مکانیزم های خواب

مراحل خواب 

مراحل خواب توسط برق نگاری مغز EEG ثبت می شود. در هنگام آرمیدگی، نه فقط بیداری، امواج آلفای یکنواخت با فرکانس ۸ تا ۱۲ در ثانیه وجود دارد. زمانی که خواب تازه آغاز شده است فرد وارد مرحله ی اول خواب می شود. امواج نامنظم و ناهموار است و فعالیت کلی مغز هنوز بالاست اما رو به کاهش می رود. بارزترین ویژگی مرحله ی ۲ ، دوک های خواب (امواج ۱۲ تا ۱۴ هرتز) و امواج K ( مجموعه K موج های تیز با دامنه ی بلند) می باشد.

در مراحل ۳ و ۴ خواب، ضربان قلب، آهنگ تنفس و فعالیت مغز کاهش می یابند و امواج آهسته با دامنه ی بزرگ شایع تر می شوند. امواج آهسته بیانگر آن هستند که فعالیت عصبی کاملاً همزمان است. در مرحله ی ۱ بیداری ، قشر مخ مقدار زیادی درون داد دریافت می کند که بیشتر آنها در بسامدهای بالایی هستند. تقریباً تمام نورونها فعال هستند ولی مجموعه های متفاوت نورونها در زمان های مختلفی فعال هستند. بنابراین EEg پر از امواج کوتاه، سریع و متغیر است.

خواب متناقص یا REM

در طول مراحل خواب دوره های حرکت سریع چشم وجود دارد که پژوهشگران این دوره ها را خواب با حرکات سریع چشم REM نامیدند. این خواب از چند نظر عمیق و از نظرات دیگر سبک است و به این جهت به آن خوابمتناقص می گویند.

در مدت خواب EEg ، REM امواج سریع و نامنظم را نشان می دهد که بیانگر افزایش فعالیت نورونی است، خواب REM از این جهت سبک است. عضلات وضعی بدن در طول این خواب شل تر از مراحل دیگر است؛ خواب REM از این جهت عمیق است. خواب REM با نعوظ در مردان و مرطوب شدن واژن در زنان نیز همراه است و ضربان قلب، فشار خون و آهنگ تنفس بیشتر از مراحل ۲ تا ۴ متغیر است.

۴ مرحله اول خواب به خواب بدون REM یا NREM معروف اند. خواب REM و رؤیاها همپوش هستند اما یکی نیستند. در اوایل شب مراحل ۳ و ۴ خواب تسلط دارند اما بصورت کلی بیشترین مرحله ی خواب مربوط به خواب مرحله ی ۲ می باشد.

ساختارهای برانگیختگی و توجه مغز

مغز میانی کاری بیش از صرفاً انتقال اطلاعات حسی انجام می دهد؛ مغز میانی برای ایجاد بیداری مکانیزم های مخصوص خودش را دارد. صدمه زدن به ساخت شبکه ای (ساختاری که از بصل النخاع تا پیش مغز امتداد دارد) برانگیختگی را کاهش می دهد. برخی از نورونهای ساختار شبکه ای که به طرف پائین (نخاع شوکی) می روند قسمتی از دستگاه شکمی – میانی کنترل حرکتی را تشکیل می دهند. آکسونهای نورونهایی که به سمت بالا به طرف مغز می روند کاملاً مناسب تنظیم برانگیختگی هستند.

پونتومزنسفالون به معنای پل مغز میانی است، قسمتی از ساختار شبکیه ای است که در برانگیختگی مغزی مشارکت دارد و استیل کولین و گلوتامات آزاد می کنند که اثر تحریکی در هیپوتالاموس، تالاموس و پیش مغز پایه ایجاد می کنند. تحریک این قسمت هوشیاری فرد را افزایش می دهد.

لوکوس سرلئوس ساختار کوچکی است که در اغلب مواقع نافعال است ولی در پاسخ به رویدادهای معنی دار تکانه هایی را صادر می کند. به توجه و یادگیری جدید کمک می کند و از شروع خواب REM جلوگیری می کند و بیداری را افزایش می دهد. لوکوس سرلئوس این کار را به کمک ترشح نوراپی نفرین در سرتاسر مغز انجام می دهد. 

گذرگاه هایی از هیپوتالاموس، انتقال دهنده ی عصبی هیستامین را آزاد می کند که بیداری و هوشیاری را افزایش می دهد. گذرگاهی دیگر عمدتاً از هسته جانبی هیپوتالاموس انتقال دهنده ی عصبی پپتیدی به نام اورکسین یا هیپوکرتین را آزاد می کند. اوکسین سلول های آزادکننده استیل کولین را تحریک می کنند و بیداری و برانگیختگی را افزایش می دهند. اوکسین برای بیداری ضروری نیست ولی برای بیدار ماندن ضرورت دارد.

گذرگاه های دیگری از هیپوتالاموس جانبی سلول های پیش مغز پایه را تنظیم می کنند. این سلولها آکسونهایی دارند که برخی از آنها استیل کولین آزاد می کنند. افراد مبتلا به آلزایمر تعدادی از این سلولها را از دست می دهند که باعث مختل شدن هوشیاری و توجه می شود.
آکسونهای دیگری از ناحیه پیش مغز پایه GABA گابا را آزاد می کنند که انتقال دهنده ی بازداشتی مغز است و برای خواب ضروری است

خوابیدن

خواب به کاهش برانگیختگی، عمدتاً به وسیله ی آدنوزین نیاز دارد. هنگامی که افراد از خواب محروم می شوند، تراکم آدنوزین خواب آلودگی طولانی ایجاد می کند – پدیده ی (کسر خواب) نامیده می شود. پروستاگلاندین ها نیز مانند آدنوزین ها عمل می کنند و موجب خواب می شود.

نقش مغز در خواب REM

خواب REM با افزایش فعالیت در تعدادی از مناطق مغزی همراه است که پل، سیستم لیمبیک و قسمت هایی از قشر آهیانه ای و گیجگاهی از آن جمله هستند. فعالیت در قشر پیش پیشانی، قشر حرکتی و قشر بینایی اولیه کاهش می یابد.
سروتونین ترشح شده از هسته رافه و نوراپی نفرین ترشح شده از لوکوس سرلئوس مانع از خواب REM می شود، استیل کولین باعث بیداری و خواب REM می شود، استیل کولین برای بیداری در خواب REM دو حالتی که قسمت عمده مغز را فعال می کنند، اهمیت دارد.

ساعت زیستی

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *