نظریه شخصیت جفری گری

نظریه جفری گری به عنوان یکی از کوشش هایی که ساختارهای زیستی زیربنایی شخصیت را مورد توجه قرار می دهد، جایگاه ویژه ای در گستره روانشناسی دارد. گسترش روز افزون پژوهش های بین رشته ای در قلمرو علوم زیستی و روانی، ضرورت پرداختن به نظریه هایی از این نوع را دو چندان می کند. توجه به مفاهیم این نظریه نه تنها تبیین های جدیدی را در روانشناسی شخصیت برجسته می سازد، بلکه چشم اندازهای جدیدی را در حیطه های دیگر از جمله آسیب شناسی روانی و جسمانی، ترسیم می کند.

نظریه شخصیت گری در قالب نظریه سیستم های مغزی-رفتاری، همانند نظریه آیزنک بر وجود ارتباط بین ابعاد شخصیتی و فرایند های مغزی توجه دارد و جهت تببین تفاوت های فردی به نقش عوامل زیستی- عصبی اشاره می کند. اما به نظر می رسد این مدل بیولوژیکی پایه های هیجانی روشن تری نسبت به نظریه آیزنک دارد.

گری نشان داد که اضطراب و زود انگیختگی، ابعاد عمده شخصیت هستند، او این ابعاد را بر روی فضای نظریه آیزنک بنا نهاد. مدل گری بیان می کند که ساختارهای مختلف مغز، سه سیستم انگیزشی اساسی را راه اندازی می کنند که در تعامل با تقویت رفتاری هستند.

سه سیستم مغزی-رفتاری که به اعتقاد گری زمینه ساز تفاوت های شخصیتی اند، عبارتند از:

1. سیستم فعال ساز رفتاری: که نمایانگر حساسیت به نشانه های پاداش است.(BAS)
2. سیستم بازداری رفتاری: که مسؤول پاسخ به نشانه های تنبیه است.(BIS)
3. سیستم جنگ-گریز: که به تجربه های آزارنده غیر شرطی مربوط می شود.(FFS)

زمینه بررسی های نوروفیزیولوژیک انگیزش، با آزمایش های جیمز اولدز (۱۹۶۵) در آمریکا رشد چشمگیری یافت. در آزمایش های وی، الکترودهایی در مناطق مختلف مغز حیوان قرار داده می شد و حیوان می توانست با فشار دادن یک اهرم جریان الکتریکی خفیفی را در مغز خود ایجاد کند یا جریانی را که آزمایشگر از طریق الکترود به مغز او ارسال می کرد، قطع نماید. نتایج این بررسی ها نشان داد که قرار گرفتن الکترود در مناطق ویژه ای، موجب می شود که حیوان ساعتها مغز خود را در معرض تحریک الکتریکی قرار داده و لذت ببرد، و از سوی دیگر قرار گرفتن الکترود در مناطق دیگر، با گرایش حیوان به قطع جریان الکتریکی همراه بود. فرضیه منطقی برگرفته از این یافته ها چنین بود که در مغز دو نظام انگیزشی متفاوت پاداش و تنبیه وجود دارد.

نظام انگیزشی پاداش و فعالیت آن با حالات عاطفی مثبت و فعالیت نظام انگیزشی تنبیه با حالات عاطفی منفی همراه است. حال اگر قوانین شرطی سازی را در نظر بیاوریم، باید بپذیریم محرک هایی که قبل از وقوع یک پاداش می آیند، ظرفیت فعال سازی مکانیزم مغزی پاداش را به دست می آورند و هرچه این محرکها، از لحاظ زمانی به محرک ذاتی پاداش نزدیکتر باشند، ظرفیت کسب شده قویتر خواهد بود. مکانیزم پاداش از طریق ارتباط هایی که با سیستم حرکتی دارد(یعنی بخشهایی از مغز که فرمان ها را به اندامها ارسال می نمایند)، در جهت بیشینه ساختن این تحریکهای پاداش دهنده شرطی عمل می کند.

محرکهایی که به شکل نظام دار قبل از تنبیه می آیند، از طریق شرطی سازی، ظرفیت فعال نمودن مکانیزم مغزی تنبیه را کسب می کنند. ساختار مکانیزم تنبیه به گونه ای است که از طریق ارتباط هایش با سیستم حرکتی، در جهت کمینه ساختن رفتار عمل می کند، این عمل را از طریق متوقف ساختن رفتار صورت می دهد و به عبارت دیگر، این یک مکانیزم اجتناب است که به سیستم حرکتی، فرمان توقف می دهد.

مکانیزم پاداش یک مکانیزم پس خوراند مثبت و مکانیزم تنبیه یک مکانیزم پس خوراند منفی است. نظام انگیزشی خوشایند یک نظام انگیزشی انرژی دهنده و جهت دهنده رفتار است .

گری اشاره می کند که در مطالعاتی که در مورد حیوانات انجام داده است، مشخص شده که حیوانات به محرکهای آزارنده شرطی و غیرشرطی به شکل متفاوتی پاسخ می دهند. حیوان در پاسخ به ضربه الکتریکی دردناک، افزایش فعالیت نشان می دهد، می دود، می پرد و به سمت هدف مناسب(برای مثال حیوانی دیگر) حمله ور می شود. در حالی که، در پاسخ به محرکی که با ضربه الکتریکی همخوانی دارد، به احتمال زیاد در یک جا خشکش زده و متوقف می ماند.

برخی از افراد که در قطعه پیش پیشانی چپ فعالیت بیشتری نشان می دهند، از سیستم فعال ساز رفتاری(BAS) بر خور دارند و برخی از افراد که در قطعه پیش پیشانی راست فعالیت بیشتری نشان می دهند از سیستم بازداری رفتار برخودارند(BIS). فعال بودن قطعه پیشانی چپ، تیپ شخصیتی گرایش به پیشرفت و اشتیاق را می سازد (BAS)؛ و فعال بودن قطعه پیشانی راست، تیپ شخصیتی گرایش به اضطراب و دوری از تجارب پیشرفت و شرایط جدید را می سازد(BIS).

بر اساس نظریه حساسیت به تقویت(RST)، اعتیاد حاصل تسلط سیستم فعال ساز رفتار بر سیستم بازداری رفتار است.

سیستمهای مغزی – رفتاری

۱) نخستین سیستم، سیستم فعال ساز رفتاری است که به لحاظ ساختاری شامل چندین مسیر دوپامنرژیک و مدارهای کورتیکو – استریاتو و پالیدو تالامیک در مغز است (فولز،۱۹۸۰). در قشر پره فورنتال، آمیگدال و هسته های قاعده ای قرار دارد. نورو آناتومی این سیستم کورتکس پیشانی، بادامه و عقده های پایه می باشد ‏و توسط محرک های خوشایند مرتبط با پاداش یا حذف تنبیه فعال می شود.

دو مؤلفه ی رفتاری این سیستم شامل روی آوری (جستجوی فعالانه پاداش) و اجتناب فعال (ارائه ی رفتارهای خاص برای اجتناب از تنبیه) می باشند. حساسیت این سیستم نمایانگر زود انگیختگی و تکانشگری  فرد است. ‏و به نظر می رسد که برای تجاربی نظیر امید، وجد و شادی پاسخگو باشد. فرض بر این است که سیستم فعال ساز رفتاری دلیل بنیادی صفت زود انگیختگی است و با انگیزش، برونگردی و جستجوی احساس مرتبط می باشد ‏.

۲) دومین سیستم؛ سیستم بازداری رفتاری است و حاصل فعالیت مسیرهای آوران، نورو آدرنرژیک و سروتونرژیک است. نوروآناتومی سیستم تنبیه رفتاری در نظام جداری هیپوکامپی، ساقه مغز، مدار پاپز و کرتکس حدقه ای پیشانی قرار دارد.(هوینگ وهمکاران ،۲۰۰۶). دو مؤلفه ی این سیستم، اجتناب منفعل (اجتناب از تنبیه از طریق عدم فعالیت یا تسلیم) و خاموشی (متوقف شدن رفتارهایی که پاداشی در پی ندارد) است.(ویلسون ،گری و بالت،۱۹۹۰)

این ساختارها موجب افزایش برانگیختگی و توجه، فراخوانی حالات عاطفی اضطراب، بازداری رفتاری، اجتناب منفعل، خاموشی و تجربه عواطف منفی می شوند و با نظام هایی که اضطراب در آن نقش دارند، همپوشی دارند. در نتیجه، سیستم بازداری رفتاری فعال با احساس اضطراب، نگرانی و نشخوار فکری مطابقت دارد .

۳) سومین سیستم، که با عنوان سیستم جنگ-گریز شناخته می شود، از لحاظ ساختاری بیشتر از طریق بادامه و ساخت های هیپوتالاموسی تعدیل می گردد . حساسیت و فعالیت زیاد این سیستم با روان گسیختگی ارتباط دارد. دو مؤلفه ی رفتاری این سیستم عبارتند از : جنگ (پرخاشگری تدافعی) و گریز (فرار سریع از منبع تهدید) .

گری ابعاد نظریه خود را چرخش ۳۰ ‏درجه ای از ابعاد نظریه آیزنک می دانست. وی سیستم فعال ساز رفتاری را نمایانگر زودانگیختگی فرد و سیستم بازداری رفتاری را با تجربه حالت اضطراب مرتبط می انگاشت و در این بین حساسیت و فعالیت زیاد سیستم جنگ – گریز را با روان گسیختگی پیوند می زند.

اختلالات شخصیتی خوشه B(مرزی،ضداجتماع،نمایشی،خودشیفته) با فعالیت سیستم فعالساز رفتاری به گونه مثبت و با فعالیت سیستم بازداری به گونه منفی، رابطه دارد. همچنین اختلالات شخصیتی خوشه C (وسواسی،وابسته،اجتنابی) با فعالیت سیستم فعالساز رفتاری به گونه منفی و با فعالیت سیستم بازداری رفتاری به گونه مثبت، رابطه دارد.

توصیف سیستم ها:

توصیف هر یک از سیستمها مستلزم تمایزهایی است که حداقل در سه سطح صورت می گیرد:

• ۱- بعد رفتاری (تحلیل درون شد و برون شد سیستم)
• ۲- از لحاظ عصب شناختی (ساختار مغز)
• ۳- در سطح شناختی (کارکرد پرداز اطلاعات از فرایندهای عصبی)

۲- از لحاظ عصب شناختی: مجموعه ساخت هایی که کنشهای سیستم بازداری را برعهده دارند، در سیستم جداری هیپوکامپی قرار دارند. سه بخش اصلی ساختمانی این سیستم عبارتند از: تشکیلات هیپوکامپی، ‏ناحیه جداری و مدار پاپز.

۳- در سطح شناختی: مفهوم کلیدی سیستم بازداری در مقایسه گر خلاصه می شود، یعنی سیستمی که لحظه به لحظه رویداد احتمالی بعدی را پیش بینی و این پیش بینی را با رویداد واقعی مقایسه می کند. در واقع این سیستم:

• ۱) اطلاعاتی را که بیانگرحالت کنونی جهان ادراکی هستند،در نظر می گیرد؛
• ۲‏) به این اطلاعات، اطلاعات دیگری را می افزاید که مربوط به برنامه حرکتی کنونی فرد است؛
• ۳‏) از اطلاعات ذخیره شده حافظه که نمایانگر نظم جویی های گذشته در برقراری ارتباط بین رویدادهای محرک هستند،استفاده می کند.
• ۴‏) از اطلاعات ذخیره شده در حافظه که نمایانگر نظم جوییهای گذشته در برقراری ارتباط بین پاسخها و رویدادهای محرک بعدی هستند، سود می جوید.
• ۵) بر مبنای این منابع اطلاعات، حالت بعدی مورد انتظار در جهان ادراکی را پیش بینی می کند،
• ۶) این پیش بینی را با حالت واقعی جهان ادراکی مقایسه می کند.
• ۷) در مورد اینکه آیا بین این پیش بینی و حالت واقعی، توافق یا عدم توافق وجود دارد، تصمیم می گیرد.
• ۸ ‏) اگر بین این دو وضعیت توافق موجود باشد ، مرا حل یک تا هفت از نو جریان می یابند
• ۹ ‏) اگر بین پیش بینی و حالت واقعی عدم توافق باشد، برنامه حرکتی جاری را متوقف می سازد و برونشدهای سیستم بازداری را پدید می آورد تا اطلاعات بیشتری را دریافت کند و مشکلی را که موجب اختلال در این برنامه شده، حل نماید.

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *