بازی های روانی
بازی های روانی مانع از برقراری روابط صادقانه، صمیمی و شفاف بین افراد می شوند
بازی های روانی، مجموعه رفتارهایی است که سبب به هم ریختن احساسات فرد مقابل شده و او را مجبور به انجام کاری می کند.
بازی های روانی، رشته ای تبادل مکمل و غالبا تکراری با هدفی نهفته است که تا حصول نتیجه ی پیش بینی شده و کاملا مشخص پیش می رود و جریان پیدا می کند. بازی ها ظاهری قابل قبول دارند ولی دارای انگیزه ای پنهانی یا به تعبیر عامیانه تر رشته ای حرکت است با دام و کلک. بازی ها ممکن است به صورت آگاهانه یا نا آگاهانه از سوی افراد انجام گیرند. بازی‌های روانی، الگوهای پیچ در پیچ رفتارهایی است که افراد از کودکی یاد می‌گیرند. بازی ها به نوعی زیر مجموعه پیش نویس ها هستند و دارای دو سطح اجتماعی و روانی است.
بازی های مطرح در نظریه اریک برن، بازی هایی نظیر فوتبال یا سرگرمی های دیگر نیستند. اینها در واقع رفتارهای آگاهانه یا ناآگاهانه ای هستن که اغلب انسان ها از خودشان نشان می دهند و هدفی غیر از آنچه که در ظاهر به نظر می رسد دارند. اما منظور از تعریفی که از بازی در بالا ارائه شد، این است که زمانی که یک رابطه منطبق بر قانون ۱ یا همان روابط تکمیلی، شکل بگیرد و مکمل باشد اما هدفی غیر از هدف مشهود در رابطه داشته باشد، یک بازی شکل گرفته است.
مثلا اگه در یک رابطه بردارها بین کودک یک طرف و والد طرف مقابل در رفت و آمد باشد، اما با توجه به هدف پنهانی، بردارها بین کودک طرفین ارسال شود، بازی شکل گرفته است. به شکل اول و ظاهری یک بازی، سطح اجتماعی می گویند و شکل دوم که با توجه به هدف پنهانی رسم می شود، سطح روانی نام دارد.
بازی های روانی یکی از روش های پر کردن وقت، گذراندن عمر و ارتباط با دیگران است که در جستجوی کسب نوازش صورت می گیرند. شروع بازی های روانی از ایجاد یک رابطه متقابل پنهان آغاز می شود که به آن روابط دو سطحی می گویند. در حقیقت زمانی که دو نوع پیام (اجتماعی و روانی) همزمان با یکدیگر ارسال می شود و معنی روانی و پنهان چنین پیام هایی با پیام در سطح اجتماعی و آشکار آن تفاوت داشته باشد، بازی های روانی صورت می گیرند.
انواع بازی ها در تحلیل رفتار متقابل دارای ۴ ویژگی اصلی هستند:
- بازی با یک ارتباط متقابل موازی شروع می شود که از نظر اجتماعی قابل قبول است.
- در زیر رابطه موازی، یک رابطه پنهان وجود دارد که هدف اصلی بازی در آن نهفته است.
- بازی به یک نتیجه قابل پیش بینی ختم می شود که همان هدف اصلی بازی است.
- بخش «بالغ» شخصیت در بازی ها حضور ندارد. بر این اساس بازی های روانی شامل یکسری قوانین و در نهایت یک پاداش است.
درجه های بازی ها را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
- بازی درجه ۱: این نوع بازی ها در سطح اجتماع و میان عموم مردم قابل اجرا شدن، هستند.
- بازی درجه ۲: شامل بازی هایی است که از آن صدمه دائمی و غیرقابل جبرانی به وجود نمی آید، ولی بازیگران ترجیح می دهند که در برابر مردم اتفاق نیفتد؛ مانند بازی های روانی جنسی.
- بازی درجه ۳: این گروه از بازی ها شدید بوده و عاقبت آن به بیمارستان یا دادگاه می انجامد.
انواع بازی های روانی بر اساس موقعیت های اجتماعی :
۱. بازی های زندگی
این نوع بازی ها تأثیر مهم و سرنوشت سازی برای افرادی که به آن مشغول هستند، دارند و گاهی باعث تغییر مسیر زندگی آنها می شود و در سرنوشت دیگران نیز موثر است. برخی از بازی های زندگی به این شرح است:
- بازی الکلی
- بازی بدهکاری
- بازی یک لگد به من بزن
- بازی حالا گیرت اوردم
- بازی ببین مجبورم کردی چه کار کنم
۲. بازی های ازدواج
هر بازی می تواند چارچوبی برای زندگی زناشویی یا زندگی خانوادگی باشد، اما برخی از آنها در ازدواج دوام بیشتری دارند. لازم است تا بازی های مربوط به روابط جنسی را از بازی های ازدواج جدا کرد. برخی از بازی های ازدواج به شرح زیر است:
- بازی قهر
- بازی دادگاه
- بازی زن سرد مزاج
- بازی مظلومانه
- بازی اگر به خاطر تو نبود
- بازی ببین من چقدر سعی کرده ام
- بازی عزیزم
۳. بازی های مهمانی
میهمانی ها بهترین مکان برای وقت گذرانی و بازی ها هستند و بلافاصله پس از کمی آشنایی بین میهمانان بازی ها شروع می شوند؛ بازی هایی که اغلب در میهمانی ها و موقعیت های اجتماعی مشابه تکرار می شوند، به شرح زیر است:
- بازی ترسناک نیست
- بازی ایرادی
- بازی شلمیل (نام مردی که سایه خود را به شیطان می فروشد)
- بازی آره، اما!
۴. بازی های روابط جنسی
بازی های روابط جنسی گاهی برای بهره گیری از انگیزه جنسی و در بعضی مواقع برای گریز از انگیزه های آنی جنسی انجام می شود. این بازی ها در واقع بر اثر منحرف شدن از مسیر اصلی غریزه جنسی روی می دهند که در آنها رضایت جنسی جای خود را به هدف های بازی داده است و اساس بازی را تشکیل می دهد.
- بازی تو و او با هم دعوا کنید
- بازی انحراف
- بازی تجاوز
- بازی جوراب
- بازی سرسام
۵. بازی های مجرمان
این نوع بازی ها بیشتر در دنیای مجرمان، در زندان یا خارج از آن رواج دارد که به این شرح است:
- بازی دزد و پلیس
- بازی چه جوری از اینجا در برویم
- بازی بیا سر فلانی را کلاه بگذاریم
۶. بازی های اتاق مشاوره
برای روانکاوها و تحلیلگران حرفه ای آگاهی داشتن از بازی هایی که احتمال دارد در روند درمان پیش بیایند، حائز اهمیت است و به سه نوع تقسیم بندی می شوند:
- الف) بازی های که درمانگرها اجرا می کنند.
- ب) بازی هایی که درمانجو های حرفه ای به اجرا در می آورند.
- ج) بازی هایی که بیماران و مراجعه کنندگان عادی انجام می دهند.
برخی بازی های مربوط به اتاق مشاوره به شرح زیر است:
- بازی گلخانه
- بازی من فقط دارم کمک می کنم
- بازی مستحق
- بازی روستایی
- بازی روان پزشکی
- بازی احمق
- بازی چوب زیر بغل
۷. بازی های خوب
هنگامی که مزایای اجتماعی بازی ها از پیچیدگی های انگیزشی آن بیشتر باشد، به ویژه اگر بازیگر بدون تفکر یا انگیزه منفی با طرف مقابل خود به ارتباط متقابل بپردازد و با این شرایط بازی به سود حال بازیگران دیگر باشد، گفته می شود فرد به «بازی های خوب» پرداخته است. اما به هر حال به علت وجود انگیزه های پنهانی و سایر جنبه های بازی، این ارتباط ها همچنان در حوزه بازی ها هستند. برخی بازی های خوب عبارت است از:
- بازی تعطیلی
- بازی شوالیه
- بازی خوشحال می شوم کمک کنم
- بازی تواضع
- بازی افتخار خواهید کرد که مرا می شناسید
بازی زن سرد مزاج
این بازی ، یک بازی ازدواج است؛ شوهر می خواهد با زنش معاشقه کند ولی با سردی طرد می شود. پس از چند بار تلاش و تکرار، زن می گوید تمام مردها حیوان اند، تو اصلا مرا دوست نداری، به خاطر آنچه هستم دوستم نداری، تنها چیزی که می خواهی رابطه جنسی است. مرد مدتی منصرف می شود. بعد باز هم سعی می کند، ولی باز بی نتیجه است. بلاخره او هم عقب می کشد و دیگر سعی نمی کند. پس از چند هفته یا ماه زن به طور فزاینده رفتارهای خودمانی و حتی فراموشکارانه از خود بروز می دهد، در اتاق خواب نیمه برهنه جلوی او راه می رود، و گاهی فراموش می کند حوله تمیز در حمام بگذارد و وقتی در حمام است از شوهرش خواهش می کند، برایش حوله بیاورد.
پس از مدتی شوهر به این تحریکات پاسخ می دهد و باز سعی خودش را می کند. بار دیگر با سردی طرد می شود، که در نتیجه کار به بازی سرسام می انجامد و در آن حرف از رفتار اخیر هر کدامشان، کارهای دوستانشان، کارهای خانواده هایشان، و بالاخره موضوع پول به میان کشیده می شود و در نهایت مشاجره با به هم کوبیدن در خاتمه پیدا می کند. (برای اطلاع بیشتر از بازی سرسام به کتاب بازی ها ص۱۵۷ مراجعه کنید)
این دفعه شوهر تصمیمش را می گیرد و با خود می گوید باید نوعی زندگی بدون ارتباط جنسی را انتخاب کند. باز مدتی می گذرد، شوهر قدم زدن های زنش را با لباس خواب در وسط اتاق و ترفند فراموش کردن حوله حمام را نادیده می گیرد، تحریکات زن خودمانی تر و بیشتر می شود اما شوهر همچنان خودداری می کند. تا اینکه یک شب زن ناگهان شوهرش را در آغوش می گیرد و می بوسد. ابتدا شوهر پاسخی نمی دهد و تصمیمش را از یاد نمی برد. اما بزودی اقتضای طبیعت احساسات خفته او را پس از دوران طولانی گرسنگی تحریک می کند و اکنون مطمئن است که این بار پیروزی با اوست. وقتی در بسترند اولین پیشروی های او پس زده نمی شوند و او جسورتر می شود ولی در لحظه ی بحرانی و مشتعل جنسی، زن خودش را عقب می کشد و می گوید : ”نگفتم تمام مردها حیوانند؟ تنها چیزی که من می خواستم محبت بود، و تنها چیزی که تو می خواهی رابطه ی جنسی است!” و بازی (سرسام) که متعاقب این صحنه می آید.
باید توجه داشت که شوهر نیز، علی رغم اعتراضاتش، در این بازی از صمیمیت جنسی واهمه دارد. در واقع او خود با دقت چنین همسری را انتخاب کرده و با او زندگی می کند تا ناتوانی جنسی خودش را پنهان سازد، و اکنون می تواند گناه را به گردن زنش بیاندازد.
این بازی را در شکل روزمره اش ممکن است زن های بی شوهر هم در تمام سنین بازی کنند، البته بازی به زودی لقب ننگین (تجاوز) را به خود می گیرد. این بازی خطرناک است و آنتی تزهای احتمالی آن اغلب به همان نسبت خطرناک اند. عکس بازی فوق،(مرد سرد مزاج ) است که عمومیت کمتری دارد.
نقطه ی بحرانی بازی (زن سرد مزاج) مرحله پایانی آن یعنی بازی سرسام است. یک بار که این بازی دور کامل خود را طی کرد و به نقطه بحرانی رسید، موضوع صمیمیت جنسی دیگر منتفی است، چون هر دو طرف رضایت خودسرانه خود را از بازی (سرسام) می گیرند و دیگر نیازی به کسب هیجان جنسی از همدیگر ندارند.
تحلیل
این بازی در سطح اجتماعی (والد – کودک) است
- (والد): فقط بهت اجازه می دهم که مرا ببوسی
- (کودک): دوست دارم . باشه
- (والد): حالا ببین چقدر کثیفی!
اما در سطح روانی (کودک – والد) است
- (کودک): اگه تونستی گولم بزنی
- (والد): باشه، سعی می کنم، به شرط این که جلوی مرا بگیری
- (کودک): ببین، تو بودی که شروع کردی!
از لحاظ پویایی شناسی این بازی غبطه ی احلیل است و امتیاز وجودی آن برای عامل بازی این است که ابراز کند : من پاک هستم
چگونه از بازی‌های روانی جلوگیری کنیم؟
- خودآگاهی: شناخت خود و الگوهای رفتاری‌تان، اولین گام برای جلوگیری از بازی‌های روانی است.
- ارتباط موثر: ایجاد ارتباط‌های باز و صادقانه با دیگران می‌تواند به کاهش تنش‌های ناشی از بازی‌های روانی کمک کند.
- محدود کردن انتظارات: از تعیین انتظارات غیرواقعی یا کنترل بر دیگران خودداری کنید
- احترام متقابل: احترام به نظرات و احساسات دیگران می‌تواند از بروز بازی‌های روانی جلوگیری کند.
منابع :
- ۱- اریک برن، تحلیل رفتار متقابل، ترجمه اسماعیل فصیح
- ۲- اریک برن، بازی ها، ترجمه اسماعیل فصیح