مروری بر اختلالات روانی

حدود ۳۰ درصد جامعه ایرانی به اختلالات روانی مبتلا هستند. یعنی در هر خانواده ایرانی(۴ نفره) دست کم یک نفر به درجاتی از اختلالات روانی مبتلاست. این آمار هشداری برای مسئولان و سیاست گذاران است که توجه بیشتری به بهداشت روانی مردم داشته باشند.(البته این آمارها به صورت رسمی اعلام نمی شود)

گرچه بسیاری از اختلالات روانی منشا ژنتیکی دارد اما بعضی از آنها ناشی از عوامل محیطی هستند. برای مثال فقر، بیکاری، اعتیاد، گرانی و فضای بسته سیاسی-اجتماعی، میزان اختلالات روانی را بالا می‌برد و آنها را تشدید می‌کند.

چند سالی است که ایران با فقر اقتصادی مواجه شده است، فقر اقتصادی به تدریج منجر به فقر فرهنگی شده است. وضعیت خطرناک است. مثلا سن اعتیاد به مواد پایین آمده است(سن مصرف تفننی سیگار به ۱۲ سال رسیده است). 

درمانجو کیست

در حوزه روانشناسی مرضی، استفاده از واژه درمانجو به جای بیمار مناسب تر است؛ چون اصطلاح بیمار مفهوم شرکت کننده منفعل به جای فعال را در خود دارد. اما مواقعی هست که اصطلاح بیمار مناسب تر است، مثلا در زمینه درمان سرپایی و حقوق بیمار.

در حوزه روانشناسی مرضی باید از به کار بردن برخی واژگان فنی اجتناب کنیم و افراد مبتلا به اختلال روانی را با اسم اختلال آنها صدا نکنیم. اگر فردی را اسکیزوفرنیک بنامیم، آن فرد را با این اختلال برابر کرده ایم. انسان ها بیش از مجموع اختلالاتشان هستند. وقتی ما در استفاده از لحن خود دقت به خرج بدهیم، در واقع برای دیگری احترام بیشتری قایل شده ایم.

تفاوت روانپزشک و روانشناس بالینی

روان پزشک : افرادی هستند که مدرک پزشکی دارند و در زمینه تشخیص و درمان افراد مبتلا به اختلالات روانی، آموزش تخصصی دیده اند. بیشتر کار روانپزشک روی بیماران سایکوز می باشد.

روانشناس بالینی : افرادی هستند که در رشته روانشناسی مدرک پیشرفته دارند و در زمینه تشخیص و درمان آموزش دیده اند. روانشناسان بالینی نمی توانند دارو تجویز کنند. بیشتر کار روانشناس بالینی روی بیماران مرزی و نوراتیک می باشد.

فرایند تشخیص

تشخیص مستلزم آن است که متخصص بالینی رویکرد منظمی برای طبقه بندی اختلالات روانی داشته باشد. وظیفه راهنمای تشخیصی این است که بر اساس وجود یا عدم وجود مجموعه مشخصی از نشانه ها، تشخیص هایی ارایه کند. بدون راهنمای تشخیصی دقیق نمی توان بهترین مسیر درمان را مشخص کرد. استفاده از واژگان مشترک در راهنمای تشخیصی در گزارش ها امکان ارتباط بین متخصصان را ایجاد می کند.

برای ارزیابی توانایی راهنمای تشخیصی از ۲ عامل استفاده می شود:

1. پایایی(reliability) : تشخیص های متخصصان به شکل هماهنگ برای افرادی به کار می رود که مجموعه نشانه های خاصی دارند. در واقع بین متخصصان توافقی وجود داشته باشد.
   
2. اعتبار(validity) : تشخیص ها باید بیانگر پدیده های بالینی واقعی و مشخصی باشد.

راهنماهای تشخیصی کنونی مثل DSM، بر اساس مدل پزشکی هستند، چون گروهی از نشانه ها را نامگذاری می کنند. مخالفان رویکرد طبقه بندی معتقدند که بین بهنجاری و نابهنجاری تفاوت قابل تشخیصی وجود ندارد. همچنین راهنمای تشخیصی گرایش به برچسب زدن(داغ زدن) دارد که می تواند رفتار خارج از هنجار را تشدید کند. این انسان است نه بیماری، که متخصصان بالینی قصد دارند به او کمک کنند.

ویراست قبلی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(DSM-IV) یک سیستم چند محوری داشت (۵ محور داشت). منظور از محور، طبقه اطلاعات در رابطه با یک بعد از عملکرد فرد است، بنابراین این سیستم درمانجویان را به صورت چندبعدی توصیف می کرد. این محورها در DSM-5 وجود ندارد. نیروهای اجرایی به جای مدل مقوله ای که در dsm-4 وجود داشت، استفاده از مدل بعدی را نیز در نظر گرفتند.

dsm-5 با اختلالات عصبی-رشدی شروع می شود و با اختلالات درونی کردن (مثل اضطراب، افسردگی و جسمانی) و اختلالات بیرونی کردن (مثل اختلالات کنترل تکانه و سلوک و مصرف مواد) ادامه می یابد.

DSM-5 حاوی بخش III است که مقیاس های ارزیابی و تشخیص هایی را شامل می شود که به قدر کافی اثبات نشده اند که بخشی از سیستم اصلی باشند. فصول Dsm-5 به شکلی تنظیم شده که اختلالاتی که به هم مرتبط هستند نزدیک هم قرار داشته باشند. تعدادی از تشخیص های dsm-5 تشخیص جسمانی، نظیر بیماری عصبی که موجب نشانه های شناختی می شود را در بر می گیرد.

اگر یک بیماری که عمدتا جسمی است در DSM-5 مشخص نشده باشد، می توان از تشخیص های ICD استفاده کرد. ICD سیستم تشخیصی سازمان بهداشت جهانی(WHO) است که به عنوان یک ابزار همه گیر شناختی ساخته شده است.

نگاهی به اختلالات در DSM-5

متخصص بالینی باید بیماری های جسمانی درمانجو را در نظر بگیرد، زیرا این بیماری ها اشارات درمانی مهمی دارند، مثلا یک بیمار قلبی بعضی داروهای روانپزشکی را نباید مصرف کند، پس باید این امر در تشخیص او مطرح شود. همچنین آگاهی از بیماری جسمانی می تواند اطلاعاتی درباره سبب شناسی اختلال در اختیار ما بگذارد، مثلا حمله قلبی می تواند عامل خطری برای ایجاد افسردگی باشد. در DSM-4 بیماری های جسمانی را در محور سوم مشخص می کردند.

همچنین عوامل استرس زا بر تشخیص، درمان و نتیجه اختلال تاثیر دارند. برای مشخص کردن عوامل استرس زا می توان از کد Z در ICD استفاده کرد که به مشکلات روانی- اجتماعی و محیطی اشاره دارد. عوامل استرس زای محیطی عمدتا منفی هسـتند، اما حوادث مثبت هم می توانند اسـترس زا باشند. مثلا افزایش مسئولیت های شغلی به دنبال ترفیع شـغلی. عوامل استرس زا در DSM-IV در محور چهارم قرار می گرفت.

ابزاری به نام فهرسـت ارزیابی ناتوانی (WHODAS) بخشـی از DSM-5 اسـت که متخصص بالینی می تواند با استفاده از آن قضاوت کلی خود را درباره عملکرد روانی، اجتماعی و شغلی درمانجو منظور کند.

نشانگان وابسته به فرهنگ:

در بعضی فرهنگ ها الگوهایی از نشانه هایی وجود دارند که با تشخیص های DSM هماهنگ نیستند. آنها الگوهای رفتاری هستند که فقط در فرهنگ های خاصی وجود دارند. مثلا مراسم زار در جنوب ایران(تسخیر توسط ارواح، که با جیغ کشیدن و خندیدن و آواز خواندن و کوبیدن سر به دیوار و انزوا مشخص می شود) یا آموک در مالزی(دوره تجزیه ای که از در خود فرو رفتن و به دنبال آن طغیان های خشن و احتمالا آدمکشی تشکیل می شود).

برای تشخیص نشانگان وابسته به فرهنگ، نشانه نباید هیچ علت زیست شیمیایی یا فیزیولوژیکی داشته باشد.

منبع : آسیب شناسی روانی (دیدگاه های بالینی درباره اختلالات روانی بر اساس DSM-5). ریچارد هالجین، سوزان کراس ویتبورن. یحیی سیدمحمدی. فصل ۲.

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *