نشانه ها و انواع اسکیزوفرنی
اواخر نوجوانی(دوران بلوغ)، دوره اوج شروع اسکیزوفرنی است.
روانگسیختگی یا اسکیزوفرنی، یک اختلال روانی است که با رفتار و گفتار غیر عادی و کاهش توانایی درک واقعیت(اختلال در واقعیت سنجی) نمایان میشود.
اسکیزوفرنی یک اختلال روانی است که در حدود یک نفر در هر صد نفر به آن مبتلا می شوند. این بیماری در بین مردها و زنان به یک اندازه شایع است و در جوامع شهری و بین گروه های اقلیت بیشتر مشاهده می شود. قبل از سن ۱۵ سالگی بسیار نادر است و بیشتر در سنین ۱۵ تا ۳۵ سالگی مشاهده شده است.(در اواخر نوجوانی)
واژه «اسکیزو» به معنی گسیختگی است و «فرنی» نیز به ذهن و روان اشاره دارد. اسکیزوفرنی اغلب به اختلال گسیختگی شخصیتی(سایکوز) اشاره دارد، زیرا افکار و احساسات فرد مبتلا به این عارضه دارای ارتباط منطقی و معمول با یکدیگر نیستند. فرد مبتلا قادر نیست تخیلات خود را از واقعیت افتراق دهد و بنابراین رفتاری غیرمنطقی و غیرعادی دارد.(قطع ارتباط با واقعیت)
این اختلال قبل از اینکه اسکیزوفرنی نام بگیرد، عنوان دمانس پره کوزه (دمانس زودرس) را گرفت که این اصطلاح توسط بندکیت مورل برای بیماران تباهی یافته ای که بیماریشان در نوجوانی شروع شده بود به کار برده شد. بعد از مورل، فردی به نام امیل کرپلین اصطلاح دمانس پره کوزه را به دیمنشیا پری کاکس برگرداند، اما سرانجام بلولر(Eugen Bleuler) اصطلاح اسکیزوفرنی را مطرح کرد تا مبین گسیختگی هایی باشد که میان فکر، احساس و رفتار بیماران مبتلا به این اختلال وجود دارد.
نشانه های اسکیزوفرنی
نشانه های اسکیزوفرنی به دو دسته رفتاری و بیولوژیکی تقسیم می شود. همچنین نشانه های رفتاری به دو دسته مثبت و منفی تقسیم می شود.
نشانه های رفتاری مثبت:
- توهمات
- هذیان ها
- اختلال فکر
نشانه های رفتاری منفی:
- از دست دادن بیان هیجانی (فقدان یا کمبود در پاسخ عاطفی)
- عدم موفقیت در تعاملات اجتماعی
- کم حرفی (فقدان یا کمبود در گفتار)
- نداشتن اختیار و اراده (فقدان یا کمبود انگیزه)
نشانه های بیولوژیکی:
- اختلال در تمرکز طولانی مدت
- وجود بعضی ناهنجاری ها در حرکات چشم. اسکیزوفرن ها نمی توانند یک هدف متحرک را دنبال کنند، مثل با چشم دنبال کردن کسی که قدم می زند).
بلولر علائم اسکیزوفرنی را به صورت چهار (A) به کار برد :
- اختلال تداعی(Association disturbance)
- حالت عاطفی سطحی (flat Affect)
- در خود ماندگی (Autism)
- دودلی (Ambivalence)
همچنین بلولر به علائم فرعی (ثانویه) هم قائل بود که شامل همان توهم ها و هذیان هایی می شود که از نظر کرپلین شاخصه های اصلی دمانس زودرس بودند.
اسکیزوفرنی را به دو دسته حاد و مزمن تقسیم می کنند:
در اسکیزوفرنی حاد، خصوصیات بارز عبارتند از هذیان ها و توهّمات و اختلال در تفکر. این نوع خصوصیت را علائم مثبت مینامند. بعضی از بیماران پس از مرحله حاد بهبود مییابند و برخی دیگر وارد مرحله مزمن بیماری میشوند.
خصوصیات اسکیزوفرنی مزمن عبارتند از فقدان احساس و انگیزه و مردم گریزی. این خصوصیات را اغلب علائم منفی مینامند. پس از تثبیت فرم مزمن بیماری، معدودی از مبتلایان ممکن است بطور کامل بهبود یابند.
انواع اسکیزوفرنی :
۱) اسکیزوفرنی پارانوئید (Paranoid)
وجود هذیانهای نظامیافته و یا توهمات شنیداری وسیع، از مهمترین علایم این نوع اسکیزوفرنی میباشد. بیمار اسکیزوفرنی پارانوئید به هذیانهای گزند و آسیب مبتلا است که بسیار نظاممند، پیچیده و شبیه به معماهای ناشناخته میباشد. این بیماران بسیار خودبزرگبین بوده و به مکانها و افراد مشهور بسیار علاقهمند هستند. به عنوان مثال سعی بر این دارند که دولت را برای چگونگی اداره مملکت راهنمایی کنند. به این دسته از اختلالات، هذیان عظمت گفته میشود. علاوه بر این ممکن است هذیان حسادت نیز در آنها دیده شود. یعنی فرد اعتقاد قوی نسبت به اینکه شریک جنسی آنها خیانتکار است، داشته باشد.
۲) اسکیزوفرنی آشفته یا سازماننیافته (Disorganized)
بارزترین ویژگی رفتاری در این بیماران، حماقت و گسیختگی افکار است. این نوع اسکیزوفرنی قبلا هبفرنیک خوانده میشد. آنها بدون هیچ محرکی، خندههای شدید سر داده و شکلک در میآورند. رفتارهای شاد ولی مضحک و نامانوس و همچنین پرحرفیهای بیمعنی از دیگر ویژگیها میباشد. گاهی نیز توهمات و هذیانهای گذرا و نامنظم ایجاد میشود. این بیماران اغلب نسبت به حمام کردن و تمیز کردن خود بیتفاوتند و گاهی ممکن است مواد دفعی بدن خود و کثافات دیگر را نیز بخورند.
۳) اسکیزوفرنی کاتاتونیک (Catatonic)
مهمترین ویژگی این اختلال رفتار حرکتی است که یا به شدت برانگیخته و یا کاملا منجمد و بیحرکت است و گاهی هم بین این دو حالت در نوسان میباشد. شروع این اختلال ناگهانی است. این اختلال را میتوان به دو نوع تقسیم کرد:
- کاتاتونیک هیجانی (Excited) : معمولا همراه با فعالیتهای حرکتی شدید و گاهی خشونتآمیز است.
- کاتاتونیک انزواگرا (Withdran) : معمولا توام با بازداری کلی، بهتزدگی، عدم تکلم، منفیگرایی، انعطافپذیری مومی شکل و در برخی موارد وضعیت نباتی میباشد.
۴) اسکیزوفرنی باقیمانده (Residual)
ویژگی این نوع اسکیزوفرنی فقدان نشانههای شاخص چون هذیان، توهم، عدم انسجام و رفتار بسیار آشفته میباشد. شواهد موجود برای این اختلال حاکی از وجود چند نشانه است که اگر چه نسبتا جزئی هستند ولی بسیار ناگوارند که عبارتند از:
انزوا یا کنارهگیری اجتماعی مشهود – اختلال آشکار در انجام وظایف – رفتارهای عجیب – اختلال شدید در بهداشت و نظافت شخصی- ابراز هیجانی کند، سطحی و یا نامناسب – تفکر عجیب، افسونی یا نامانوس – بیتفاوتی یا فقدان ابتکار عمل
۵) اسکیزوفرنی نامتمایز یا نامشخص (Undifferentiated)
این نوع اسکیزوفرنی با دیگر انواع آن متفاوت بوده و در طبقهبندیهای دیگر جای نمیگیرد. این تشخیص برای افراد پریشانی است که شواهدی از اختلال تفکر و ناهنجاریهای رفتاری و عاطفی نشان میدهند.
تکلم افراد اسکیزوفرن
اختلال در تکلم ممکن است بازتاب اختلال فکر باشد. در مراحل اولیه، بیمار آنقدر مبهم حرف می زند که مشکل می توان منظور و معنی حرف او را فهمید. عده ای دیگر، خود را با افکار مبهم و مرموز و شبه علمی مشغول می کنند و بعضی دچار فقدان پیوند میان افکار هستند. ارتباط بین افکار ممکن است غیرمنطقی باشد یا آنکه افکار، محتوای عجیبی داشته باشد.
ممکن است در جریان تفکر، اختلال وجود داشته باشد، مانند فشار افکار، انسداد فکری، بی ربط گویی یا واژه سازی.
هذیان افراد اسکیزوفرن
- هذیان های گزند و آسیب : پرکاربردترین هذیان در بین بیماران اسکیزوفرنی
- هذیان های انتساب : در بیماران اسکیزوفرنی زیاد رایج نیست اما ارزش تشخیصی بالایی دارند
- هذیان کنترل : احساس کنترل شدن توسط یک رادار، فرستند، جاسوسی
- هذیان کاشته شدن فکر : اعتقاد بیمار به اینکه افکار خاصی در سرش گذاشته اند یا افکارش را از ذهنش خارج کرده اند .
توهم افراد اسکیزوفرن
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی حاد دچار توهمات شنوایی، بویایی و بینایی می شوند. رایج ترین توهم، توهم شنوایی است که در آن بیمار صداهایی می شنود که دیگران قادر به شنیدن آنها نیستند. توهم یا همان اختلال در ادراک در سایکوز اهمیت زیادی دارد. در واقع توهم یعنی تجارب حسی یا ادراکی که هیچ منبع خارجی واقعی ندارد؛ مانند شنیدن صدایی که دستور کشتن کسی را میدهد. افراد عادی از طریق جریان پیچیده غربال کردن اطلاعات حسی، قادر به انتخاب، تطبیق و تشخیص محرکهایی که همواره به وی ارایه میشوند بوده و بدینوسیله میتواند دنیای خود را به طریق عادی و معنیدار درک نمایند. در این بیماران روند انجام این فرایند پیچیده مختل شده و نمیتوانند ادراکهای خود را به صورت یک الگوی معنیدار و منسجم دربیاورند.
معیارهای تشخیصی DSM برای اسکیزوفرنی:
- توهم
- هذیان
- گفتار آشفته، که جلوهای از اختلال در تفکر است.
- رفتار آشفته، مانند نامناسب لباس پوشیدن، اغلب گریه کردن یا رفتار جنون آمیز
۲- اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی: برای مدت قابل توجهی از زمان شروع اختلال، یک یا چند منطقه عمده از عملکرد مانند کار، روابط بین فردی، یا مراقبت از خود، بهطور قابل توجهی پایینتر از سطح به دست آمده قبل از شروع اختلال هستند(در صورتیکه اختلال از دوران کودکی یا نوجوانی شروع شده باشد، فرد به سطح مورد انتظار پیشرفت تحصیلی، شغلی و یا بین فردی نخواهد رسید).
۳- طول مدت قابل توجه: نشانه های مداوم اختلال حداقل بمدت ۶ ماه ادامه پیدا می کنند، در این دوره ۶ ماهه باید علائم مطابق ملاک تشخیصی A (علائم مرحله فعال) بمدت حداقل یک ماه (در صورت درمان موفقیت آمیز، کوتاهتر) وجود داشته باشد. طی مرحله مقدماتی، نشانه های اختلال اغلب بصورت علائم منفی هستند و یا ممکن است دو یا چند علامت از ملاک تشخیصی A به شکل خفیف مشاهده گردد(مثلا باورهای عجیب، تجارب ادراکی غیر عادی).
منابع :