بسیاری از مردم به سختی می پذیرند که ما از نظر زیست شناختی هنوز یک حیوان هستیم . ما نیز چون گونه های دیگر حیوانات تحت تاثیر قوانین زیست شناختی هستیم که کنش ها ، واکنش ها و زبان بدن ما را کنترل می کنند . موضوع جالب این است که انسان بندرت از این واقعیت آگاه است که داستانی را به زبان می آورد و حرکات ، اداها و اطوارهای او داستان دیگری را بیان می کنند.
ادراک گری ، بصیرت ، حدس زدن
از نظر فنی هنگامی که ما شخصی را ادراک گر یا دارای بصیرت می نامیم که توانایی او را در خواندن و تشخیص نشانه های غیر کلامی و مقایسه آنها با نشانه های کلامی باور داریم. به عبارت دیگر هنگامی که می گوییم من حدس می زنم یا احساس می کنم که فلان شخص دروغ می گوید ، در واقع منظورمان این است که زبان گفتاری او با زبان بدن همخوانی ندارد . این همان چیزی است که گویندگان از آن به عنوان آگاهی شنونده یاد می کنند . به عنوان مثال اگر شنوندگان در حالی بر روی صندلی های خود نشسته باشند که چانه هایشان پایین و دستهایشان بر روی سینه هایشان باشد یک گوینده باهوش باید احساس کند که سخنان او مورد استقبال مخاطبانش نبوده است . او باید بداند که باید از روش دیگری برای جلب توجه مخاطبان استفاده کند. در حالی که یک سخنران نه چندان هوشمند صرف نظر از واکنش مخاطبان به صحبت های خود ادامه می دهد خانمها معمولا تیزبین تر از آقایان هستند و این حقیقت باعث شده است که زنان دارای قدرتی باشند که به آن شهود زنانگی می گویند . زنان یک توانایی ذاتی برای گرفتن و تفسیر علایم غیر کلامی و همچنین چشمان تیزبین برای دیدن نکته های ریز دارند . به همین دلیل است که شوهران کمی می توانند به زنان خود دروغ بگویند و از معرکه جان سالم بدر برند و بر عکس بیشتر زنان قادرند شوهر خود را گول بزنند بدون اینکه شوهر متوجه شود .
این قدرت شهودی زنانه بویژه در زنانی که کودکانی را به دنیا آورده اند مشهود است. این مادران در چند سال اول زندگی کودک خود صرفاً از کانال غیر کلامی برای ارتباط با او استفاده می کنند و شاید به همین دلیل است که زنان غالباً در مذاکرات تیزبین تر از مردان هستند .
علائم ذاتی ، موروثی ، آموخته و فرهنگی:
تحقیق ها و بحث های زیادی بر سر این موضوع شده است که آیا علامت های غیر کلامی ذاتی ، موروثی ، آموختنی یا اکتسابی هستند . شواهد لازم از مشاهده افراد نابینا و یا ناشنوایی که قادر نبودند از کانالهای دیداری یا شنیداری نشانه های غیر کلامی را یاد بگیرند ، از مشاهده رفتاری افراد با فرهنگ های مختلف در سراسر جهان و همچنین از مطالعه نزدیک ترین گونه جانوری به انسان یعنی میمونها جمع آوری گردید. نتایج این تحقیق نشان می دهد که برخی حرکات در هر مقوله ای جای می گیرند. به عنوان مثال کودکان پستانداران با توانایی مکیدن به دنیا می آیند ، که نشان می دهد این توانایی ذاتی یا موروثی است. دانشمند آلمانی ایبل – ایبسفلدت دریافت که خندیدن کودکانی که نابینا و ناشنوا بدنیا می آیند مستقل از یادگیری با تقلید است ، که به این معنی است که این حرکات نیز باید ذاتی باشند . اِکمن برخی نظرات داروین درباره حرکات ذاتی را با مطالعه حالتهای چهره افراد زیادی از فرهنگ های مختلف مورد بررسی قرار دارند . آنها متوجه شدند که هر فرهنگ برای نشان دادن هیجان از حرکات چهره اصلی یکسانی استفاده می کند ، که به این نتیجه گیری منجر شد که این حرکات باید ذاتی باشند
هنگامی که دستهایتان را روی سینه تان به روی هم می گذارید آیا دست راست را روی دست چپ خود قرار می دهید یا دست چپ را روی دست راست ؟ بیشتر افراد تا زمانی که امتحان نکنند نمی توانند با قاطعیت جواب بدهند . هنگامی که یکی از این روشها برای فرد کاملا عادی و راحت است روش دیگر کاملا غیر عادی است . شواهد نشان می دهد که این موضوع می تواند دلیلی بر موروثی بودن این حرکت باشد که تغییر پذیر نیست . هنوز بحث بر سر این موضوع ادامه دارد که آیا برخی حرکات و حالات بدنی از جنبه فرهنگی آموخته شده تبدیل به عادت می شوند و یا موروثی هستند . به عنوان مثال اکثر آقایان هنگامی که کت یا پالتوی خود را می پوشند ابتدا دست راست خود را در آستین فرو می برند در حالیکه اکثر خانمها ابتدا آستین دست چپ را می پوشند. هنگامی که یک زن و مرد در یک خیابان شلوغ از کنار هم رد می شوند مرد معمولا بدن خود را به سمت زن متمایل می کند در حالیکه زن معمولا بدن خود را عقب می کشد. آیا این زن برای محافظت از خود این کار را به طور غریزی انجام می دهد ؟ آیا این واکنش ذاتی زنانه است یا او این عمل را با تماشای ناخود آگاه زنان دیگر یادگرفته است ؟ بیشتر رفتار غیر کلامی ما آموخته شده است و معنی بسیاری از حرکات و حالات بدنی ما منشاء فرهنگی دارند . اجازه دهید نگاهی بر این جنبه های زبان بدن بیاندازیم .
برخی حرکتهای اصلی و خاستگاه آنها :
بیشتر حالتهای ارتباطی اصلی در سراسر جهان یکسان است. هنگامی که مردم خوشحال هستند می خندند ؛ و وقتی غمگین یا خشمگین هستند اخم کرده و چهره در هم می کشند. تکان دادن سر معمولا در همه جای جهان به معنی بله و تایید است. به نظر می رسد این حرکت جنبه ذاتی داشته و توسط افراد نابینا و ناشنوا هم مورد استفاده قرار می گیرد . سر تکان دادن به طرف بالا یا از این طرف به آن طرف نشانه خیر یا مخالفت است و جنبه جهانی داشته و ممکن است در زمان نوزادی آموخته شود . وقتی که نوزاد شیر خواری به اندازه کافی شیر خورده باشد سرخود را از این طرف به آن طرف تکان می دهد که به معنی رد کردن سینه مادرش باشد . وقتی همان نوزاد به اندازه کافی غذا خورده باشد سرش را تکان می دهد تا به معنی رد کردن قاشق غذا باشد . این کودک به این طریق به سرعت یاد می گیرد تا مخالفت خود را به همین روش نشان دهد .
منشاء برخی حرکات و حالات ما را می توان در اجداد اولیه انسان یافت . نشان دادن دندانها که در گذشته برای حمله به کار می رفته هنوز هم توسط انسانهای امروزی به شکل فشردن دندانها برای نشان دادن حالت خصمانه به کار می رود. با وجود اینکه دیگر این دندانها برای حمله به کار نمی روند . لبخند زدن از ابتدا به عنوان یک حالت تهدید آمیز به کار می رفت ، اما امروزه همراه با حالتهای دیگر برای بیان شادی به کار می رود . بالا انداختن شانه ها نیز مثال خوبی از یک حالت همگانی است که به کار می رود تا نشان دهد که یک فرد نمی داند شما چه می گویید . این یک حالت چند گانه است که از سه قسمت اصلی تشکیل شده است : کف دست های باز ، شانه های قوز کرده و ابروهای بالا انداخته .
مجموعه ای از حالت ها :
یکی از جدی ترین اشتباهاتی که ممکن است یک فرد کم تجربه مرتکب شود تفسیر یک حالت به طور مجزا و جدای از حالت ها و شرایط دیگر باشد . به عنوان مثال خاراندن سر ممکن است دلایل مختلفی از قبیل شوره سر ، کک ، عرق ، تردید فراموشی و یا دروغ گویی داشته باشد ، و این بستگی دارد که این عمل همراه با چه رفتارهای دیگری در همان زمان اتفاق بیافتد ، بنابراین ما باید همیشه مجموعه ای از حالات و رفتار را در کنار هم در نظر بگیریم. زبان بدن نیز همچون هر زبان دیگری از واژگان ، جملات و علایم نوشتاری تشکیل شده است ، تنها زمانی که کلمات در کنار هم و در یک جمله بکار روند می توان معنی آنها را به طور کامل فهمید . حالات و اشارات هم به صورت جمله به کار می روند و بی شک حقایقی را درباره احساسات و نگرش های یک فرد بیان می کنند . فرد تیز بین و فهیم کسی است که می تواند جمله های غیر کلامی را خوانده و آنها را با جمله های کلامی هماهنگ سازد .
تصویر شماره ۵ دو حالت انتقاد آمیز را نشان می دهد. حالت اصلی حالت دست به چهره و در حالی است که انگشت اشاره رو به بالا به سوی گونه است و انگشت دیگر روی دهان قرار گرفته و انگشت شست زیر چانه قرار می گیرد . دلیل دیگر که این شنونده نسبت به گوینده حالت انتقادی دارد این است که پاهای او بر روی همدیگر و دستها روی سینه ( حالت دفاعی ) قرار دارند در حالی که سر چانه رو به پایین اند (حالت خصمانه). این جمله غیر کلامی چیزی شبیه این می گوید: (من چیزهایی را که تو می گویی دوست ندارم و با آن موافق نیستم)
سازگاری:
اگر شما به عنوان گوینده از فردی که در شکل ۵ نشان داده شده است می خواستید تا نظرش را در باره حرفهای شما بگوید و او می گفت که با شما موافق نیست ، جملات کلامی او با جملات غیر کلامی اش متناسب بود . اما اگر می گفت که از صحبت های شما لذت برده است ، دروغ گفته بود زیرا کلماتش با حالاتش همخوان و سازگار نبودند . تحقیقات نشان می دهد که علامت های غیر کلامی تقریباً پنج برابر کانال کلامی تاثیر گذار است ، و هنگامی که این دو همخوان نباشند مردم به پیام غیر کلامی اتکا می کنند و پیام کلامی را نادیده می گیرند .
اغلب سیاستمداران عالی رتبه ای را می بینیم که در حالی که پشت میز خطابه قرار گرفته ، و دستهای خود را بر روی سینه تا کرده (دفاعی) و چانه شان رو به پایین (انتقادی یا خصمانه) افتاده است ، به شنوندگان خود می گویند که پذیرای ایده های جوانان بوده و افرادی آزاد اندیش اند. این افراد ممکن است تلاش کنند تا مخاطبین خود را نسبت به رویکرد انسانی و گرم خود متقاعد کنند در حالیکه ضربه های محکمی بر میز می کوبند. زیگموند فروید مشاهده نمود که یک بیمار در حالی که به زبان بیان می کرد که از ازدواج خود راضی است ، ناخودآگاه حلقه ازدواج خود را در انگشتش جلو و عقب می کرد. فروید به اهمیت این عمل غیر ارادی آگاه بود و هنگامی که مشکلات ازدواج خود را بروز داد متعجب نشد. کلید تفسیر دقیق زبان بدن مشاهده مجموعه حالات و تناسب بین کانال های ارتباطی کلامی و غیر کلامی است.
این آزمایش ساده را یک بار امتحان کنید. به دوست خود یک دروغ عمدی بگویید و آگاهانه تلاش کنید تا حالتهای بدن خود را سرکوب کرده و از چشم دیگران پنهان کنید. حتی هنگامی که حالتهای بدنی اصلی را سرکوب می کنید، حالتهای کوچک و جزیی از بدن شما منتشر خواهد شد . این حالتهای جزیی عبارتند از: لرزش ماهیچه های صورت ، باز شدن و بسته شدن مردمک چشم، عرق کردن پیشانی ، قرمز شدن گونه ها ، بالا رفتن تعداد پلک زدن و نشانه های جزیی بسیار دیگر که دروغ گویی را بر ملا می سازد. تحقیقی که با استفاده از دوربین های کم سرعت انجام شده نشان می دهد که این حالتهای جزیی می توانند در کسری از ثانیه اتفاق بیافتند و تنها افراد خبره و متخصص می توانند این حالتها را مشاهده کنند. بهترین مصاحبه گران و فروشندگان کسانی هستند که توانایی ناخودآگاه خود در تشخیص این حالتهای جزیی را در یک برخورد چهره به چهره افزایش داده اند.
چگونه زبان بدن را بیاموزیم:
روزانه پانزده دقیقه را صرف مطالعه حالت ها و رفتارهای دیگران و علاوه بر آن آگاهی هوشیارانه از حالت های خود بکنید. بهترین مکان برای مطالعه رفتار دیگران جایی است که مرم یکدیگر را ملاقات کرده و با هم تعامل دارند . یک فرودگاه بویژه مکان خوبی برای مشاهده مجموعه کاملی از حالتها و رفتارهای انسان است . در اینجا افراد آشکارا اشتیاق ، خشم ، اندوه ، شادی ، بی صبری و بسیاری از احساسات دیگر خود را نشان می دهند . کارکردهای اجتماعی ، همایش های شغلی و مهمانی ها نیز موقعیت های بسیار خوبی برای این کار هستند .
منبع : زبان بدن – (چگونه افکار دیگران را بخوانیم ) – اثر آلن پیز – ترجمه محمود هاشمی .