ویژگی ابزارهای اندازه گیری
روایی و پایایی
ابزارهای اندازه‌گیری باید دارای ویژگی‌های خاصی باشند تا بتوانند نتایج دقیق و قابل اعتمادی را ارائه دهند.
ابزاری که برای اندازه گیری استفاده می شوند باید چهار ویژگی داشته باشند :
- پایایی (Reliability): به معنای قابلیت تکرارپذیری نتایج یک آزمون در شرایط مختلف و در زمان‌های مختلف است.
- روایی (Validity): به معنای این است که آیا ابزار واقعاً همان چیزی را اندازه‌گیری می‌کند که قصد اندازه‌گیری آن را دارد.
- استاندارد بودن (Standardization): به معنای این است که ابزار مطابق با معیارها و رویه‌های استاندارد طراحی و اجرا شود. این ویژگی به مقایسه نتایج با نتایج دیگران کمک می‌کند و امکان تعمیم‌پذیری نتایج را افزایش می‌دهد.
- قابلیت اجرایی و عملی بودن (Practicality): به معنای این است که ابزار باید قابل استفاده و کاربردی باشد و شرایط استفاده از آن برای آزمودنی‌ها و مجریان آزمون مناسب باشد.
روایی
روایی (اعتبار) یعنی یک ابزار تا چه حد انچه را که باید بسنجد، می سنجد.
انواع روایی عبارتست از :
۱-روایی صوری (محتوا):
این امر به محتوای سوال های آزمون مربوط است. به عبارتی به بررسی اجزای تشکیل دهنده یک آزمون می پردازد و توسط افراد متخصص تعیین می شود و به قضاوت داوران بستگی دارد. تعیین می کند سوال های آزمون تا چه حد در ظاهر شبیه به موضوع است.
۲- روایی ملاک (پیش بین):
میزان ارتباط نمرات یک آزمون با نمرات آزمون استاندارد دیگر، به عبارتی پرسشنامه جدید را با پرسشنامه معتبر دیگر مقایسه می کنیم. از نمرات یک آزمون برای پیش بینی عملکرد افراد در آزمون دیگر استفاده می شود. به آزمون دوم که رفتار فرد در آن پیش بینی می شود ملاک گویند.
روایی ملاک به دو نوع پیش بین و همزمان تقسیم می شود. در پیش بین اندازه ملاک بعد از اجرای آزمون بدست می اید. مثلا همبستگی نمره تست هوش با پیشرفت تحصیلی. در روایی همزمان نتیجه دو آزمون بطور همزمان حاصل و بررسی می شود. مانند همبستگی نمرات آزمون با پیشرفت تحصیلی که همزمان اجرا شود.
ویژگی هایی که یک اندازه ملاکی باید داشته باشد :
- ربط داشتن : ارتباط آزمون به آنچه قرار است اندازه گیری شود . به عبارتی آیا ملاک انتخابی با عملکرد موفق رفتار مورد نظر دلالت دارد. مثلا برای یک فروشنده می تواند مقدار فروش را مشخص کند یا خیر .
- پایا بودن
- ملاک فاقد جهت گیری باشد : نمره دهی نباید از عاملی بجز عملکرد تاثیر پذیر باشد .
- در دسترس بودن
۳- روایی سازه :
سازه به معنی «مفهوم» نزدیک است. سازه های روانشناسی عبارتند از : هوش، انگیزش، پیشرفت تحصیلی، برون گرایی و.. روایی سازه یعنی ابزار اندازه گیری تا چه حد اندازه یک سازه، صفت یا خصیصه ای که مبنای نظری دارد می سنجد. اگر همبستگی بین نمرات دو آزمون که یک سازه را می سنجند بالا باشد روایی همگرا گویند و اگر این همبستگی کم باشد به آن واگرا گویند.
روشهای تعیین روایی سازه عبارتند از :
- ۱- همبستگی آزمون با سایر آزمونهای روا (روایی همگرا و واگرا)
- ۲- تحلیل عوامل : تحلیل عوامل روش پیشرفته آماری است که بوسیله آن تعداد و ماهیت متغیرهایی که یک آزمون اندازه گیری می کند مشخص می شود.
- ۳- همسانی درونی : همبستگی بین نمرات آزمون های فرعی و کل آزمون محاسبه می شود. خرده آزمونها باید همبستگی کمی با هم داشته باشند و همبستگی زیادی با نمره کل داشته باشند. خرده آزمونهایی که همبستگی کمی با نمره کل داشته باشند، حذف می شوند.
- ۴- تمایز سنی : اگر نظریه ای وجود تمایز بین گروه هایی را پیش بینی کند آزمونی که این تفاوت را نشان دهد یا ندهد دارای اعتبار سازه است.
عوامل موثر بر روایی آزمون :
- ۱- کیفیت سوالهای آزمون : سوالهایی که طبق قواعد درست تهیه شده باشند به روایی آزمون کمک می کنند
- ۲- ترتیب قرار گرفتن سوال ها : آزمون های خیلی سخت یا خیلی ساده از نظر روایی پایین است .
- ۳- طول آزمون یا تعداد سوال ها : با افزایش تعداد سوال ها روایی هم زیاد می شود.
- ۴- ترکیب آزمودنی ها : هر چه آزمودنی ها نامتجانس تر باشند روایی آزمون بیشتر خواهد شد.
- ۵- ویژگی های روانی آزمودنی ها : سطح روانی آزمودنی ها بر روایی تاثیر می گذارد .
- ۶- اجرای نامناسب آزمون
پایایی :
پایایی یعنی ثبات و همسانی ابزار اندازه گیری در انچه می سنجند.
روشهای تعیین پایایی:
- ۱- پایایی ارزیاب : میزان توافق ارزیابهای مختلف در نمره گذاری یک آزمون .
- ۲- باز آزمایی : اجرای یک ازمون با یک گروه در دو موقعیت زمانی مختلف. ضریب همبستگی این دو را ضریب پایایی باز آزمایی گویند. اثر انتقال و اثر تمرین از عوامل تهدید کننده در این روش هستند. اثر انتقال : اشنایی با سوالات در آزمون اول و استفاده از ان در آزمون دوم. اثر تمرین : افزایش مهارت در آزمون بخصوص در آزمونهای عملی.
- ۳- فرم های موازی : اجرای دو ازمون معادل یا موازی بر روی یک گروه با فاصله زمانی کوتاه .
- ۴- دو نیمه کردن آزمون : بهترین روش برای تعیین پایایی صفات با نوسانات زیاد است. با دو نیمه کردن سوالها ضریب همبستگی محاسبه می شود (سوالهای زوج و فرد ).
- ۵-روش کودر –ریچادسون : برای محاسبه همسانی درونی مناسبتر از روش دو نیمه کردن است. در این روش برای سوالات دو گزینه صحیح و غلط استفاده می شود. و آزمون یک بار اجرا می شود. اما همه سوالات تحلیل می شوند.
- ۶-روش آلفای کرونباخ : بنام ضریب آلفا خوانده می شود و برای پایایی درونی بکار می رود. هرگاه سوال ها بیش از دو گزینه داشته باشد از این روش استفاده می شود. زمانی استفاده می شود که برای تعیین اعتبار درونی امکان انجام آزمون – باز آزمون نباشد.
عوامل موثر بر پایایی:
۱- طول آزمون: آزمون های طولانی تر از پایایی بالاتری در مقایسه با آزمون های کوتاه برخوردارند.
۲- سوال های مشابه از نظر محتوا و با سطح دشواری متوسط، قابلیت اعتماد آزمون را افزایش می‌دهد.
۳- ماهیت متغیر اندازه گیری شده نیز ضریب قابلیت اعتماد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
نکته : با افزایش تعداد سوالات، روایی و پایایی افزایش می یابد .
استاندارد بودن :
منظور همان چهارچوب اندازه گیری است . استاندار بودن آزمون شامل، روش اجرای آزمون، نمره گذاری آزمون و دستورالعمل های آزمون می شود .
عملی بودن (Practicality):
جنبه هائی از یک آزمون که در مبحث “قابل انجام” بودن آن مطرح می شود، می توان به مقرون به صرفه بودن و صرفه جوئی در زمان و آسانی تصحیح یک آزمون اشاره نمود.
خطای معیار اندازه‌گیری
خطای معیار اندازه‌گیری (Standard Error of Measurement) یا SEM یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد چقدر نتایج آزمون به دلیل خطاهای تصادفی متغیر است. به عبارت دیگر، SEM به ما کمک می‌کند تا دقت نتایج آزمون را ارزیابی کنیم و بفهمیم که چقدر نتایج به نتایج واقعی نزدیک هستند.
فرمول محاسبه SEM به این شکل است: SEM=√σ۲×(۱−r)
- σ۲ واریانس نتایج آزمون است.
- r ضریب پایایی آزمون است.
مثلاً اگر واریانس یک آزمون ۴ و ضریب پایایی آن ۰.۶۴ باشد، محاسبه SEM به این صورت خواهد بود:
بنابراین، خطای معیار اندازه‌گیری برابر با ۱.۲ است.
منابع :
- دلاور، علی، روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، تهران، ویرایش
- سرمد، زهره و دیگران ، روش تحقیق در علوم رفتاری ، تهران ، آگاه