دانشنامه روانشناسی مردمی
علیرضا نوربخش (مشاور بالینی)

مهارت شناسایی طرحواره ها در همسر

همسر شما در ذهن شماست. شما هرگز نمی توانید به روان همسرتان وارد شوید و او را مستقیما بشناسید، بنابراین از بیرون به او نگاه می کنید ، به حرف هایش گوش می دهید ، رفتار های او را نظاره می کنید، رفتار های گذشته او را در ذهن خود مرور می کنید و با گذشت زمان در ذهن خود در مورد همسرتان به یکسری نتیجه گیری هایی می رسید که طرحواره نام دارد.

طرحواره ها تصویری ذهنی از فرد مورد نظر را در ذهن شما ایجاد می کند. در واقع طرحواره ها همان ویژگی هایی هستند که شما برای توصیف رفتار های همسرتان و نیز توصیف ویژگی های فردی وی بکار می گیرید. طرحواره ها تنها واقعیت هایی هستند که در آن لحظه در ذهن خود دارید. طرحواره هایی که برای تبیین و تعبیر اعمال همسرتان بکار می گیرید و برچسب هایی که هویت همسرتان را برای شما دقیقا معلوم می کنند ، بر همه ابعاد روابط شما تاثیر می گذارند.

برچسب هایی که به همسرتان می زنید بر احساس ، نحوه واکنش ، انتظارات و نحوه ی ارتباط شما تاثیر بسیار زیادی می گذارند. هر چه رویداد هایی که طرحواره معینی را تایید می کند، بیشتر  باشند، آن طرحواره رفتار و واکنش های فرد را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد.

ممکن است علاوه بر ویژگی های شخصیتی ، طرحواره هایی را در مورد انگیزه ها و امیال همسرتان بسازید، او می خواهد مرا کنترل کند، او خیلی حسابگر است یا  ممکن است درباره احساسات او نسبت به خود طرحواره بسازید ، او از من خسته شده است. یا در مورد قضاوت هایش در مورد خودتان طرحواره بسازید، فکر میکند من بی ثباتم ، به این نتیجه رسیده است که من نالایق ام.

اگر در مورد انگیزه ها ، امیال ، احساسات و قضاوت های همسرتان در مورد خود ، طرحواره های منفی بسازید، تاثیرات بسیار بدی بر روابط شما خواهند گذاشت. این طرحواره ها معمولا از طریق یکسری ذهن خوانی ها شکل گرفته و تقویت می شوند. شکل گیری طرحواره های منفی ابتدا از طریق تعبیر و تفسیر منفی برخی رفتار های مبهم همسرتان شروع می شوند. وقتی با توجه به برخی رفتار های مبهم همسر خود، تعبیر و تفسیر می کنید به مرور، طرحواره ای شکل می گیرد و هر رفتار کوچکی به یک واقعیت و باور بدیهی تبدیل می شود. طرحواره به مرور باعث بروز ناراحتی می شود، رفتار های بیشتری از همسرتان بر اساس آن تبیین می شوند و رفتار های شما نیز براساس آن ها انجام می شوند.

مخرب ترین طرحواره این است که اعتقاد داشته باشید همسرتان شما را دوست ندارد.” اگر مرا دوست داشت، بیشتر برایم وقت صرف میکرد” . ” اگر حس دوست داشتن در کار بود، نسبت به من فداکاری بیشتری انجام میداد”. ” اگر مرا دوست می داشت لباس هایی را می پوشید که من دوست دارم”. این طرحواره ها اغلب براساس حدس و گمان و تخیل ساخته می شوند، نه براساس واقعیت ها.

در این بخش شما را راهنمایی می کنیم ، طرحواره هایی را که تاثیر زیادی بر روابط شما می گذارند ، شناسایی کنید. وقتی بدانید که چگونه این طرحواره ها را در ذهن خود می سازید، نحوه تاثیر آن ها بر رفتار و احساسات خود را بهتر درک خواهید کرد. در آخر تمرینی داده می شود که درست بودن برخی طرحواره های شما را تعیین می کند. تمرینی داده می شود که رفتار هایی را که بر اساس طرحواره هایتان تعبیر کرده اید، دقیق تر تبیین کنید. با استفاده از فرایند همدلی صحیح ، می توانید دید منعطف تر و پذیرنده تری نسبت به برخی عادت های همسرتان اتخاذ کنید و بفهمید که رفتار های همسرتان در واقع تلاش هایی هستند که قبال رفتار های شما انجام می گیرند.

پایه نظری

قبل از این که به دنبال یافتن طرحواره های خود در مورد همسرتان باشید، در این مورد ، چند نکته را باید بدانید:

چرا طرحواره ها تداوم می یابند؟

پست های مرتبط

وقتی در مورد شخصیت یا انگیزه های همسرتان طرحواره ای را در ذهن خود ساختید ، دو فرایند وجود دارد که آن را تثبیت می کند. اولی ” جهت گیری تاییدی ” نامیده می شود( مایکنبام ، ۱۹۸۸) . جهت گیری تاییدی یعنی ، توجه صرف به رویداد هایی که تایید کننده طرحواره هستند. در این حالت تمایل دارید مواردی را که با عقیده ای که از قبل در شما شکل گرفته، متناسب نیست، نادیده بگیرید یا فیلتر کنید. رویداد هایی  که با طرحواره  فرد منافات دارند، زود فراموش می شوند و به همین دلیل نمی توانند تغییری در طرحواره به وجود آورند. دلیل فراموش شدن زود هنگام رویداد هایی که مغایر طرحواره منفی هستند این است که در یک طرحواره منفی، هیچگونه جایی برای اطلاعات مثبت وجود ندارد. واقعیت های مطلوب با طرحواره ی منفی متناسب نیستند، بنابراین رویداد های مثبت به اندازه ی رویداد های منفی به یاد سپرده نمی شوند.

دومین دلیل تداوم طرحواره ها کانال ذهنی است ( مک کی و فانینگ، ۱۹۹۱) . بیشتر اوقات ذهن مثل ضبطی که دکمه تکرار آن را فشار داده اند بطور مداوم افکار یکسانی را تکرار می کند. موقعی که شما تحت استرس هستید یا با موقعیت مبهمی مواجه می شوید ، احتمال زیادی دارد که این زنجیره ی افکار، تحریف شوند یعنی مطابق واقعیت نباشند. اگر نتوانید رویداد هایی که اتفاق می افتند را در ذهن خود تصویر سازی کنید، به طور طبیعی بدنبال خاطرات یا پیش فرض هایی خواهید رفت که به شما کمک کند بفهمید چه اتفاقی در حال رخ دادن است تا متناسب با آن واکنش نشان دهید. طرحواره ها پیش فرض هایی هستند که در بیشتر اوقات برای تبیین رفتار مبهم همسرتان از آن استفاده می کنید.

پر کردن ابهام

اکثرا، طرحواره ها بمنظور تبیین موقعیت ها و رفتار های مبهم بکار می روند و باعث پر شدن ابهام ها و فضاهای خالی می شوند. شما عمدتا طرحواره های منفی را برای تبیین رفتار هایی از همسرتان استفاده می کنید که برایتان مشخص نیستند و از آن جا که نمی توانید بطور مستقیم وارد ذهن او شوید و فقط از بیرون به او می نگرد، ممکن است بسیاری از اعمال مبهم و حتی بسیاری از رفتار های نامربوط همسرتان را براساس یک طرحواره منفی ، تعبیر و تفسیر کنید.

علاوه بر این هر چقدر طرحواره منفی قوی تر باشد، خاطرات بیشتری را در بر دارد و رفتار های مبهم بیشتری را جذب می کند.

طرحواره ها و تاثیر آن ها بر روابط

طرحواره های منفی باعث ارتباط برنامه ریزی شده می شوند که برای صمیمیت واقعا زیان بار هستند. طرحواره های منفی ، به این صورت الگو های تعاملی مشخصی را بوجود می آورند ، همسرتان کاری را انجام می دهد یا حرفی را می زند که شما به اشتباه آن را با یک طرحواره منفی تعبیر می کنید، این کار باعث می شود اغلب بطور نامناسبی به او پاسخ دهید، در مقابل همسرتان نیز با حالت دفاعی و یا عصبانی به شما واکنش نشان می دهد. وقتی چنین تعاملات قالبی در روابط شما زیاد می شوند، کم کم از واقعیات موجود در موقعیت فاصله می گیرید. ممکن است بر اساس یک پیش فرض اشتباه خصومت ها و صدمات زیادی به وجود آیند.

شناسایی طرحواره ها

برای شناسایی طرحواره های منفی در مورد همسرتان آسانترین روش ، پی گیری یک بخش از افکار است. در این تمرین سه ستون وجود دارد که با عنوان های موقعیت ، افکار و پیامد ها نام گذاری شده اند.

                                                                                          

پیامد های طرحواره ها

حالا وقت آن است که به ستون پیامد های رشته افکار خود نگاهی بیندازید. هنگامی که رفتار شما بر اساس یک طرحواره منفی است چه اتفاقی می افتد؟ چه عملی را انجام می دهید؟ چه احساسی دارید؟ به زبان غیر کلامی خود دقت کنید. چگونه احساساتی را که از طرحواره ها ناشی می شوند به همسرتان نشان می دهید. آیا واکنش شما در دراز مدت باعث بی اعتمادی و فاصله ی عاطفی بین شما شده است؟ حالا به مهم ترین سوال می رسیم: اگر شما رفتار همسرتان را بر اساس طرحواره تبیین و تعبیر و تفسیر نکنید، چه واکنش متفاوتی را نشان خواهید داد؟

مهمترین پیامد های رفتار های طرحواره محور خود را بنویسید. مورد بررسی قرار دادن خود و پذیرفتن مسئولیت در کیفیت ارتباط همسر ، به شجاعت نیاز دارد؛ اما گام اولیه ی اساسی برای رسیدن به رابطه ی سالم، شناخت نحوه ی تاثیر گذاری طرح واره ها بر واکنش های شما در روابط است.

منعطف کردن طرحواره ها

توجه داشته باشید بسیاری از طرحواره های شما تعمیم ها و برچسب های کلی هستند که باعث می شوند رفتارهای مختلف را بشکل معینی دریافت کنید.

حالا برای طرحواره هایی که نوشته اید: حداقل سه استثنا را از رفتار های گذشته ی همسرتان پیدا کنید. باید در رابطه ی خود با همسرتان کلی سازی و تعمیم را متوقف سازید با این که طرحواره ها برای سازماندهی اطلاعات روش های مفیدی هستند اما هنگامی که در مورد همسرتان بطور یک بعدی فکر می کنید و تمام استثنا ها را نادیده می گیرید، رابطه شما با مشکل مواجه خواهد شد. حالا باید یک تعهد را ایجاد کنید. همین که متوجه شدید رفتار شما بر اساس طرحواره انجام می گیرد، سعی کنید در رفتار همسرتان حداقل یک استثنا که مغایر با طرحواره است، پیدا کنید. اگر تعمیم بیش از حد را متوقف سازید، بلافاصله گرایش به سمت عصبانیت و واکنش های پرخاشگرانه کاهش کاهش خواهند یافت.

خلاصی از طرحواره ها

یکی از بهترین روش های جلوگیری از تاثیر طرحواره ها بیان کردن پیش فرض ها  و افکار بصورت کلامی است. با این کار می توانید درستی طرحواره ها را در معرض بررسی قرار دهید.

کلید خلاصی از تاثیر طرحواره ها ، این است که زبان بی طرفانه و غیر تهاجمی استفاده کنید. گفتگوی خود را با چنین عبارت هایی شروع کنید:” برخی اوقات فکر میکنم ….. اخیرا به این فکر افتادم که… برخی اوقات فکر می کنم آیا …. در تعجبم که آیا….”در جمله های باز پاسخ ، شما به طرف مقابل اتهام نمی زنید. از این جمله ها مشخص است که شما در حال حاضر حقیقت را نمی دانید. این جملات نشان می دهند، شما خالصانه می خواهید همسرتان و آنچه را بین شما و او رخ می دهد، بدانید و درک کنید. بعد عبارات ناتمام باید طرحواره خود را طوری مطرح کنید که خنثی باشد و همسرتان را فردی بد یا خطاکار نسازد.

موقعی که طرحواره های شما صفات منفی همسرتان را در بردارند، خلاصی از تاثیر آن ها به مراتب سخت تر است. در این مواقع باید از واژه های منعطف تر استفاده کنید . تا حد امکان از لغات خنثی و بدون سرزنش استفاده کنید. از قبل سوال خود را بنویسید تا بتوانید عبارت هایی را که باعث ناراحتی یا حالت دفاعی او می شوند ، تصحیح کنید نکته کلیدی این است که طرحواره را بصورت رفتاری توصیف کنید: به جای این که بگویید ” تنبل” می گویید که ” در توانایی تو برای انجام این کار ها دچار شک شده ام”.

ایجاد همدلی

هدف از این تمرین این است که از طریق دیدن رفتار همسرتان از یک منظر کاملا متفاوت ، برخی از پیش فرض های منفی خود را مورد تجدید نظر قرار دهید. همدلی صحیح فرایندی است که طی آن سعی می کنید مفروضه جدید خود را مورد بررسی قرار دهید. شش عامل رفتار های همسرتان را تحت تاثیر قرار داده و رفتار هایی که می تواند انجام دهد را محدود می سازند.

تمرین: به نزدیکترین موقعیتی که رفتار همسرتان را با یک طرحواره منفی برچسب زده اید ، فکر کنید. برای ایجاد انعطاف در طرحواره خود و پایین آوردن حس قضاوت، باید نیاز ها ، ترس ها ، فرض ها ، گذشته ، مهارت ها و حق انتخاب های  همسرتان را که بر نحوه ی رفتار او تاثیر میگذارند، شناسایی کنید. با استفاده از اطلاعات خود در مورد رفتار و گذشته همسرتان ، بررسی کنید که چگونه هر کدام از شش مورد زیر بر رفتار وی تاثیر گذاشته است.

  1. نیاز ها
  2. ترس ها
  3. فرض ها
  4. گذشته
  5. مهارت ها یا عدم مهارت ها
  6. حق انتخاب ها                                                                                                                                                                  

تعارضاتی که بنظر میرسد به خاطر طرحواره ها بوجود می آیند ، گزینه ی خوبی برای تمرین همدلی صحیح است. یک یا دو تعارض دیگر از رشته افکار را انتخاب کنید که بتوانید همدلی صحیح را بیشتر تمرین نمایید و تبیین های جدیدی برای طرحواره های قدیمی بسازید.موقعی که تعارض جدیدی رخ می دهد، بهترین فرصت است که در مورد انچه واقعا در حال رخ دادن است ، به تعبیر و تفسیر مجدد بپردازیم.

برای آشنایی بیشتر به کتاب مهارت های زناشویی مراجعه بفرمایید.

منبع: مک کی ، متیو، فانینگ ، پاتریک، پالک، کیم . مهارت های زناشویی . ترجمه : رحیمی ف محمد علی. تهران : ارجمند ۱۳۸۹.

۰ ۰ رای ها
رأی دهی به مقاله

همه ما در مراحل و زمان هایی از زندگی، نیاز به گفت و گو و مشاوره داریم. جهت دریافت وقت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ تماس بگیرید.

2 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها