ظرف مدت چند سال،بدن کودک دبستانی به بدن یک فرد بزرگسال کاملا رشد یافته تغییر می یابد.فرایند های هورمونی که تحت تاثیر وراثت قرار دارند،رشد مربوط به بلوغ را تنظیم می کنند. دخترها که از زمان پیش از تولد، رسش جسمانی پیشرفته‌ای دارند، بطور متوسط ۲ سال زودتر از پسرها بالغ می‌شوند.

تغییرات هورمونی:

تغییرات هورمونی زیر بنای بلوغ، به تدریج روی می دهند و از ۸ تا ۹ سالگی جریان دارند.ترشح هورمون رشد و تیروکسین افزایش می‌یابند و به افزایش فوق‌العاده اندازه بدن و رسش استخوان بندی منجر می‌شوند. رسش جنسی را هورمون‌های جنسی (استروژن و آندروژنها) کنترل می‌کنند. گر چه ما استروژنها را هورمونهای زنانه و آندروژن ها را هورمون های مردانه می دانیم،هر دوی آنها در هر جنس،اما به مقدار متفاوت وجود دارد.

بیضه‌های پسر مقدار زیادی آندروژن از نوع تستوسترون ترشح می‌کنند به رشد عضلانی، موی بدن و صورت و خصوصیات جنسی مردانه دیگر منجر می‌شود. بیضه‌ها مقدار کمی استروژن نیز ترشح می‌کنند،به همین دلیل است که ۵۰ درصد پسرها بزرگ شدن موقتی پستان را تجربه میکنند. استروژن ها در هر دو جنس ،ترشح هورمون رشد را نیز افزایش می دهند،به جهش رشد کمک میکنند،و همراه آندروژن ها،افزایش تراکم استخوان را تحریک می کنند که تا اوایل بزرگسالی ادامه می یابد.

استروژنها که تخمدان های دختر آنها را ترشح می‌کنند باعث می‌شوند که پستانها، رحم و واژن رشد کنند و بدن خصوصیات زنانه به خود بگیرد و چربی متراکم شود. استروژنها به تنظیم چرخه قاعدگی نیز کمک می‌کنند. آندروژنهای فوق کلیوی که از غدد فوق کلیوی ترشح می‌شوند بر جهش قد دخترها تأثیر می‌گذارند در حالیکه بر پسرها تأثیر چندانی ندارد.

 تغییرات مربوط به بلوغ دو نوع هستند :

۱) رشد کلی بدن                    ۲) رسش ویژگی‌های جنسی

رشد بدن

اولین نشانه بیرونی بلوغ، افزایش سریع قد و وزن است که جهش رشد نامیده می‌شود. رشد اندازه بدن در اغلب دخترها در ۱۶ سالگی و در پسرها در ۵/۱۷ سالگی کامل می‌شود، یعنی زمانیکه اپی فیزها در انتهای استخوانهای بلند بطور کامل بسته می‌شود. در مجموع، هنگام بلوغ تقریباً ۲۵ سانتی‌متر به قد و ۲۰ تا ۳۵ کیلوگرم به وزن افزوده می‌شود.

تناسب بدن

در طول بلوغ، روند سری – پایی رشد نوباوگی و کودکی برعکس می‌شود. درابتدا رشد دستها و پاها و بعد رشد تنه شتاب می‌گیرد که همین افزایش قد نوجوان را توجیه می‌کند. شانه پسرها نسبت به لمبرها عریض می‌شوند، در حالیکه لمبرهای دختر نسبت به شانه‌ها و کمر عریض‌تر می‌شوند. در نهایت پسرها از دخترها بزرگتر می‌شوند و پاهای آنها در مقایسه با بدن بلندتر هستند.علت اصلی آن این است که پسرها دو سال بیشتر رشد پیش از نوجوانی دارد و این زمانی است که پاها سریعتر رشد می کنند.

ترکیب عضله-چربی و تغییرات درونی دیگر

در حدود ۸ سالگی، به دستها، پاها و تنه دخترها چربی اضافه می‌شود و این روند بین ۱۱ تا ۱۶ سالگی شتاب می‌گیرد. در مقابل، چربی دست و پای پسرهای نوجوان کاهش می‌یابد گرچه عضله هر دو جنس افزایش می‌یابد، اما این افزایش در پسرها که عضلات استخوان بندی، قلب و گنجایش ریه آنها بیشتر رشد می‌کنند، خیلی بیشتر است. در ضمن تعداد سلولهای قرمز خون و بنابراین توانایی انتقال اکسیژن از ریه‌ها به عضلات، در پسرها (نه در دخترها)، افزایش می‌یابد.

فعالیت بدنی و رشد حرکتی

– پیشرفت دخترها در فعالیت‌های بدنی کند و تدریجی است و در ۱۴ سالگی وضعیت ثابتی به خود می‌گیرد در مقابل پسرها در نیرو، سرعت و استقامت جهش قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهند که تا سالهای نوجوانی ادامه می‌یابد.

– شایستگی ورزشی در پسرها قویاً با تحسین همسالان و عزت نفس ارتباط دارد. برخی از نوجوانان به قدری در فکر مهارتهای بدنی هستند که به داروهای افزایش دهنده عملکرد روی می‌آورند. ورزش علاوه بر اینکه عملکرد حرکتی را بهبود می‌بخشد، بر رشد شناختی و اجتماعی نیز تأثیر دارد. ورزش‌های درون مدرسه‌ای و درون شهری در زمینه کار گروهی، حل مسئله، ابزار وجود و رقابت درس‌های مهمی به نوجوانان می‌دهند.

رسش جنسی

همراه با رشد سریع بدن،در ویژگی های جسمانی مربوط به عملکرد  جنسی تغییراتی روی می دهد.برخی از این تغییرات که ویژگی های جنسی نخستین نامیده می شوند، اندام‌های تولید مثل را در بر می‌گیرند (تخمدانها، رحم و واژن در زنانو آلت مردی، کیسه بیضه‌ها در مردان)تغییرات دیگر،به نام ویژگی های جنسی ثانوی، در بیرون بدن قابل مشاهده هستند و علایم دیگر رسش جنسی را تشکیل می‌دهد. (برای مثال، رشد پستان در زنان و ظاهر شدن موی زیر بغل و زهار در هر دو جنس) معمولاً رشد مربوط به بلوغ ۴ سال طول می‌کشد.

رسش جنسی در دخترها : بلوغ زن معمولاً با رشد کردن پستانها و جهش رشد آغاز می‌شود . نخستین قاعدگی از ۱۰ تا ۱۵ سالگی نوسان دارد بعد از نخستین قاعدگی، رشد پستان و موی زهار کامل می‌شود و موی زیر بغل نمایان می‌بوشد. نخستین قاعدگی بعد از اوج جهش قد روی می‌دهد.

رسش جنسی در پسرها : اولین نشانه بلوغ در پسرها، بزرگ شدن بیضه‌هاست، که تغییراتی را در بافت و رنگ کیسه بیضه به همراه دارد. طول نمی‌کشد که بعد از آن موی زهار پدیدار می‌شود و آلت مردی شروع به بزرگ شدن می‌کند.

جهش رشد در پسرها خیلی دیرتر از دخترها روی می‌دهد. درست بعد از اوج رشد، بدن، موی صورت و بدن نیز نمایان می شود و شاخص دیگر رسش جسمانی در مرد، کلفت شدن صداست که این به خاطر بزرگ شدن حنجره و طویل شدن تارهای صوتی است. تغییر صدا معمولاً هنگام اوج جهش رشد مرد صورت می‌گیرد و تا پایان یافتن بلوغ کامل نمی‌شود. در حالیکه آلت مردی رشد می‌کند، غده پروستات و کیسه‌های منی بزرگ می‌شودند. در حدود ۱۳ سالگی نخستین انزال روی می‌دهد.

رشد مغز

– در نوجوانی، رشد و میلین‌دار شدن رشته‌های عصبی تحریک شده، شتاب می‌گیرد و اتصالات بین مناطق مختلف مغز را نیرومند می‌کنند (مخصوصاً اتصالات بین قطعه‌های پیشانی). این تغییر در مغز نوجوانان به پیشرفتهای شناختی گوناگون از جمله توجه، برنامه‌ریزی، توانایی ادغام کردن اطلاعات و خودگردانی کمک می‌کند.

– در انسانها و سایر پستانداران، نورونها در مدت بلوغ نسبت به انتقال دهنده‌های عصبی تحریکی حساس‌تر می‌شوند.در نتیجه ،نوجوانان به رویداد های استرس زا قوی تر پاسخ می دهند و محرک های لذت بخش را نیز شدید تر تجربه می کنند .این تغییرات احتمالا در انگیزه برای تجربیات تازه ،از جمله مصرف مواد نقش دارند،مخصوصا در نوجوانانی که برای خنثی کردن عذاب هیجانی مزمن به دنبال پاداش هستند تغییرات در فعالیت انتقال دهنده عصبی ممکن است در افزایش آسیب پذیری نوجوانان نسبت به برخی اختلال ها،مانند افسردگی و اختلال های خوردن نیز دخالت داشته باشند.

– هنگام بلوغ، شاید به علت اینکه حساسیت عصبی به نور شب افزایش می‌یابد، در نحوه‌ای که مغز زمان‌بندی را تنظیم می‌کند، تغییراتی روی می‌دهد. در نتیجه، نوجوانان خیلی دیرتر از دوران کودکی خود به خواب می‌روند. محرومیت از خواب در پیشرفت کم، خُلق افسرده و مشکلات رفتاری دخالت دارد. واکنش‌پذیری نسبت به استرس به خاطر تغییراتی در فعالیت انتقال دهنده عصبی در طول نوجوانی تغییر می‌کند.

منبع : روانشناسی رشد/ لورابرگ / ترجمه یحیی سید محمدی / فصل یازدهم

همه ما در مراحل و زمان هایی از زندگی، نیاز به گفت و گو و مشاوره داریم. جهت دریافت وقت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ تماس بگیرید.