دیلوژن ها عبارتند از باورهایی که فرد قاطعانه آنها را قبول دارد اما سایر اعضای جامعه آنها را قبول ندارند.
ویژگی اصلی اختلال دیلوژنال (اختلال هذیان) عبارت است از یک اعتقاد یا باور مبهم که با واقعیت تضاد دارد و در عین حال، سایر ویژگی های اسکیزوفرنی حضور ندارند. مثلا، خانمی که بدون هیچ گونه سند و مدرکی مطمئن است که همکارانش در غذای او سم می ریزند و در خانه اش گازهای سمی پخش کرده اند تا او را اذیت کنند، به اختلال دیلوژنال مبتلاست.
افراد مبتلا به اختلال دیلوژنال معمولا بی واکنشی هیجانی یا کند شدن احساسی، آنهدونیا، یا سایر سمپتوم های منفی اسکیزوفرنی را ندارند، اما ممکن است از لحاظ اجتماعی منزوی شوند، زیرا به دیگران شک دارند.
انواع اختلال هذیانی(دیلوژنال) طبق DSM-5 :
1- نوع اروتومانیک : عبارت است از این باور غیرمنطقی که یک نفر، فرد را دوست دارد و عاشقش است، و این فرد عاشق معمولا به طبقه اجتماعی بالاتری از خود بیمار تعلق دارد.
۲- نوع خود بزرگ بین : بیمار فکر می کنند بیشتر از آنچه واقعا حقیقت دارد ارزشمند است، قدرت دارد، دانش دارد ، هویت دارد، یا با یکی از خدایان یا یکی از افراد مشهور، رابطه ای ویژه دارد. از آن‌جایی که تصور می‌کنند فرد معروف و مشهوری هستند، اگر در برخی مواقع دیگران آنها را نشناخته و یا تایید نکنند، طبیعتا ناراحت می‌شوند.
۳- نوع حسود یا غیرتی: این افراد فکر می کنند که همسرشان به آنها خیانت می کند.
۴- نوع آسیب و گزند : در این نوع اختلال فرد فکر می کند که دیگران با او خصمانه رفتار می کنند، بد او را می خواهند و تصمیم دارند به وی آسیب برسانند. این نوع هذیان مبتنی بر سوء‌ظن قرار دادن کسی یا چیزی است. افراد مبتلا به این نوع هذیان تصور می‌کنند که دیگران او را تعقیب می‌کنند، می خواهند به او آسیب برسانند، مسموم کنند و یا در کل او را آزار و اذیت کنند.
۵- نوع هذیان بدنی: فرد فکر می کند که یک بیماری یا یک عارضه پزشکی عمومی دارد. این نوع هذیان شامل تصور غلط در خصوص سلامتی جسم است. افراد مبتلا به این نوع هذیان اغلب فکر می کنند مبتلا به بیماری خاصی مانند تومور هستند. در حقیقت منبع چنین تصور غلطی احساس وجود جسم خارجی در بدن است.
۶- هذیان انتساب : هذیان انتساب نیز نوع دیگری از هذیان‌های رایج است. چنین افرادی اغلب معتقدند که حرکات و گفتار دیگران به‌طور خاص متوجه آن‌هاست و به آنها اشاره دارد. هذیان انتساب موجب می‌شود بیمار فکر کند حتی افرادی که در رادیو و تلویزیون هستند همه راجع به او صحبت می کنند.
۷- نوع مذهبی: هذیان‌های مذهبی به باورهای غلط در خصوص ارتباط با خدا اشاره دارد. این بیماران باور دارند که ارتباط خاصی با خدا دارند و یا این‌که خداوند قدرت خاصی به آنها عطا کرده است. این افراد ممکن است ادعا کنند که مستقیما با خدا صحبت می‌کنند و یا رسالتی به دوش آنها گذاشته شده‌است و در برخی موارد این افراد حتی فکر می‌کنند خود خدا هستند.
۸- نوع کنترل : هذیان کنترل به عقاید و تصوراتی اتلاق می شود که در آن فرد بیمار فکر می‌کند تمام گفتار و حرکاتش تحت کنترل نیروی خارجی است. بیمار مبتلا به هذیان کنترل معتقد است که افکارش، دزدیده شده و افکار موجود در ذهن وی متعلق به خود او نیست. در این نوع هذیان گاهی افراد فکر می‌کنند که بدن آنها تحت کنترل خودشان نبوده و برای انجام کارهای خاصی دستکاری شده است.
۹- اختلال دیلوژنال از نوع مختلط : اینها دیلوژن هایی هستند که خصوصیات اصلی آنها به دو یا چند نوع فرعی تعلق دارند اما هیچ یک از این انواع فرعی بر دیگری غالب نیست.
این دیلوژن ها با دیلوژن های عجیب و غریب تری که در اسکیزوفرنی مشاهده می شود تفاوت دارند:
در اختلال دیلوژنال، رویداد های مورد تصور فرد امکان پذیر (قابل روی دادن) هستند اما روی نمی دهند (مثلا، فرد به اشتباه فکر می کند که یک نفر او را تعقیب می کند، یا در غذای او زهر می ریزد)، اما در اسکیزوفرنی، رویداد های مورد تصور فرد غیر ممکن هستند(مثلا، فرد فکر می کند که امواج مغزیش افکارش را به کل مردم جهان پخش می کنند یا افکارش در تلویزیون پخش می شود).
منبع : آسیب شناسی روانی بر اساس DSM-5 / ترجمه مهدی گنجی