برای توضیح علت اختلال اضطراب فراگیر، نظریه‌ها باید توضیح دهند که چرا افراد به نگرانی خود ادامه می‌دهند حتی وقتی بابت آن رنج می‌کشند؟

نظریه‌های بیولوژیک

شواهد نشان می‌دهد که در اختلال اضطراب فراگیر، یک عنصر ژنتیک وجود دارد، یعنی ممکن است به ارث برسد اما شواهدی که عنصر ژنتیک خاصی را نشان می‌دهند، بسیار اندک هستند و نمی‌توان از آنها به‌راحتی دفاع کرد.

مغز حاوی تعداد زیادی از مدارهای مرتبط به هم است. یکی از این مدارها شامل سیستم لیمبیک و لوب پیشانی است. سیستم لیمبیک خطرها و تهدیدها را ثبت می‌کند و پاسخ‌های رفلکسی یا بازتابی را فعال می‌کند. لوب پیشانی از فکر و منطق برای پردازش اطلاعات در حال ورود استفاده می‌کند. برای مثال یک مار را می‌بینید و سیستم لیمبیک آژیر خطر را به‌صورت رفلکسی به صدا درمی‌آورد، اما لوب پیشانی ممکن است به سیستم لیمبیک پیام دهد که آرام بگیرد چون متوجه شده است که مار مشاهده‌شده داخل یک قفس شیشه‌ای است.

در اختلال اضطراب فراگیر سیستم لیمبیک یا لوب پیشانی یا هر دو ممکن است کار خود را درست انجام ندهند. در یک تحقیق با MRI، تصاویری از چهره‌های عصبانی در معرض دید تعدادی از نوجوانان سالم و تعدادی از نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر قرار دادند. مشخص شد که در قشر پیش پیشانی افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر، در واکنش به چهره‌های عصبانی، فعالیت‌های بیشتری صورت می‌گیرد. محققان معتقدند که قشر پیش پیشانی ممکن است برای تنظیم اضطراب ناشی از دیدن چهره‌های عصبانی فعال شود.

نظریه‌های روان شناختی

۱- سوگیری در پردازش اطلاعات(information processing biases) : تحقیقات نشان داده است که افراد مضطرب به‌ویژه افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر، سوگیری در پردازش اطلاعات دارند. این سوگیری باعث می‌شود بیش‌ از حد گوش‌به‌زنگ تهدیدات باشند. برای خود منابع نگرانی بیشتری تولید کنند و به اضطراب خود تداوم دهند. برای مثال، شواهد تجربی نشان داده است که افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر، به محرک‌ها و اطلاعات تهدیدآمیز بیشتر توجه می‌کنند. همچنین مطالعات نشان داده است که سوگیری در توجه و تفسیر تهدید، می‌تواند بر اضطراب تجربه‌شده و پردازش اطلاعات در آینده، اثر علی داشته باشد.

۲- شناخت، باورها و فایده‌ نگران شدن: افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر تلاش می‌کنند نگران شوند، هر چند این نگرانی رنج شدیدی به همراه آورد و زندگی عادی روزمره را مختل کند. این امر نشان‌دهنده‌ی کاربرد خاص نگرانی برای افراد مبتلا به این نوع اختلال اضطرابی می‌باشد. بعضی نظریه‌های مربوط به اختلال اضطراب فراگیر بر همین جنبه‌ کاربردی نگران شدن تکیه می‌کنند. اولا افراد مبتلا به این اختلال عمیقا باور دارند که نگران شدن یک فرآیند الزامی است که باید به‌طور کامل و صحیح انجام شود تا از فاجعه‌های آینده جلوگیری به عمل آید.(راهی برای اجتناب از تصاویر ذهنی تهدید آمیز)

ثانیاً، شواهد نشان می‌دهد که نگران شدن در عمل تقویت می‌شود، زیرا حواس فرد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر را پرت می‌کند و اجازه نمی‌دهد که سایر هیجان‌های منفی تجربه شوند. شواهد تائید کننده‌ این موضوع نشان می‌دهند که نگرانی یک برانگیختگی فیزیولوژیک یا هیجانی بسیار اندک ایجاد می‌کند و پردازش تصاویر ذهنی و هیجانی را متوقف می‌سازد.(راهی برای اجتناب از تصاویر ذهنی تهدید آمیز)

بعضی از باورهای غلط افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر درباره نگران شدن عبارت‌اند از:

• «نگرانی به من انگیزه انجام کارهای ضروری را می‌دهد»
• «نگران شدن یک روش مؤثر برای حل مشکلات است»
• «وقتی اتفاق بدی می‌افتد، اگر نگران شوم، برای از بین بردن آن آمادگی بیشتری خواهم داشت»
• «وقتی در مورد چیزی نگران می‌شوم، بهتر می‌توانم بفهمم که برای اجتناب یا جلوگیری از آن چه‌کار باید بکنم»
• «نگران شدن درباره‌ موضوعات مختلف روشی است که اجازه می‌دهد تا بتوانم از نگران شدن درباره‌ موضوعات بدتر خودداری کنم»
• «احساس می‌کنم نگران شدن درباره‌ یک رویداد باعث می‌شود احتمال وقوع آن کمتر شود»

۳- صفات شخصیتی افراد نگران: درحالی‌ که هنوز معلوم نیست که کدام فرآیندها باعث نگرانی شدید می‌شوند، درباره صفات شخصیتی و خصوصیات افراد نگران اطلاعات بسیار زیادی در دست است. برای مثال، افراد نگران نمی‌توانند تردید و بلاتکلیفی را تحمل کنند و بسیار کمال‌گرا هستند. این صفات شخصیتی باعث می‌شود تا این افراد برای حل مسائل تلاش کنند؛ اما افراد نگران در حل مشکلات معمولا اعتماد به نفس ندارند و از نگرانی‌های آنها می‌توان فهمید که ناتوانی‌های شخصی و کمبودهای هیجانی دارند.

نظریه‌های اجتماعی و فرهنگی

شرایط پر استرس مانند فقر، تبعیض، سوگیری منفی و محل زندگی نامناسب می‌توانند در ابتلا به اختلال اضطراب فراگیر نقش داشته باشد. این نوع اختلال اضطرابی در قشر کم‌ در آمد جامعه دو برابر شیوع دارد و در افرادی که بیوه شده‌اند یا طلاق گرفته‌اند نیز فراوان‌تر است.

رویدادهای تروماتیک یا حوادث ناگوار نیز می‌توانند در اضطراب نقش داشته باشند. تحقیقات نشان داده است که تعداد بسیار زیادی از کودکانی که در معرض تروما قرار گرفته‌اند، به یکی از اختلالات اضطرابی از جمله اختلال اضطراب فراگیر مبتلا می‌شوند.

درمان GAD

موثرترین درمان افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر ترکیبی از درمان شناختی-رفتاری، دارو درمانی و درمان‌های حمایتی است.

۱- روان‌ درمانی

رویکردهای عمده روان‌درمانی در مورد اختلال اضطراب فراگیر عبارت است از رویکرد شناختی-رفتاری، رویکرد حمایتی و رویکرد مبتنی بر بینش.

در رویکردهای شناختی فرض بر آن است که یک سلسله تحریف‌های شناختی در بیمار وجود دارد و مستقیما به همین‌ها پرداخته می‌شود. در رویکردهای رفتاری به علائم جسمی بیمار پرداخته می‌شود. درمان شناختی-رفتاری برای اختلال اضطراب فراگیر معمولا شامل موارد زیر است:

1. روش‌های خود نظارتی
2. آموزش ریلکسیشن یا آرمیدگی
3. بازسازی شناختی
4. تمرین رفتاری

در خود نظارتی(self monitoring) به افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر آموزش داده می‌شود که از الگوهای ثابت رفتاری خود و جرقه‌هایی که باعث آغاز نگرانی می‌شوند، آگاه شوند. این جرقه‌ها معمولا افکار فرد درباره‌ رویدادهای آینده هستند، رویدادهایی که احتمال وقوع آنها بسیار کم است.

آموزش ریلکسیشن یا آرمیدگی(relaxation training) روش مناسبی برای مقابله با استرس مزمن است. یکی از تکنیک‌های خاص در آموزش ریلکسیشن، آرامش بخشی تدریجی ماهیچه‌هاست.

از بازسازی شناختی برای به چالش کشیدن سوگیری در پردازش اطلاعات در مبتلایان به اختلال اضطراب فراگیر استفاده می‌شود. این افراد اغلب درباره‌ فراوانی وقوع رویدادهای منفی باورهای غلط دارند. در این روش به آنها کمک می‌شود تا افکاری دقیق‌تر ایجاد کنند. یکی از روش‌های انجام دادن این کار استفاده از یادداشت‌های روزانه است. از فرد خواسته می‌شود که نگرانی‌های خود و احتمال واقعیت پیدا کردن آنها را هر روز در یک دفترچه بنویسند و بعد رویدادهای به واقعیت پیوسته را با این تخمین‌های افراطی مقایسه کنند.

در تمرین رفتاری(behavioral rehearsal) رفتارهای خوب و سازگارانه برای مقابله، تمرین می‌شوند تا به هنگام مواجهه با جرقه‌ی آغازکننده نگرانی، فرد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر بتواند آنها را به کار ببرد. این تمرین می‌تواند به‌طور تجسمی یا به‌طور عملی باشد.(coping behavior)

در درمان حمایتی به بیمار اطمینان و آسودگی خیال داده می‌شود. اکثر بیماران وقتی فرصت آن را می‌یابند که با پزشک علاقه‌مند و دلسوزی در مورد مشکلاتشان صحبت کنند، احساس می‌کنند که اضطرابشان به میزان قابل‌توجهی کم می‌شود. اگر درمانگر موقعیت‌های بیرونی که برای بیمار اضطراب‌آور است، کشف کند، می‌تواند به کمک بیمار یا خانواده‌اش با ایجاد تغییراتی در محیط بیمار فشارهای زیادی را که بر او وارد می‌شود، کم کند.

در روان‌درمانی مبتنی بر بینش، بر کشف تعارض‌های ناخودآگاه بیمار و شناسایی نقاط قوت فرد تأکید می‌شود. طبق این دیدگاه، اضطراب در برخی موارد هشداری بر وجود آشوب و دغدغه‌ای در ناخودآگاه است که باید برایش چاره‌ای اندیشیده شود. هدف از این رویکرد، افزایش تحمل اضطراب در بیمار مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر است نه رفع اضطراب. تحمل اضطراب بنا به تعریف،‌ این قابلیت است که فرد وقتی دچار اضطراب می‌شود، لازم نباشد آن را تخلیه کند.

۲- دارو درمانی

در درمان اختلال اضطراب فراگیر داروهای بوسپیرون، مهار کننده‌های اختصاصی باز جذب سروتونین و بنزودیازپین ها مطرح می‌باشند.

بوسپیرون، داروی ضد اضطراب است و توسط سیستم سروتونینی عمل می‌کند. این دارو وابستگی ایجاد نمی‌کند. با تجویز بوسپیرون بعد از سه هفته علائم بهبودی در بیمار ظاهر می‌شود. این دارو بیشتر بر علائم روان‌شناختی اضطراب مؤثر است و بر علائم جسمی تأثیر کمتری دارد.

مهارکننده‌های اختصاصی باز جذب سروتونین برای بیمارانی که علاوه بر اختلال اضطراب فراگیر، به افسردگی هم مبتلا هستند، انتخاب مناسبی است. مؤثرترین آنها سرترالین، سیتالوپرام و پاروکستین می‌باشد.

بنزودیازپین ها در تخفیف علائم جسمی و روان‌شناختی اضطراب مؤثر هستند. البته خطر وابستگی به بنزودیازپین ها باید در نظر گرفته شود. یک رویکرد خوب استفاده از این داروها محدود به چند هفته اول درمان و توام با داروهای مهارکننده‌ اختصاصی باز جذب سروتونین می‌باشد.

منبع : مهدی گنجی. حمزه گنجی.  آسیب‌شناسی روانی بر اساس DSM-5. جلد۱. نشر ساوالان.