اساس روان درمانی مراجع محور
ماهیت انسان و اختلال روانی در نظریه راجرز
راجرز معتقد بود که انسان در اصل دارای جوهره و ماهیتی مثبت است و هیچ چیز منفی یا شومی در ذات او نیست.
بنا به نظر آبرامام مزلو، روان شناسی انسانگرا، نیروی سومی را در گستره روان شناسی تشکیل می دهد. دو نیروی دیگر عبارتند از روانکاوی و رفتارگرایی. راجرز را می توان بخش مهمی از این نیروی سوم محسوب کرد. او نیز مانند مزلو معتقد بود که آدم ها گرایش به خود شکوفایی دارند.
مشهورترین رویکرد در بین رویکردهای انسانگرا، روان درمانی شخص محور کارل راجرز است. راجرز ابتدا رویکردش را درمان مراجع محور نامید ولی با افزایش کاربرد آن، نام رویکردش را درمان شخص محور گذاشت. راجرز که در دهه ۱۹۲۰، درمان روانپویشی را یاد گرفته بود بالاخره از این طرز فکر که درمانگر به عنوان مظهر اقتدار باید بی وقفه دنبال تعارضات ناهشیار باشد، خسته شد او احساس می کرد راه بهتر هم برای کار بالینی هست.
شکل گیری روش درمانی راجرز از وقتی شروع شد که با رویکرد درمانی اتو رنک آشنا شد. از نظر رنک، درون مراجع نیروهای سازنده ای وجود دارد که اراده برای سلامتی را در او می سازد. درمانگر، وی را به سوی فهمیدن خود و خودپذیری هدایت می کند. خودانگیختگی و منحصر به فرد بودن درمانی که در حال اجراست، بیمار را به سوی سلامتی سوق می دهد(میدور و راجرز، ۱۹۷۴).
راجرز با درک این نظریات راجع به عدم استبدادگرایی و اهمیت رابطه انسانی خوب در درمان به تدریج متقاعد شد که «خود مراجع بهتر از هر کسی، می داند از چه چیزی آزرده است، باید کدام سو برود، کدام مشکلاتش خیلی مهم هستند و کدام تجربه هایش را مدفون کرده است» (راجرز، ۱۹۶۱).
اساس روان درمانی مراجع محور
اساس روان درمانی مراجع محور بر«اینجا و اکنون» قرار دارد و در آن «اگر – آنگاه» به گونه ای که خواهیم گفت طرح می شود. بدین معنی که اگر در جلسه روان درمانی، احترام و توجه و درک، بین مراجع و درمانگر به وجود آید، آنگاه تغییرات مطلوب و مقبول در مراجع به وقوع خواهد پیوست. راجرز نسبت به انسان نگرش مثبت دارد و معتقد است که انسان تمایل ذاتی به خود شکوفایی، تحقیق اهداف ارگانیسم و حفظ تمامیت خود دارد. این تمایل ذاتی موجب تلاش و فعالیت انسانی و سبب خود رهبری، خود نظمی، تسلط بر نفس، استقلال، مسئولیت و اجتماعی شدن انسان می شود.
اگر شرایط محیطی سرشار از صفا و صمیمیت و پذیرش باشد، احساس ارزشمندی و دوستی و محبت در فرد به وجود خواهد آمد و به خویشتن نگری مثبت خواهد انجامید. در مقابل، اگر شرایط محیطی مملو از خصومت و تنفر و طرد باشد، بدبینی و نفرت در فرد به وجود می آید و به خویشتن نگری منفی منتهی می گردد.
تفاوت رویکردهای روانکاوی و رفتارگرایی با مراجع محوری
روان درمانی مراجع محور بر «اینجا و اکنون» تأکید بسیار دارد و با روانکاوی و رفتارگرایی تفاوت دارد. روانکاو از طریق بررسی تجربیات گذشته و افکار و رویاهای مراجع، می کوشد رفتار او را تغییر دهد (یعنی بر گذشته ناظر است). در حالی که درمانگر پیرو مراجع محوری با تأکید بر «اینجا و اکنون»، مراجع را از احساس و رفتارش آگاه می سازد و به او یاری می دهد تا خود برای تغییر احساس و رفتار خویش در جهت مطلوب و مقبول اقدام کند.
مراجع محوری با رفتارگرایی از آن جهت متفاوت است که رفتارگرا با تمرکز بر عوامل بیرونی نظیر تنبیه و پاداش به تغییر رفتار و محو علائم آشکار اقدام می کند، در حالی که درمانگر پیرو مراجع محوری، به استفاده از عوامل بیرونی به منظور تغییر علایم فرد معتقد نیست، و در عوض بر عوامل درونی و تغییر احساسات و تصورات مراجع تأکید می کند. همچنین رابطه بین مراجع و درمانگر در روان درمانی مراجع محوری اهمیت فراوانی دارد و اساس درمان محسوب می شود، در حالی که در رفتار گرایی رابطه به آن حد مورد تأکید نیست.
ماهیت اضطراب و اختلال روانی در نظریه راجرز
انسان ها وقتی مؤثر عمل نمی کنند که به تجارب شان گوش ندهند و در نتیجه نتوانند به تفاوت های موقعیتی که در آن به سر می برند توجه کنند. تمامی آسیب های روانی از جمله اضطراب ریشه در این ناهمخوانی دارند، یعنی ناهمخوانی بین آنچه فکر می کنند باید باشند با تجربه شان(یعنی ناهمخوانی بین خود واقعی و خود آرمانی). بنابراین آسیب روانی محصول نپذیرفتن و گوش ندادن به تجربه شخصی خودمان است.
اما چرا مردم به تجاربشان گوش نمی دهند؟
به نظر راجرز انسان ها در دوران کودکی، طوری بار می آیند که مقبولیت و ارزش آنان به رعایت کردن شرایط و ضوابط دیگران بستگی دارد. کودکان از همان ابتدا با فرایند ارزش گذاری ارگانیسمی البته در شکل ابتدایی و مبهم خودش زاده می شوند. حتی مواقعی که کودکان مجبورند از یک قانون و قاعده خاص بی هیچ چون و چرایی پیروی کنند، حداقل کاری که والدینشان می توانند انجام بدهند این است که به فرزندشان توجه مثبت نمایند و تجربه فرزندشان را رد نکنند.
اضطراب در نظریه راجرز عبارت است از وجود تجارت و ادراکات ناهماهنگ با خود پنداره فرد. به عقیده راجرز فرد روان نژند (روان رنجور مضطرب) فردی است که تجارت زندگی او با خود پنداره اش، ناهماهنگ و گاهی در تضاد است. به همین دلیل راجرز معتقد است برای جلوگیری و کاهش اضطراب، فرد مضطرب از طریق استفاده از دو مکانیزم انکار و تحریف سعی می کند بین خود واقعی و زمینۀ تجربی خود تعادل ایجاد کند.
راجرز به تشخیص بیماری از طرف درمانگر معتقد نیست، زیرا ماهیت و علت بیماری جسمانی با اختلال روانی تفاوت دارد. بیماری جسمانی، بر اثر عوامل مشخصی نظیر میکروب و یا ضایعات و صدمات عضوی پدید می آید و درمان آن نیز معین است که از سوی پزشک تجویز می شود، در حالی که در اختلال روانی، اولا علت آن مشخص نیست، ثانیا درمانگر به تنهایی نمی تواند درمان مناسبی را ارائه دهد، چرا که شناخت مراجع در محدوده جریان پدیداری، برای شخص دیگر آنچنان امکان ندارد که برای خودش. مراجع تنها کسی است که می تواند خویشتن را در ارتباط با جریان پدیداری خویش بشناسد.
به طور کلی در درمان مراجع محور، بر تشخیص یا سنجش تأکید نمی‌شود. اکثر پیروان راجرز معتقدند سنجش رسمی نه تنها غیرضروری بلکه مخرب است. به نظر آنها سنجش، روانشناس را در موضوع اقتدار و برتری قرار می‌دهد و این قضیه به ایجاد حس خودمختاری و خودشکوفایی در مراجع لطمه می‌زند.
ماهیت انسان در نظریه راجرز
راجرز معتقد بود که انسان در اصل دارای جوهره و ماهیتی مثبت است و هیچ چیز منفی یا شومی در ذات او نیست. به نظر راجرز در صورتی که به اجبار به ساختارهای ساخته و پرداخته اجتماعی رانده نشویم و درست همان طوری که هستیم مورد قبول و پذیرش واقع شویم، به نحوی زندگی خواهیم کرد که موجب پیشرفت خود و جامعه شویم. انسان هم به ارضای نیازهای شخصی و هم به ایجاد رابطه نزدیک و صمیمانه با دیگران نیاز دارد.
به نظر راجرز انسان های کارآمد فرایند گرا هستند. فرآیند گرایی دو معنا دارد:
۱- نخست این که آن ها زندگی را فرایند شدن، می دانند و بر انجام دادن تمرکز دارند. انسان ها ماهیتا تغییر پذیرند، به همین دلیل انسان های کارآمد آماده اند در ارزش ها، اهداف و نگرش های خود تجدید نظر کنند. در نتیجه چنین افرادی دارای «خود» ثابتی نیستند. همگام با رشد و تغییر این افراد، سازمان دهی «خود» آنان نیز پیچیده تر و متمایزتر می شود.
۲- فرایند گرایی معنای دیگری نیز دارد و آن عبارت است از تمرکز بر انجام دادن تا تمرکز بر نتایج. انسان هایی که خیلی به نتیجه عملکردشان فکر می کنند مدام به این قضیه فکر می کنند که خوب بوده اند یا بد. به نظر راجرز هیچکس حق ندارد برای دیگران طرز زندگی تجویز کند. این قضیه شامل والدین، نظام آموزشی و مراجع قدرت است. افراد نباید حرف مراجع قدرت را بی هیچ چون و چرایی به صرف اینکه قدرتمندند، بپذیرند. قبول افکار مراجع قدرت به صرف اینکه معلم، پدر و مادر و… هستند، بین ارزش های اقتباس شده و احساس واقعی شخص، تعارض ایجاد می کند.
تقابل جبر و اختیار در نظریه راجرز
تقابل جبر (یعنی این نظر که رفتار شخص با عوامل گوناگونی که خارج از کنترل اوست، تعیین می شود) و اختیار (یعنی این نظر که رفتار، تابع انتخاب و اراده آزاد فرد است) در اندیشه و نگرش راجرز موضوع نسبتا پیچیده ایست. موضع او طوری است که هر دو را تأیید می کند. به اعتقاد او جبرگرایی سنگ بنای دانش در عصر حاضر است. او به عنوان یک دانشمند این حقیقت را که «در مجموع هر رفتار علتی دارد» پذیرفته بود. وی معتقد بود که می توان با مطالعه آن دسته از عوامل عینی که رفتار انسان را تحت تأثیر قرار می دهند، به اطلاعات ارزشمندی دست یافت.
راجرز خود نیز پذیرفته بود که از تناقض موجود بین جبر و اختیار گیج و مبهوت مانده است. مهم ترین نظری که می توان در این باره اظهار داشت این است که هر دوی این فرضیه ها مهم اند. جبرگرایی در تحلیل های علمی رفتار، نقش مهمی ایفا می کند و مفهوم اختیار نیز در عملکردهای شخصی و میان فردی (برای مثال در رابطه درمانی) حیاتی است.
منابع:
- جفری پی کرامر. داگلاس برنستاین. ویکی پرز، روان شناسی بالینی. ترجمه مهرداد فیروز بخت
- راجرز، کارل: مشاوره و روان درمانی مراجع محوری. ترجمه سید عبدالله احمدی قلعه. انتشارات فراروان
- راجرز، کارل: هنر انسان شدن. ترجمه مهین میلانی. انتشارات فاخته
- شارف، ریچارد: نظریه های روان درمانی و مشاوره. ترجمه مهرداد فیروز بخت. انتشارات رسا
- شفیع آبادی، عبدالله و غلامرضا ناصری: نظریه های مشاوره و روان درمانی. تهران. مرکز نشر دانشگاهی
همکلاسی گرامی، توفیقات روز افزون شما را آزومندم.
درود . ممنون و متشکرم