پل اکمن(Paul Ekman) متولد ۱۵ فوریه ۱۹۳۴، یک دانشمند در زمینه روانشناسی و انسان‌شناسی اهل آمریکاست. وی در واشنگتن به دنیا آمده و حوزه تخصصی او روانشناسی هیجانات و انسان شناسی و از پایه گذاران مطالعات هیجانات است که مهمترین اثرش کتاب دروغ گفتن می باشد. پدرش متخصص اطفال، مادرش وکیل، خواهرش روان شناسی با رویکرد روان پویایی است.

او ابتدا دلش می خواست روان درمانگر شود. دلیل این موضوع نیز بیماری مادرش بود. مادرش زمانی که او ۱۴ ساله بود دچار بیمار روانی شد و پل آن زمان تصمیم گرفت تا شغلی را انتخاب کند که بتواند به افرادی چون مادرش کمک کند. اکمن در ۱۵ سالگی وارد دانشگاه شیکاگو شد. او سه سال در دانشگاه شیکاگو درس خواند و یک سال نیز در دانشگاه نیویورک تا کارشناسی خود را دریافت کرد. پس از آن وارد دانشگاه آدلفی(Adelphi) شد و در روان شناسی بالینی دوره کارشناسی ارشد و دکتری خود را گذراند. پایان نامه او در دوره کارشناسی ارشد در رابطه با بیان هیجانات در چهره و حرکات بدن بود.

از جمله کارهای بزرگ پل اکمن، تلاش برای تحلیل و ارزیابی فراگیر بودن زبان بدن است. تحقیقات گسترده پل اکمن نشان می‌دهد از میان انبوه نشانه‌های غیرکلامی در ارتباطات ما انسانها، علائم چهره و نشانه‌هایی که در صورت ما پدیدار می‌شوند، در تمام جهان یکسان هستند. او سالها به نقاط مختلف جهان سفر کرد و حتی در میان قبایل بدوی زندگی کرد تا به این اطمینان برسد که همه انسانها مستقل از سن و رنگ و نژادشان، هیجانات خود را به شکل یکسانی در چهره بروز می‌دهند.

هیجانات مشترک و اختصاصی

داروین و بسیاری از نظریه پردازان تکاملی معتقدند که بروز هیجانات در چهره در بین فرهنگ های مختلف مشابه هم و حتی در بسیاری موارد یکسان است، اما در مقابل آنها، مردم شناسانی چون مارگارت مید(Margaret Mead) معتقدند که بروز هیجانات امری وابسته به فرهنگ است و در هر جا می تواند شکلی متفاوت داشته باشد.

دیدگاه اکمن به دیدگاه داروین و نظریه پردازان تکاملی نزدیک تر است. پل اکمن در بررسی های خود به این نتیجه رسید که بروز برخی هیجانات در بین فرهنگ های مختلف همسان است. فهرست زیر نمایانگر این هیجانات یکسان است. 

1. ترس (Fear)
2. خشم (Anger)
3. شادی (Happiness)
4. غم (Sadness)
5. تعجب (Surprise)
6. نفرت (Disgust)
7. تحقیر (Contempt)
8. احساس گناه (Guilt)
9. لذت حسی (Sensory Pleasure)

در دیدگاه اکمن هیجان امری زیستی است که تا حدی تحت تاثیر فرهنگ قرار داد. اکمن در این زمینه مثالی می زند: در گینه نو من از مردم می خواستم که ادای خشونتی را که پیش از یک حمله به وجود می آید، در بیاورند. آنها بازوهایشان را به طرف عقب بالا می بردند، گویی داسی را بلند کرده باشند و لب هایشان را محکم به هم می فشردند. بعد از آنها می خواستم ادای آن را در بیاورند که خشونت دارند اما قصد حمله ندارند، در این زمان آنها قیافه ای می گرفتند که گویی می خواهند شروع به حرف زدن بکنند. حرف زدن حرکتی اجتماعی است.

بعدها همین مطالعه را روی آمریکایی های معمولی انجام دادم. من به آنها می گفتم: ادای وقتی را در بیاورید که دچار عصبانیتی غیر قابل کنترل شده اید و آنها دهانهایشان را به صورتی باز می کردند که گویی بخواهند دشنام بدهند؛ سپس می گفتم: ادای وقتی را در بیاورید که عصبانی هستید اما می توانید خودتان را کنترل کنید و در این زمان آنها دهانشان را می بستند و لب هایشان را به هم می فشردند، گویی بخواهند از زیاد حرف زدن خود جلوگیری کنند. در اینجا به روشنی با تفاوت های فرهنگی روبرو هستیم. اما در مورد سایر اداهای همراهی کننده این حرکات(ابروها، چشم ها و پیشانی) در همه جا با حرکات مشابهی روبرو هستیم، زیرا این ها محصول تکامل هستند.

در بیان عواطف انسانی ما با ترکیبی از فرهنگ و طبیعت سروکار داریم. این حرکات را نمی توان صرفا واکنشی دانست، اما در عین حال چیزهایی هم نیستند که ما آموخته باشیم و همیشه با ما بوده اند. ما یاد نمی گیریم که از شیئی که به طور ناگهانی وارد میدان دیدمان بشود بترسیم. در حالی که می توانیم به کودک بیاموزیم که از بسیاری از چیزهایی پیچیده تر بترسد.

روانشناسی دروغ

موضوعی که اکمن به صورتی گسترده روی آن کار کرده و صاحب دیدگاه و نظریه در آن شناخته می شود، موضوع روان شناسی دروغگویی است. وی معتقد است زمانی که افراد دروغ می گویند دچار هیجاناتی چون ترس، احساس گناه و یا رضایت خاطر می شوند. این هیجانات که در چهره فرد نیز نمایانگر می شود، می تواند یکی از سرنخ هایی باشد که افراد متخصص بتوانند متوجه دروغگویی شوند.

انسانها تنها موجوداتی نیستند که بر انجام رفتارهای خدعه آمیز توانایی دارند؛ اما هوش بی‌بدیل آدمی و توانایی او بر استفاده از ابزار زبان، دروغگویی را تا حد یک هنر در میان آدمیان ارتقا بخشیده است. اشخاص خواه در صدد جلب توجه جنس مخالف باشند یا در اندیشه کسب ثروت یا شهرت و نظایر آن، در همه این موارد دروغگویی می‌تواند به عنوان یک استراتژی موثر، مورد استفاده قرار گیرد.

مشاهدات تجربی روشن می‌کند که بخش بزرگی از تعاملات اجتماعی بر مبنای تلاش افراد برای فریب یکدیگر شکل می‌گیرد. مثلا، کارفرمایی که به کارمندش می‌گوید، واقعاً دلم می‌خواهد حقوق و مزایایت را افزایش دهم، اما مضیقه های مالی امکان نمی‌دهد، شوهری که به همسرش می گوید علت دیر آمدنش به خانه گرفتاری های اداری بوده، کودکی که تقصیر دعوا را به گردن کودک دیگر می‌اندازد و بسیاری نمونه های دیگر می‌توانند در زمره مواردی باشند که افراد در آن حقیقت را به مخاطب نمی‌گویند و فریبکاری می‌کنند.

روش هایی برای دروغ سنجی

۱) توجه به بیان های میکرو یا بسیار ریز (Micro expression)

او می گوید به صورت معمول هیجانات در زمانی در حدود نیم ثاینه تا چهار ثانیه در صورت نمایانگر می شوند، اما در بیان های میکرو این تغییرات چهره تنها در بازه زمانی یک پانزدهم تا یک بیست و پنجم ثانیه نمایان می شوند. با توجه به جزئی بودن این تغییرات و البته زمان بسیار کوتاه آن، هر فردی توانایی دیدن چنین تغییراتی را ندارد، اما کسی که آموزش های لازم را دیده باشد، با کمک این تغییرات بسیار جزئی می تواند متوجه شود که آیا فرد هیجانی متناسب با گفته هایش را تجربه می کند و یا بین گفته ها و هیجان نشان داده شده در چهره، تضادی وجود دارد؛ چرا که تفاوت بین گفته ها و هیجانات می تواند یکی از نشانه های دروغگویی باشد.

۲) تفاوت بین زبان بدن(Body Language) با آنچه بیان می شود 

از ساده ترین مثال ها در این زمینه زمانی است که فرد می گوید بله، اما سرش به صورتی خفیف به معنای نه حرکت می کند. البته باید توجه داشت که در هر فرهنگی ژست های ویژه آن فرهنگ وجود دارد، که باید شناسایی شود تا بتوان به خوبی از این روش استفاده کرد.

۳) توجه به عبارت ها و کلماتی که افراد استفاده می کنند.

یکی از مشهورترین نمونه هایی که اکمن از آن استفاده می کند، جمله ای است که بیل کلینتون درباره رابطه با مونیکا لوینسکی استفاده کرد. او گفت:«من با آن زن رابطه جنسی نداشته ام.»  کلینتون نام مونیکا را می دانست، اما برای اینکه به دروغ بگوید بین او و مونیکا فاصله زیادی است، از عبارت «آن زن» استفاده کرد. اکمن می گوید چنین اغراق هایی می تواند نمایانگر پنهان کاری فرد باشد.

شاید با دانستن این سه مورد تصور کنید که پس دیگر از امروز می توانید متوجه دروغ دیگران شوید. اکمن می گوید دانستن این موارد مانند این است که شما در رابطه با بازی تنیس اطلاعات زیادی داشته باشید، اما در عمل تا وقتی تمرینی نداشته باشید، هیچ وقت نمی توانید قهرمان المپیک شوید.

حقایقی درباره دروغ

خانم ها معمولا بهتر می‌توانند فریب و خدعه را در رفتارهای غیر کلامی دیگران تشخیص دهند. در حقیقت تکیه بیش از حد همه افراد به انچه که مخاطبان بازگو می‌کنند و کمتر اهمیت دادن به حرکات و سکنات آنان، کار شناسایی و تشخیص دروغ و خدعه را دشوارتر می‌سازد. آزمایشها نشان می‌دهد کسانی که نیمکره چپ مغزشان آسیب دیده، قادر به درک معانی جملات نیستند. این دسته از افراد ناگزیرند برای تشخیص رفتارهای خدعه آمیز، بیشتر به سرنخ های رفتاری توجه کنند.

تحقیقات نشان داده که توانایی بر فریبکاری با درجه بالایی از خودآگاهی و یا اطلاع شخص از احساسات و عواطف و افکار خود همراه است. در کودکان اندکی پس از آنکه توانایی بر خودآگاهی رشد کرد، توانایی دروغ گفتن نیز ظاهر می‌شود. توانایی خود آگاهی کودکان از هنگامی آغاز می‌شود که آنان ضمایر اول شخص را به کار می‌برند و از احساسات خود به صورت آگاهانه سخن می‌گویند.

شناخت دروغگو از طریق زبان بدن

افراد دروغگو باید حداقل ۵ تا از ۱۲ علایم زیر را داشته باشند، آنگاه می توانید به دروغگو بودن آنها اطمینان پیدا کنید.

۱- پلک زدن بیش از حد

اگر فردی با شما در حال صحبت است و در حالت عادی و معمولی از پلک زدن های پی در پی خبری نبود، ولی در حال صحبت دچار این عارضه شد، به درستی و نادرستی حرف های او شک کنید.

۲- انداختن شانه ها به بالا

اگر فردی موقع حرف زدن یکی از شانه های خود را بالا انداخت و کج کرد، یکی دیگر از نشانه های فیزیکی زبان بدن در افراد دروغگو است. امکان دارد شانه سمت چپ بالا انداخته شود و فرد بعد از اتمام حرف ها به سمت جلو خم شود.

۳- پنهان کردن چشم ها 

پنهان کردن نگاه، هنگام دروغ شایع ترین نوع زبان بدن دروغگو هست. بیشتر افراد نمی توانند موقع دروغ چشم های خود را از ما پنهان کنند. نگاه چشم ها به سمت پایین و یا اطراف تغییر مسیر می دهد و فرد سعی می کند تا حد امکان ارتباط چشمی برقرار نکند.

۴ – دیگر نمی‌خواهد بشنود

معمولا چهره افرادی که دروغ می گویند وقتی در مورد دروغشان صحبت می کنند مایل نیستند دوباره دروغ خود را بشنوند و سعی در عوض کردن موضوع مورد صحبت به طور مستقیم و یا غیر مستقیم دارند.

۵ – صدای خیلی زیر یا خیلی بم

روان‌شناسان معتقدند صدا، علامت خوبی برای شناسایی دروغگو است. در واقع این ما نیستیم که صدا را کنترل می‌کنیم. مغز بر اساس احساساتی که داریم آن را به شکل اتوماتیک تنظیم می‌کند. وقتی دروغ می‌گوییم، می‌ترسیم رسوا شویم. به همین علت معمولا تن صدا تغییر می‌کند و خیلی زیر یا خیلی بم می‌شود.

۶- ژست‌های مخصوص 

سرفه کردن درون مشت، بالا بردن دست روی سر و عقب بردن بالاتنه موقع حرف زدن از جمله ژست‌های آدم‌های دروغگو است. البته باید مراقب هم بود. برخی دروغگوها برای آنکه احساسات‌شان نمایان نشود، حین حرف زدن کاملا خنثی عمل می‌کنند و معمولا بدن را جمع می کنند و حرکات خود را محدود می کنند. به دهان و حالت ‌لب‌های طرف مقابل نیز باید خیلی توجه کنید وقتی او دهانش را جمع می‌کند یا زبانش را روی لب‌هایش می‌کشد، باید به حرف‌هایش شک کرد چون این کار می‌تواند نشان دهد که فرد خیلی عصبی است و می‌خواهد اطلاعات را بروز نداده و عصبی بودنش را نیز نشان ندهد. وقتی لب‌ها سفت می‌شوند نشان‌دهنده این است که فرد می‌خواهد حقیقت را پیش خود نگه دارد. زبان‌زدن به لب‌ها می‌تواند نشانه فروخوردن عصبانیت نیز باشد. وقتی فردی عصبی می‌شود لب‌هایش خشک می‌شود و سعی می‌کند با لیسیدن لب‌ها و قورت دادن آب دهان لغاتی که می‌خواهد بگوید را پیدا کند.

خنده اجباری(زورکی)، یکی دیگر از این نشانه های دروغگویی هست. یک لبخند واقعی به سمت بالا امتداد یافته و سبب چین خوردن چشمها می گردد، در حالی که لبخند زورکی بیشتر شباهت به دهن کجی دارد که معمولا نشانه بی صداقتی و دروغگویی است.

۷- سخنان ضد و نقیض

دروغگوها به دلیل ترس از رسوا شدن تعادل احساسی نداشته و حتی حرف‌های آنها کم و بیش ضد و نقیض است. برای آنکه مطمئن شوید یک فرد دروغ می‌گوید از او بخواهید دقیقا حرفی را که در یک موقعیت خاص زده برای شما در مواقع مختلف تکرار کند، حتی سوالات متفاوت و مدام در مورد همان مساله می‌تواند ثبات فکری دروغگو را بر هم بریزد. در هنگام حرف زدن زیاد تپق می زنند و اشتباهات فراوان گفتاری را سعی می کنند به گونه ای بپوشانند. آنها سعی می کنند به گونه ای گیج و مبهم سخن بگویند و با این کار به شما اجازه نمی دهند تا حرفهای آنان را تجزیه کنید.

۸- بازی کردن با دست ها و وسایل

بازی کردن با انگشتان دست و یا بازی کردن با وسایل همراه خود نشانه دیگری از استرس داشتن برای برملا شدن موضوعی خاص است. فرد دروغگو معمولا هنگام حرف زدن حرکت اضافی زیادی از خود بروز می دهد. یکی دیگر از نشانه‌هایی که می‌توانید با آن به دروغگویی طرف مقابل‌تان شک کنید این است که به‌طور ناگهانی دست‌هایش را در جیبش می‌گذارد اما این‌که چرا این عمل می‌تواند نشانه دروغگویی باشد، به این دلیل است که وقتی فردی کف دست‌هایش را نشان می‌دهد یعنی این‌که او راحت و صادق است، بنابراین وقتی دروغ می‌گوید به‌طور غریزی احساس می‌کند که باید دست‌هایش را پنهان کند. همچنین ممکن است که فرد دروغگو دست‌ها را پشتش پنهان کند یا این‌که سعی کند با دست‌هایش با یک چیز بازی کند، مثلا با گوشی موبایلش دست‌هایش را مشغول کند و به این طریق اجازه ندهد که شما دست‌هایش را آشکار ببینید.

۹ – عرق کردن بیش از حد 

شناخته‌ترین نشانه‌هایی که می‌تواند یک فرد دروغگو را لو دهد، عرق کردن و اضطراب اوست. زمانی که ما دروغ می‌گوییم همیشه می‌ترسیم لو برویم. به همین دلیل دچار اضطراب می‌شویم و اضطراب با افزایش ضربان قلب و عرق کردن همراه است. اما این موضوع در رابطه با همه مردم صادق نیست. برخی افراد به دروغگویی عادت دارند و دچار اضطراب نمی‌شوند و یا اینکه هوای محیط برای آنها گرم است.

۱۰- حالت تدافعی گرفتن

جمع کردن بدن و رفتن در لاک دفاعی جزو یکی از نشانه های دروغگویی است. فرد دروغگو ممکن است ناخودآگاه اشیائی (کتاب، فنجان قهوه و امثال آن) را بین شما و خودش قرار دهد تا ناخودآگاه دیوار دفاعی تشکیل دهد. پوشاندن دهان و یا نصف چهره هم می تواند یک نوع حالت تدافعی باشد. یکی دیگر از رایج‌ترین حرکاتی که هر فرد موقع دروغ گفتن می‌تواند از خود نشان دهد این است که با انگشت اشاره خود زیر بینی‌اش را بمالد و در واقع به‌گونه‌ای این کار را انجام دهد که مقابل دهان خود را بپوشاند. این کار را بیشتر از افرادی می‌بینید که به‌طور معمول چندان دروغ نمی‌گویند بنابراین در درون‌شان کمی احساس تاسف و پشیمانی وجود دارد. اگر بخواهیم این حرکت را دقیق شرح دهیم به این ترتیب است که بلافاصله بعد از صحبتش، او صورتش را به‌گونه‌ای لمس می‌کند که کمی روی دهانش را می‌پوشاند.

۱۱- خاراندن گردن و پشت گردن

مالیدن پلک ها، خاراندن گردن و پشت گردن، همگی اینها نشانه میمیک صورت یک فرد حین دروغ گفتن است. صورت دقیقا احساساتی را که داریم نشان می‌دهد. اگر فردی میمیک غیرطبیعی و غیرمعمول دارد و حین صحبت با شما دچار تیک خاصی مثل مالیدن پلک و… می‌شود، می‌توانید به حرف‌های او شک کنید. وقتی از آنها سوال می شود دماغ یا گوششان را به حالت عصبی می خارانند.

۱۲- تنگ شدن مردمک چشم

چشم آیینه تفکراتی است که در ذهن جریان دارد. بازتاب کلیه فرایندهای ذهنی را می‌توان بطور مستقیم در چشم مشاهده نمود. تحقیقاتی که در حوزه اعصاب و زبان شناسی انجام گردیده حاکی از این امر است که چشم نسبت به تفکرات مختلف ذهنی از خود واکنش های متفاوت نشان می‌دهد. مردمک چشم افراد دروغگو شروع به تنگ شدن می کند و هر چقدر هم فرد دروغگوی ماهری باشد نمی تواند مردمک چشم خود را قایم کند. کوچک شدن مردمک چشم یکی از مهمترین های علایم دروغگویی است.

منابع :

1. دروغ سرآمد تمام بدی‌ها: رفتارشناسی دروغ، پل اکمن، مترجم نگین کشاورزیان
2. رمزگشایی از چهره، پل اکمن، والاس وی فریزن، مترجم نیما عربشاهی
3. بروز احساسات، پل اکمن، مترجم حمیرا سلیمی

همه ما در مراحل و زمان هایی از زندگی، نیاز به گفت و گو و مشاوره داریم. جهت دریافت وقت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ تماس بگیرید.