گیاه شاهدانه به‌ خاطر آثار روان‌گردانی از زمان‌های قدیم کشت می‌شده است. در آمریکا، غالبا برگ‌ها و گل‌های خشک‌شده این گیاه، مصرف می‌شود که به آن ماری‌جوآنا (marijuana) می‌گویند، اما در خاورمیانه معمولا صمغ جامد این گیاه که حشیش (hashish) یا بنگ نام دارد، مصرف می‌شود. ماری‌جوآنا و حشیش را معمولاً دود می‌کنند، اما ممکن است به‌صورت خوراکی و مخلوط با چای یا غذا نیز مصرف شود. البته استفاده از ماری جوانا روش های مختلفی دارد؛ با استفاده از ابزاری مانند پیپ تا سیگارهای معمولی و حتی گاهی اوقات از قلیان نیز برای مصرف ماری جوانا استفاده می شود.

گرایش به سمت استفاده از ماری جوانا و اعتیاد به آن در دنیای امروز شیوع فراوانی یافته و در اغلب موارد نخستین گزینه برای افرادی است که استفاده از مواد مخدر را تجربه می کنند. در تصور عوام ماری جوانا یک ماده بی خطر گیاهی بوده و استفاده از آن ضرری برای انسان ندارد، در صورتیکه بیش از ۴۰۰ نوع ماده شیمیایی خطرناک در آن دیده شده است.

تا قبل از سال ۱۹۶۰ کمتر کسی نامی از ماری جوانا شنیده بود، اما اخیرا از این ماده مخدر بسیار شنیده می شود. به دلیل این که ماری جوانا بسیار زبر و خشن می باشد برای اینکه آن را بپیچند از چند لایه کاغذ سفید و قهوه ای رنگ استفاده می کنند که به آن ریفر می گویند. سیگارهای حاوی ماری جوانا به کندی سوخته و خیلی سریع خاموش می شوند، به همین دلیل افرادی که به ماری جوانا اعتیاد دارند با پک های خیلی سریع و پشت سر هم از خاموش شدن این سیگارها خودداری می کنند. بعضی از افراد ماری جوانا را به صورت خوراکی استفاده کرده و در طبخ شیرینی ها و کیک های شکلاتی از آن استفاده می کنند.

ماری جوانا از قسمت های بالایی برگ، گل و تخمک های باز شده شاهدانه به دست می آید. ماده تاثیر گذار موجود در ماری جوانا تی.اچ.سی(tetrahydrocannabinol – THC) می باشد که نقش بسیار مهمی در ایجاد حالت نشئگی دارد.

غلظت THC در ماری جوانا

مصرف اندکی تی‌اچ‌سی از راه دهان (۵ تا ۱۰ میلی‌گرم) سرخوشی ملایمی ایجاد می‌کند، اما مصرف مقادیر بین ۳۰ تا ۷۰ میلی‌گرم واکنش‌های شدید و دیرپاتری همانند واکنش‌های ناشی از داروهای توهم‌زا به‌وجود می‌آورد. همانند واکنش به الکل، واکنش به ماری‌جوآنا نیز غالبا دو مرحله دارد:

1. مرحله تحریک و سرخوشی
2. دوره آرامش و خواب

وقتی ماری‌جوآنا به صورت سیگار دود می‌شود.  ۱۰ تا ۲۰ درصد تی‌اچ‌سی جذب ذخیره‌‌ خون ریه‌ها می‌شود. در پیپ آبی یا قلیان به ۴۰ تا ۵۰ درصد می‌رسد؛ زیرا پیپ آنقدر دود را نگه می‌دارد تا استنشاق شود و به همین سبب ابزار بسیار کارآمدی برای انتقال کامل تی‌اچ‌سی است. تی‌اچ‌سی چون به مغز می‌رسد به گیرنده‌‌های حشیشی که در هیپوکامپ بسیار فراوانند می‌چسبد و موجب بازداری خاطره‌های جدید می‌شود.

کسانی که مرتب ماری‌جوآنا مصرف می‌کنند، چند تغییر حسی و ادراکی در خود گزارش می‌دهند:

• حالت سرخوشی کلی و احساس بهزیستی
• مقداری تحریف زمان و مکان
• تغییراتی در ادراک اجتماعی

همه تجربه‌های ناشی از مصرف ماری‌جوآنا خوشایند نیست. برای ۱۶ درصد از معتادان به ماری‌جوآنا احساس اضطراب، ترس، و گم‌گشتگی، امری عادی است، و تقریباً یک‌سوم آنان به‌ گفته خود گاهگاهی نشانه‌هایی چون وحشت‌زدگی شدید، توهمات و تحریف‌های ناخوشایند در تصویر بدنی خود تجربه می‌کنند.

اثرات ماری جوآنا بر روان و بدن

کسانی که به‌طور مرتب (هر روز یا تقریبا هر روز) ماری‌جوآنا مصرف می‌کنند غالباً از احساس خمودگی جسمی و روانی شکایت دارند، و تقریباً یک‌سوم آنان دچار انواع خفیف افسردگی، اضطراب، یا بی‌قراری هستند (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۱۹۹۴). باید یادآور شویم که دود ماری‌جوآنا حتی بیشتر از دود توتون، حاوی مادهٔ سرطان‌زا است.

در اجراء تکالیف پیچیده، ماری‌جوآنا عملکرد را مختل می‌کند؛ به این‌ ترتیب که با مصرف مقدار اندک تا متوسط آن، هماهنگی حرکتی به‌میزان چشمگیری آسیب می‌بیند، زمان واکنش برای متوقف‌کردن اتومبیل طولانی‌تر می‌شود، و توانایی رانندگی در جاده‌های پر پیچ و خم کاهش می‌یابد (انستیتوی پزشکی، ۱۹۸۲). این یافته‌ها نشان می‌دهند که پس از مصرف این دارو، رانندگی بسیار خطرناک است.

تعیین تعداد تصادفات رانندگی ناشی از مصرف ماری‌جوآنا مشکل است، زیرا برخلاف الکل، تی‌اچ‌سی به‌سرعت در خون کاهش می‌یابد و وارد بافت‌ها و اندام‌های پرچربی بدن می‌شود. تجزیهٔ خون به‌فاصله دو ساعت پس از مصرف مقادیر زیاد ماری‌جوآنا ممکن است هیچ نشانه‌ای از وجود تی‌اچ‌سی به‌دست ندهد، در حالی‌که از ظاهر شخص مختل بودن حالش کاملاً آشکار باشد. تخمین می‌زنند یک‌چهارم رانندگانی که تصادف می‌کنند فقط ماری‌جوآنا یا ماری‌جوآنا با الکل مصرف کرده باشند (جونز و لاوینگر – Lovinger در ۱۹۸۵).

اثرات ماری‌جوآنا ممکن است مدت‌ها پس از زائل شدن احساس سرخوشی یا خواب‌آلودگی هم باقی بماند. تحقیقی با استفاده از دستگاه شبیه‌سازی پرواز – فرود، نشان داد که تا ۲۴ ساعت پس از دودکردن یک سیگار ماری‌جوآنا حاوی ۱۹ میلی‌گرم تی‌اچ‌سی، عملکرد خلبانان به‌طور قابل ملاحظه‌ای مختل بود، به‌رغم آنکه خود آنان به‌هیچ‌وجه به اثرات دارو بر هوشیاری یا عملکرد خویش اشعار نداشتند. این یافته‌ها نگرانی‌هایی درباره مصرف ماری‌جوآنا توسط کسانی که شغلشان با تأمین سلامت مردم سروکار دارد، به‌وجود آورده زده است.

تجارب خود افراد عموماً حکایت از آن دارد که ماری‌جوآنا کارکردهای حافظه را مختل می‌کند، و پژوهش‌ها نیز مؤید این نکته هستند. ماری‌جوآنا دو اثر مشخص بر حافظه دارد:

• ۱. در حافظهٔ کوتاه‌مدت امکان تداخل را افزایش می‌دهد. مثلاً، ممکن است بر اثر حواس‌پرتی‌های زودگذر رشته کلام از دست برود، یا شخص در وسط جمله فراموش کند چه می‌خواسته بگوید
• ۲. ماری‌جوآنا در یادگیری نیز اثر زیانبار دارد، به این معنی که در انتقال اطلاعات تازه از حافظه‌ٔ کوتاه‌مدت به حافظهٔ درازمدت اختلال به‌وجود می‌آورد. از این یافته‌ها چنین برمی‌آید که وقتی شخص تحت تأثیر ماری‌جوآنا باشد، مطالعه کردن برای او کار چندان ثمربخشی نیست، چون یادآوری مطالب ضعیف خواهد بود.

فردی که ماری جوانا مصرف می کند احساس خوشی و آرامش موقت دارد. اشتهایش بیشتر شده و رنگ های پیرامون خود را روشن تر می بیند. از موسیقی لذت برده و صدای آن برایش دلنشین تر است. در گروه دوستان احساس آرامش بیشتری می کند. اما نباید این موضوع را از نظر دور داشت که این احساس خوشی زود گذر است.

مصرف مکرر ماری جوانا اعتیاد آور بوده و باعث ایجاد وابستگی در فرد می گردد. این وابستگی با علائمی از قبیل وسوسه های شدید برای مصرف بیشتر، بی حوصلگی، بی خوابی، زود رنجی، استرس در فرد مشخص می شود. بر اساس پژوهش های انجام شده مشخص شده است که افرادی که به استفاده از ماری جوانا معتاد شده اند در برابر فقدان این ماده مخدر دچار عصبانیت، خشونت و اعمال خلافکارانه شده و در نهایت به مواد مورد نیاز خود دسترسی پیدا می کنند.

تحقیقات فراوان نشان داده است که استفاده طولانی مدت از ماری جوانا باعث بروز تغییراتی در مغز انسان شده و فعالیت های آن را کاهش می دهد، بدین ترتیب سلول های عصبی که در نقاط مختلف مغز وظیفه پردازش اطلاعات و ایجاد هیجان را بر عهده دارند دچار اختلال شده و توانایی انجام فعالیت های خود را به درستی ندارند.

حشیش، مهارهای کنترل کننده را کم می‌کند، تلقین‌پذیری فرد را افزایش می‌دهد و حساسیت شنوایی را زیاد می‌کند. وابستگی روانی به آن ممکن است چشمگیر باشد. در بسیاری از نقاط جهان مصرف حشیش گام اول به سوی اعتیاد به هرویین است.

علایم مصرف ماری جوانا :

• احساس گیجی و عدم تعادل جسمی
• خنده های بی دلیل
• سرخی چشم ها
• کاهش حافظه و احساس خستگی و چرت زدن

زمانی که فرد از ماری جوانا استفاده می کند بعد از چند دقیقه به عالم اوهام رفته و این حالت پس از ۳۰ دقیقه به حد نهایت خود می رسد. اما اگر به صورت خوراکی استفاده شود به دلیل جذب آن از طریق روده و معده فرد تا ۲ الی ۳ ساعت هیچ احساسی نخواهد داشت.

اثری که از ماری جوانا به جای می ماند بستگی به نحوه مصرف آن دارد اگر به صورت کشیدنی استفاده شود ۲ تا ۴ ساعت اثر آن باقی خواهد ماند ولی اگر به صورت خوراکی استفاده شود ۵ تا ۱۲ ساعت اثر آن احساس می شود. تی .اچ. سی که در ماری جوانا وجود دارد قابلیت حل شدن در چربی های بدن را داشته و می تواند در آن ذخیره گردد.

زمانی که افراد در محفل های دوستانه از ماری جوانا استفاده می کنند دچار یاوه گویی و خنده های بی دلیل می شوند و این علائم تا ساعت ها پایدار می ماند. اگر فرد بیش از حد از ماری جوانا استفاده کرده و میزان تی . اچ. سی در بدن او بالا باشد دچار توهم و احساسات پارانویا خواهد شد. افرادی که به ماری جوانا اعتیاد پیدا می کنند نسبت به درک صداها و مزه ها دقیق تر شده و قدرت بینایی آنها دستخوش تغییرات اساسی می گردد. این افراد رنگ ها را زیباتر از حالت طبیعی خود می بینند. در حالت نشئگی بسیاری از مسائل بدیهی برای آنها خنده دار آمده و بی دلیل می خندند. وقتی فرد ماری جوانا مصرف می کند موقعیت زمانی و مکانی را درک نکرده و زمان به آهستگی می گذرد.

عوارض کوتاه مدت ماری جوانا:

1. پائین آوردن قدرت یادگیری و از بین بردن حافظه
2. از بین بردن تمرکز فکری
3. افزایش خواب و اشتها
4. پرخونی مویرگ های چشم
5. خشکی دهان
6. افزایش مشکلات قلبی
7. ایجاد حس شکاکی و توهم زایی
8. از بین بردن مهارت های احتیاطی در رانندگی و مسائل جنسی
9. اختلال در صحبت کردن و برقراری ارتباط با دیگران
10. استرس و اضطراب و شوریدگی
11. ناتوانی در تشخیص رویا و واقعیت
12. رفتارهای خشونت بار

عوارض دراز مدت ماری جوانا

1. اختلال در سلول های جنسی و ایجاد ناباروری
2. اختلال در میل جنسی و کاهش آن
3. زمینه ساز استفاده از مواد مخدر دیگر
4. خطر ابتلا به جنون در افراد مستعد
5. کاهش فعالیت سیستم دفاعی بدن و آسیب پذیری در برابر بیماری
6. بی انگیزگی در زندگی و کاهش علاقه

فردی که از ماری جوانا استفاده می کند برای مدتی به به نقطه ای زل می زند. در برخی با استفاده از ماری جوانا قدرت تمرکز و قدرت ادراک تقویت شده و توانایی آنها در یادگیری به طرز محسوسی افزایش پیدا می کند.

مصرف ماری جوانا سیستم دفاعی بدن را با ضعف روبرو کرده و قدرت دفاعی بدن را در برابر بیماری ها کاهش می دهد. تحقیقات نشان داده است که استفاده از مشتقات گیاه شاهدانه گلبول های سفید را نابود می کند. تی اچ سی، مستقیما بر روی سلول های عصبی تاثیر گذاشته و بعضی از قسمت های موجود در مغز را که مربوط به حافظه می شود از بین می برد.

تحمل، وابستگی و ترک

در افرادی که به ماری جوانا معتاد هستند یک نوع تحمل در استفاده از ماری جوانا حاصل می گردد. میزان وابستگی جسمی به ماری جوانا بسیار کم می باشد؛ بیشتر وابستگی روانی دارد. پس از قطع ناگهانی تی.اچ.سی نشانه ها و علائم ترک مواد مانند عصبانیت، شوریدگی، لاغری، بی خوابی، لرزش و بالا رفتن دمای بدن دیده می شود. در افرادی که مدت زمان طولانی به استفاده از ماری جوانا وابستگی داشتند عوارضی که در اثر ترک مواد ناشی می شود ممکن است تا هفته ها به طول بیانجامد.

استفاده اجباری و بی اختیاری ماری جوانا از کوکائین، الکل و موادمخدر دیگر به مراتب کمتر است. از آنجایی که استفاده از ماری جوانا بر روی قدرت درک و سرعت عمل نیز تاثیر منفی می گذارد، مغز افراد مصرف کننده قادر به پردازش و تجزیه و تحلیل کردن اطلاعات نمی باشد. در این شرایط است که فرد احساس خنگی کرده و مغزش قفل می کند.

اثرات درمانی :

تی اچ سی دارای خواص درمانی مختلفی می باشد چنانکه بر اساس تحقیقات ثابت شده است که اگر این ماده از طریق دهان جذب شود می تواند به درمان بعضی بیماری ها مانند حالت تهوع و استفراغ کمک کند. تی اچ سی به دلیل دارا بودن ماده ای به نام نابیلون دارای خاصیت ضد سرطانی بوده و اثرات این دارو بر سرطان توسط FDA نیز به تایید رسیده است. همچنین از تی اچ سی برای افزایش وزن و به عنوان داروی اشتها آور در بیماران مبتلا به ایدز استفاده می شود.

دلایل مصرف ماری جوانا :

جوانان و نوجوانان زیادی به سمت استفاده از این ماده مخدر گرایش پیدا می کنند؛ مهمترین دلیل آن ارضای حس کنجکاوی و اشتیاق به عضویت در گروه های مختلف می باشد. افرادی که از الکل و سیگار استفاده می کنند بیشتر از دیگران به استفاده از ماری جوانا تمایل دارند.

بر اساس تجربیات، فرزندانی که در خانواده آنها یک یا چند نفر معتاد وجود دارد احتمال معتاد شدنشان افزایش می یابد. همچنین معاشرت با دوستانی که از موادمخدر استفاده می کنند، زمینه ساز اعتیاد به ماری جوانا می باشد. بطور کلی تمام جنبه های محیطی و اجتماعی می تواند در استفاده از ماری جوانا تاثیر مثبت داشته باشد. مشکلات فردی از قبیل افسردگی، خشونت، ناراحتی، کسالت و همچنین افرادی که مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته اند، بیشتر از دیگران به استفاده از ماری جوانا گرایش دارند.

عوامل کلی در گرایش به مصرف ماری جوانا

1. فشار گروه همسالان و دوستان ناباب ، بافت نامناسب محل سکونت
2. دسترسی راحت به مواد ، توصیه و تشویق دوستان
3. اعتماد به نفس پائین افراد ، عدم جسارت در گفتن نه
4. ریسک پذیری بالای فرد
5. عدم توانایی در حل مشکلات

درمان :

روش های درمان و ترک اعتیاد در هر فردی متناسب با شرایط او انتخاب می شود. ولی به صورت کلی منظور از درمان رسیدن به مرحله ای است که فرد دیگر به استفاده از مواد مخدر احساس نیاز نکند. برای درمان فرد معتاد ابتدا دوز مواد مخدر مصرفی را کاهش می دهیم زیرا قطع مصرف در اوایل درمان موجب شکست فرد معتاد می شود.

راه های درمان شامل سم زدایی، رفتار درمانی و عضویت در گروه های خودیاری است. پزشکان و روانشناسان برای درمان ماری جوانا از روش های مخصوصی استفاده کرده و تمام تمرکز خود را بر روی دوره های مشاوره و عضویت در گروه های خودیاری بنا می کنند.

منابع :

• اتکینسون، ریتا ال و همکاران. متن کامل زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه براهنی و دیگران، انتشارات رشد
• خلاصه روان پزشکی کاپلان و سادوک

همه ما در مراحل و زمان هایی از زندگی، نیاز به گفت و گو و مشاوره داریم. جهت دریافت وقت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ تماس بگیرید.