فلسفه تربیتی مونتسوری
یکی از مولفه های مرکزی نظریه مونتسوری، مفهوم دوره های حساس اوست.
در خلال اولین دوره حساس که اصولا در سه سال اول زندگی است، کودک نیاز شدیدی به نظم دارد، آنها دوست دارند اشیاء را در همان جای خود بگذارند.
ماریا مونتسوری، عملا همه توجه خویش را وقف تدریس کودکان کرد. نخستین علاقه حرفه ای مونتسوری، عقب ماندگی ذهنی بود. او احساس کرد که اگر از روش های صحیح استفاده شود، این کودکان آموزش پذیر هستند. او به این دلیل که مشاهده کرد کودکان عقب مانده رشدی، از طریق لمس و احساس اشیا، بهتر یاد می گیرند، به آنها حروف الفبای چوبی داد تا آنها را با دست هایشان لمس و با آنها بازی کنند. او با چنین روش هایی به آنها خواندن و نوشتن آموخت. نظریه های تعلیم و تربیت او بسیار افراطی و تندروانه محسوب می شد.
نظریه رشد
علایق او بیشتر عملی بود تا نظری اما جهت گیری نظری اش برگرفته از رسو بود. ما نمی توانیم کودکان را هر طور که می خواهیم بار بیاوریم زیرا تا حدی تحت تاثیر رسش هستند.
یکی از مولفه های مرکزی نظریه مونتسوری، مفهوم دوره های حساس اوست.
دوره حساس نظم
در خلال اولین دوره حساس که اصولا در سه سال اول زندگی است، کودک نیاز شدیدی به نظم دارد، آنها دوست دارند اشیاء را در همان جای خود بگذارند.
دوره حساس توجه به جزئیات
بین ۱ تا ۲ سالگی، کودکان توجه خود را به جزئیات کم اهمیت معطوف می کنند. اگر به آنها تصویری نشان دهیم، به جای تمرکز بر موضوعی که مورد توجه ماست، به اشیای ریزی که در زمینه تصویر قرار دارند، دقیق می شوند.
دوره حساس استفاده از دست ها
بین ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی، کودکان به طور مداوم اشیا را با دست چنگ می زنند. از باز و بسته کردن اشیا، گذاشتن اشیا در جعبه ها و ریختن آنها به بیرون، و گذاشتن اشیا روی زمین لذت می برند. مثلا کودک چهار ساله از شناسایی اشیا با چشمان بسته و از طریق لمس آنها، لذت می برد.
دوره حساس راه رفتن
مونتسوری می گوید که یادگیری راه رفتن، نوعی تولد دوم است. کودک در این مرحله از یک موجود درمانده، به یک موجود فعال تبدیل می شود.
دوره حساس زبان آموزی
قابل توجه ترین دوره، دوره فراگیری زبان است. اگر کودکان در معرض دو زبان مختلف نیز قرار گیرند هر دو را در حد تسلط فرا می گیرند. فرایند یادگیری زبان شبیه نوعی نقش پذیری است که کودکان از چند ماهگی تا ۲/۵ یا ۳ سالگی به صورت درون زاد مبتنی بر رسش آمادگی دارند.
رشد زبان در مراحل معینی صورت می گیرد، مثلا همه کودکان بعد از پشت سر گذاشتن غان و غون کردن، به مرحله ای که در آن کلمات را به کار می برند، وارد می شوند. سپس مرحله جمله های دو کلمه ای و در نهایت به نحو فزاینده ای، به ساختار پیچیده جمله، تسلط می یابند. کودکان در ۳ تا ۶ سالگی اکتساب زبان را به صورت هشیار می آموزند.
تعلیم و تربیت اولیه در خانه
وظیفه ما جهت دادن به یادگیری کودکانمان نیست بلکه فرصت دادن به کودکانمان برای یادگیری آن چیزی است که برای آنها حیاتی است. کودک زمانی که خودش یک مهارت را کسب کند احساس آزادی و غرور می کند.
مدرسه مونتسوری
استقلال و تمرکز حواس : کودکان از طریق کار فشرده حالت طبیعی خویش را باز می یابند، مونتسوری این فرایند را بهنجار سازی نامید.
پاداش و تنبیه : مونتسوری با استوانه هایی که سوراخ هایی به اندازه اشیا مختلف داشت کنترل اشتباهات درونی را به کودکان می آموخت. اگر هر کودکی هر استوانه را در سوراخ خودش قرار ندهد یک استوانه، اضافه خواهد آمد. او سپس فکر می کند که این موضوع را خودش چگونه حل کند.
خواندن و نوشتن : مونتسوری دریافت کودکان خواندن و نوشتن را در ۴ سالگی با شور بیشتری دنبال می کنند. کودکان ۴ ساله نوشتن را زودتر از خواندن یاد می گیرند.
سوء رفتار : مونتسوری به استقلال طلبی کودک پاداش می دهد. نظم واقعی از بیرون تحمیل نمی شود بلکه جنبه درونی دارد و از خود کودک به وجود می آید. کودکان اجازه سو رفتار و سو استفاده از مواد آموزشی با همکلاسی هایشان را ندارند. جدا کردن کودکان خاطی از دیگران برای لحظاتی کوتاه توصیه می شود. مونتسوری معتقد است سو رفتار کودکان حاکی از آن است که آنها از کاری که انجام می دهند راضی و خشنود نیستند.
مونتسوری معتقد بود، کودک بیشتر از ما به طبیعت علاقه دارد و از تماس نزدیک با آن بیشتر از ما سود می برد. مونتسوری کودکان را به کشیدن نقاشی آزاد تشویق نمی کرد.
آموزش ابتدایی و متوسطه :
آموزش ابتدایی ( ۶ تا ۱۲ سالگی): در ۶ یا ۷ سالگی نیازهای رشد کودک تغییر عمده ای می یابد. قبل از این زمان عمیق ترین نیاز کودک گسترش قابلیت های شخصی مانند راه رفتن است. اما اکنون کودک هوشمند تر شده و توجه او به فضای بیرونی جلب می شود و می خواهد همه چیز را در مورد جهان بزرگ بداند. کودکان ۶ تا ۱۲ ساله همچنین دوست دارند که جهان را از طریق دور شدن از خانواده و مدرسه کشف کنند.
آموزش متوسطه: او برای آموزش متوسطه روش خاصی را طرح ریزی نکرد اما پیشنهاداتی داد. او بر این باور بود که نوجوان دارای نیازی عمیق و شخصی برای بهبود بخشیدن به وضعیت اجتماعی خود است ولی همچنین درگیر تردیدهایی شخصی است که از ویژگی های این دوره محسوب می شود. کار واقعی برای نوجوانان احساس ارزشمند بودن به ارمغان خواهد آورد.
ارزشیابی
اساسی ترین اصول تعلیم و تربیت مونتسوری کودک محور، عقیده و ایمان به کودک است. موضوع مهم این است که کودک از مرحله عدم وابستگی به مراحل بالاتر قدم بگذارد. مونتسوری به بسیاری از جنبه های عاطفی و بیان کننده دوران کودکی توجه کافی نکرده است. او بازی آزاد و نقاشی آزاد و تخیل را مورد تایید قرار نمی داد. او در مورد داستان تخیلی نیز اشتباه می کرد و معتقد بود کودک را از واقعیت جدا می کند. هنگامی که کودکان به یک داستان گوش می دهند آن را خود تفسیر می کنند و صحنه ها را در خیالشان شکل می دهند. مونتسوری ممکن است اشتباهاتی داشته باشد اما نقش او در تعلیم و تربیت بسیار بالاست.
منبع : نظریه های رشد: مفاهیم و کاربردها / ویلیام کرین / علیرضا رجایی، غلامرضا خوی نژاد / فصل ۴ .
عالی بود جناب نوربخش. سپاسگزارم
درود. سپاس