نقش مکانیزم جابجایی در رویا

یکی از مسائلی که فروید در درمان به آن اهمیت می داد، تحلیل رویا بود. او رویا را دارای دو جنبه می دانست:

1. محتوای آشکار که باقیمانده مسائل روزمره هستند
2. محتوای پنهان که نشانه تعارضات و کشمکش های درونی فرد هستند.

مکانیزم های دفاعی که در تعبیر و تحریف محتوای پنهان به محتوای آشکار عمل کرده اند، توسط فروید صورت برداری شدند و او آنها را ادغام، جابه جایی، نمادسازی و پرداخت ثانویه نامید.

کار رویا (Dream work) شامل موارد زیر است:

• ۱-ادغام (condensation) : یعنی گاهی اوقات چندتا موضوع روی یک تصویر سوار می شوند، مثلاً شما میخواین بگین نه خواهرم من را درک می کنه نه برادرم، نه پدرم نه مادرم. خواب می بینید یک آدمی داخل میاد که عینک پدرتون به چشمشه، مانتو مادرتون را پوشیده، سیبیل برادرتون رو داره، لباس خواهرتون داره.
• ۲-جابجایی (displacement) : مثلاً اتفاقی که در این خانه افتاده است را در رویا مشاهده می کنید که همان اتفاق در خانه قبلیتان روی داده است.
• ۳-نمادسازی (symbolisation) : مثلا شما به جای اینکه خواب ببینید دارید با همسایه تان سکس می کنید، خواب می بینید که دارین گلدان خانه همسایه تان را آب می دهید، یا مثلا به جای اینکه خواب ببینید کاش شما هم پول داشتین که آشپزخانه تان را بازسازی کنید، خواب می بینید که همسایه‌تان اومده ماشینش را در آشپزخانه شما جا گذاشته.
• ۴-پرداخت ثانوی : گاهی اوقات برای اینکه خواب قابل فهم بشود، اون گپ های بین موضوعات را با یکسری حوادث که حشو و زوائد است پر می کنند. مثل اینکه ما رفته بودیم مهمونی قرمه سبزی هم داشتند بعد به ما گفتند که با نوشابه می خوریم یا با دوغ، یعنی این پرداخت های ثانوی فقط برای بیان کردن داستان هستند و لزوماً همه المان‌های خواب قابل تفسیر نیستند.

مکانیزم دفاعی جابجایی:

در رویای آشکار یک ایده می تواند در مقابل تداعی های زیادی قرار گیرد که در محتوای نهفته ما را به ترتیب به ایده های مجزا ولی اغلب همپوش هدایت خواهد کرد. فروید به این فرایند که در حقیقت به موجب آن یک خاطره یا ایده غیر قابل شناسایی و بی ربط، مهمتر می شود نام خاص چند علتی را داد. مثال های فروید در کتاب تعبیر رویاها پربار ولی بی نهایت پیچیده هستند.

رویای زیر به وسیله فرنیک(همکار فروید) گزارش شد:

“یک زن جوان آمریکایی در رویا دید با دوستی در خیابان پنجم قدم می زند و دنبال کلاه جدیدی می گردد، سرانجام وارد مغازه ای شد و کلاهی خرید، این یادآوری بظاهر جزئی، محتوای آشکار رویا بود و تحلیل و تداعی داده های زیر را به دست آورد.

در واقع قدم زدن با دوست در طول خیابان پنجم روز گذشته اتفاق افتاده بود ولی صحبتی از خرید کلاه جدید نبود. با حرکت از این نقطه رویا بیننده گفت که در حقیقت آن روز شوهرش بیمار و بستری بوده است، با وجود جزئی و گذرا بودن بیماری، با اشتغال ذهنی شخصی به احتمال مرگ همسر نگران بوده است. وقتی دوست او را برای قدم زدن فرا می خواند … شوهرش که متوجه سکوت و اندوه او شده پیشنهاد می کند او و دوستش با هم بیرون بروند.

در حین قدم زدن رویا بیننده خود را در حال بحث کردن بامردی دید که قبل ازدواج او را میشناخته. در این نقطه تداعی های او خاتمه یافتند. فرنیک از او خواست ادامه دهد. سرانجام او گفت که این مرد همان کسی بود که زمانی فکرکرده بود عاشق اوست . فرنیک از او سوال کرد، آیا هرگز ازدواج با این مرد را تصور کرده؟ او خندید و گفت به دلیل موقعیت اجتماعی و درآمد متفاوت آنها با هم، هرگز از او خواستگاری نکرد…..

در نهایت فروید خود اظهار داشته است که در تعبیر ، اغلب یک بخش از پیش حذف شده رویا آشکار می شود و رویا بیننده یکبار می گوید که تا این لحظه کلا فراموش کرده بود. این بخش رویا که با زحمت زیاد بدست می آید همیشه مهمترین قسمت است و به دلایل زیادی در معرض بیشترین مقاومت قرار می گیرد.

تعبیر فرنیک از رویای بیمارش در زیر آمده است:

روز قبل از رویا بیمار از احتمال مرگ همسرش ترسیده بود . آن شب در رویا می بیند که یک کلاه سوگواری خریده است که از آرزوی فراموش شده مرگ همسرش که در طول روز با یک اضطراب غیر منطقی او را دچار دردسر کرده بود خبر می دهد . در بیداری استطاعت خرید کلاهی که در رویا بدون درنگ خریده بود نداشت . رویا اشاره به این دارد که اگر با مردی که اول عاشق او بود ازدواج کرده بود زندگی بهتری داشت . در رویا آرزوی مختلف واپس رانده شده و در هم ادغام شده بودند تا بتوانند خود را با شرایط واقعی وفق بدهند . بیمار آرزو میکرد آزاد بود تا با مرد اول ازدواج کند، بدین معنی که می خواست شوهرش را از سر راه بردارد. نیز آرزو می کرد در خرج کردن پولی که ازدواج دیگر در اختیار او می گذاشت آزاد می بود . در این رویا آرزوی تغییر در موقعیت زناشویی و حرفه ای خود همچنین پایان بخشیدن به ادعاها و نیازهای همسر واقعی خود را با مرگ او محقق ساخته بود.

وقتی بیمار روی این موضوع با فرنیک تبادل نظر کرد که تمام جنبه های آن درست بوده و در چند هفته گذشته اغلب درباره اولین مردی که می توانست با وی ازدواج کرده باشد فکر کرده بود . در اینجا چند علتی بودن با خرید کلاه سوگواری نشان داده شده است . سه آرزو تحت پوشش موضوع فوق قرار می گیرند : مرگ همسر ، ازدواج با مردی که قبلا دوست داشته و داشتن پول زیاد.

جنبه دیگر این رویا که با دیدگاههای فروید هماهنگ است، تطبیق ظرفیت تصورات ناخودآگاه با چندین آرزوست که در زندگی واقعی متضاد با هم جمع نشدنی هستند، اگر همسرش مرده بود و با عشق اولش ازدواج کرده بود کلاهی که می خرید یک کلاه سوگواری نبود…

منبع : به راستی فروید چه گفت / نویسنده : دیوید استافورد کلارک / ترجمه دکتر مهوش رضاقلی بیگی / نشر دانژه

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *