ، یکی از نظریه های کاربردی در مشاوره گروهی رویکرد تحلیل رفتار متقابل می باشد . این نظریه برای به کارگیری در گروه و گروه درمانی، رویکردی عامی و مناسب است.

برن معتقد است که درمان گروهی اطلاعات بیشتری را درباره برنامه های شخصی زندگی فرد ارائه می دهد. در رویکرد فردی تعامل بین دو نفر (مشاور و مراجع ) برقرار می شود در حالی که در گروه، فرد از تجارب بیشتری استفاده می کند و برای کسب مهارت ها زمان کمتری را  صرف می نماید.

از طریق روش تحلیل رفتار متقابل و تعامل گروهی به اعضا کمک می شود تا در سطح مقبول و مناسبی با دیگران ارتباط برقرار کنند و آگاهی و ارتباط خود را با دیگران فزونی بخشند. بنا به نظریه برن مراحل تغییر رفتار عبارتند از : 

• ۱- زدودن عوامل نامناسب از رفتار
• ۲- تخلیه روانی
• ۳- توصیف و روشن سازی شیوه های ارتباط
• ۴- جهت یابی مجدد

هر فردی می تواند در مشاوره گروهی تحلیل رفتار متقابل شرکت کند به شرط آنکه از قبل از او مصاحبه انفرادی به عمل آمده باشد. در جلسه انفرادی مشاور باید اطلاعات کلی درباره هدف و شرایط تشکیل گروه ، در اختیار داوطلب قرار دهد . به عقیده یالوم  چنانچه قرار است مسائل و مشکلات حاد در گروه مطرح گردد ، باید گروه، متجانس و همگن باشد. مثلا عقب مانده های ذهنی، اسکیزوفرنی ها، معتادان به الکل، و بزهکاران باید در گروه های مربوط به خود شرکت کنند .

راه های زیادی برای خودشناسی از طریق تحلیل تعامل درون گروهی وجود دارد . گروه های تحلیل رفتار متقابل مسائل گذشته را به زمان حال می آورند و اعضای گروه با معرفی افراد خانواده در گذشته و حال این فرایند را تسهیل می کنند، در نتیجه تعامل های درون گروهی فرصت های زیادی را به اعضا می دهد تا تصمیمات گذشته خود را مرور کنند و آنها را به چالش بکشند ، تا به تصمیمات جدیدی دست یابند. در درمان گروه تحلیل رفتار متقابل ، گروه تجربه زنده ای را فراهم می آورد که آنها ، آن را با خود به خانواده ، دوستان و جامعه ای که در آن زندگی می کنند انتقال می دهند .

منابع : 

1. شفیع آبادی،عبدالله . نظریه های مشاوره وروان درمان ، تهران: انتشارات رشد.
2. شفیع آبادی،عبدالله . پویایی گروه و مشاوره گروه ، تهران:انتشارات سمت.

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *