کلمه طرح واره در حوزه های پژوهشی مختلفی به کار برده شده است. طرحواره به طور کلی، به عنوان ساختار، قالب یا چهارچوب تعریف می شود. در فلسفه قدیم یونان، منطقیون رواقی مخصوصا فروسیپوس اصول منطق را در قالب طرحواره استنباط، مطرح کردند. طرحواره در نظام فلسفی کانت، درک و دریافت نقطه اشتراک تمام عناصر یک مجموعه تعریف می شود. این واژه همچنین در نظریه ریاضی مجموعه ها، هندسه جبری، تحلیل ادبی، برنامه ریزی کامپیوتری نیز به کار برده شده است.

واژه طرحواره در روان شناسی و به طور گسترده تر در حوزه شناختی، تاریخچه ای غنی و برجسته دارد. در حوزه رشد شناختی، طرح واره را به صورت قالبی در نظر می گیرند که بر اساس واقعیت یا تجربه شکل می گیرد تا به افراد کمک کند تجارب خود را تبیین کنند. علاوه بر این، ادراک از طریق طرح واره، واسطه مندی می شود و پاسخ های افراد نیز توسط طرح واره جهت پیدا می کنند.

طرحواره به افراد در درک جهان و تغییرات مداوم محیطی کمک می‌کند. افراد می‌توانند به سرعت مشاهدات جدید را با طرحواره خود تطبیق دهند و از این طریق از افکار پیچیده در موقعیت‌های مختلف بی‌نیاز شوند. افراد از طرحواره برای سازماندهی دانش فعلی و ایجاد یک چارچوب برای آینده استفاده می‌کنند.

مفهوم طرحواره اولین بار توسط یک روانشناس انگلیسی به نام فردریک بارتلت (Fredric Bartlett) به عنوان بخشی از نظریه یادگیری او مطرح گردید. بارتلت معتقد بود که درک ما از جهان تحت تأثیر شبکه‌ای از ساختارهای روانی انتزاعی است. یعنی ما بر اساس آنچه در روانمان شکل گرفته عینکی می‌زنیم و همه چیز را از پشت آن عینک می‌بینیم. بارتلت روی تاثیر طرحواره بر روی حافظه کار می کرد. کارهای بارتلت نشان داد که نه تنها حافظه بلندمدت ثابت و تغییرناپذیر نیست، بلکه مرتباً با تکامل طرحواره‌ها، تغییر می‌کند.

کسی که برای اولین بار برای چنین ساختاری، کلمه schema  به معنی طرحواره را به کار برد، ژان پیاژه (Jean Piaget) بود. او تحقیقات روی مفهوم طرحواره را به طور گسترده‌تری انجام داد و این واژه را معرفی نمود. پیاژه می‌گوید که کودکان طی یک سری مراحل از نظر شناختی، رشد می‌کنند. اما شخصی که دیدگاه جامع‌تر و جدیدتری را در مورد طرحواره‌ها مطرح نمود، جفری یانگ (Jeffrey Young) بود. نظریه یانگ، مبنایی برای شکل گیری طرحواره درمانی شد که امروزه یکی از درمان‌های رایج برای اختلالات شخصیت و افسردگی مقاوم به درمان است.

طرحواره بازنمایی انتزاعی خصوصیات متمایزکننده یک واقعه است. به عبارت دیگر، طرحی کلی از عناصر برجسته ی یک واقعه را طرح واره می گویند. در روانشناسی احتمالا این واژه بیشتر با کارهای پیاژه تداعی می شود، چرا که او در مراحل مختلف رشد شناختی به تفصیل در خصوص طرح واره ها بحث کرده است. در حوزه رشد شناختی، طرح واره به عنوان نقشه ی انتزاعی شناختی در نظر گرفته می شود که راهنمای تفسیر اطلاعات و حل مساله است. بنابراین ما به یک طرحواره زبانی برای فهم یک جمله و به یک طرحواره فرهنگی برای تفسیر یک افسانه نیاز داریم.

از روان شناسی شناختی که بگذریم، در حوزه شناخت درمانی، بک در اولین نوشته هایش به مفهوم طرح واره اشاره کرد. با این حال در بافتار روان شناسی و روان درمانی، طرحواره به عنوان هر اصل سازمان بخش کلی در نظر گرفته می شود که برای درک تجارب زندگی فرد ضروری است. یکی از مفاهیم جدی و بنیادی حوزه روان درمانی، این است که بسیاری از طرح واره ها در اوایل زندگی شکل می گیرند، به حرکت خود ادامه می دهند و خودشان را به تجارب بعدی زندگی تحمیل می کنند، حتی اگر هیچ گونه کاربرد دیگری نداشته باشند. این مساله همان چیزی است که گاهی اوقات به عنوان نیاز به هماهنگی شناختی از آن یاد می شود، یعنی حفظ دیدگاهی باثبات درباره ی خود یا دیگران، حتی اگر این دیدگاه نادرست یا تحریف شده باشد. با این تعریف کلی، طرحواره می تواند مثبت یا منفی، سازگار یا ناسازگار باشد و هم چنین می تواند در اوایل زندگی یا در سیر بعدی زندگی شکل بگیرد.

تعریف یانگ از طرحواره

یانگ معتقد است برخی از این طرح واره ها به ویژه آنها که عمدتا در نتیجه ی تجارب ناگوار دوران کودکی شکل می گیرند، ممکن است هسته ی اصلی اختلالات شخصیت، مشکلات منش شناختی خفیف تر و بسیاری از اختلالات مزمن قرار بگیرند. یانگ برای بررسی دقیق تر این ایده، مجموعه ای از طرح واره ها را مشخص کرده است که به انها طرح واره های ناسازگار اولیه می گوید.

پس از بازنگری در تعریف اولیه ای که از طرح واره ارائه کردیم به این نتیجه می رسیم که طرح واره های ناسازگار اولیه خصوصیات زیر را دارند:

• ۱- الگوها و درون مایه های عمیق و فراگیری هستند
• ۲- از خاطرات، هیجان ها، شناختواره ها و احساسات بدنی تشکیل شده اند
• ۳- در دوران کودکی یا نوجوانی شکل گرفته اند
• ۴- در سیر زندگی تداوم دارند
• ۵- درباره ی خود و رابطه با دیگران هستند
• ۶- به شدت نا کارآمدند

خلاصه اینکه طرحواره های ناسازگار اولیه، الگوهای هیجانی و شناختی خود آسیب رسانی هستند که در ابتدای رشد و تحول در ذهن شکل گرفته اند و در سیر زندگی تکرار می شوند. توجه کنید که طبق این توصیف، رفتار یک فرد، بخشی از طرح واره محسوب نمی شود، چون یانگ معتقد است که رفتارهای ناسازگار در پاسخ به طرح واره به وجود می آیند. بنابراین رفتارها از طرح واره نشات می گیرند، ولی بخشی از طرح واره ها محسوب نمی شوند.

منبع : کتاب طرحواره درمانی / جلد۱ / جفری یانگ / ترجمه حسن حمیدپور / نشر ارجمند.

همه ما در مراحل و زمان هایی از زندگی، نیاز به گفت و گو و مشاوره داریم. جهت دریافت وقت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ تماس بگیرید.