نوجوانی
نوجوانی به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی شدیدی که در آن رخ می دهد، مرحله ای طغیانی است. نوجوان یکبار دیگر با تخیلات ادیپی مشکل پیدا می کند.
نوجوانی بصورتی که امروزه آن را می شناسیم پدیده ای نسبتا جدید است و قبل از قرن بیستم کسی نوجوانی را به هیچ وجه به منزله دوره ای یا مرحله ای از تحول قلمداد نمی کرد، کودکان با رسیدن به بلوغ بلافاصله به عنوان کارآموز در جهان بزرگسالان قدم می نهادند. پس آشنایی با مفهوم نوجوانی از ره آورد های گسترده جدید تمدن است.
نوجوانی به پهنه سال هایی اطلاق می شود که کودکی را به بزرگسالی می پیوندند. شروع نوجوانی با تغییرات بدنی هم زمان می شود و در نتیجه رد یابی ظاهری آن آسان تر است ، در حالی که پایان آن برحسب شکل گیری ساخت های عقلی و تغییرات عاطفی و اجتماعی نوسانی تر در نظر گرفته شده است. می توان شروع نوجوانی را زیست شناختی و پایان آن را فرهنگی دانست.(منصور،۱۳۸۷)
برداشت هایی از نوجوانی
در دیدگاه زیستی افرادی مانند روسو معتقد بودند که بلوغ با آشوبی زیستی همراه است و موجب افزایش هیجان پذیری ، تعارض و سرپیچی از بزرگسالان میشود. براساس نظر استانلی هال نوجوانی به دورانی شباهت دارد که در آن ، انسان ها از موجودات وحشی به موجوداتی متمدن تبدیل شدند. بنظر آنا فروید نوجوانی آشفتگی رشد همگانی است که مبنای زیستی دارد، در این مرحله تکانه های جنسی دوباره برانگیخته می شوند و تعارض روانشناختی و رفتار بی ثبات را بوجود می آورند.(برک،۲۰۰۷)
در دیدگاه اجتماعی، مید معتقد است محیط اجتماعی کاملا مسئول تجربیات نوجوانان است، از تجربیات آشفته و پریشان گرفته تا تجربیات آرامبخش و بدون استرس. با پژوهش های مید بر روی نوجوانان جزایر ساموا او نشان داد که برای آگاهی از رشد نوجوانان باید به تاثیرات فرهنگی و اجتماعی بیشتر توجه نمود.
باتوجه به دو دیدگاه قبل ، دیدگاه جدیدی شکل گرفت بنام دیدگاه متعادل که در آن نیرو های زیستی ، روانشناختی و اجتماعی باهم بر رشد نوجوان تاثیر می گذارند.(برک،۲۰۰۷)
مفهوم دوره نوجوانی :
در نوجوانی فرد بین دوره کودکی و دوره بزرگسالی خویش قرار دارد. نوجوانی دوره دگرگونی عظیم است، نوجوان دائما در حال تغییر است در وهله اول دگرگون شدن و تغییر یافتن است ولی در عین حال دوره شکل گیری و مجهز شدن برای مقابله با مسائل زندگی نیز هست ، نوجوان از مرحله دگر پیروی ناگاه تغییر رویه داده و دیگر برخلاف سابق به آنچه بزرگتر ها می گویند و سابقا مورد قبول وی بوده است گردن نمی نهد. این همان چیزی است که نظر مشاهده گر را به خود جلب می کند ؛ گاهی طرز راه رفتن خود را عوض می کند ، لهجه خود را تغییر می دهد ، عشق می طلبد به زیبایی ها با حساسیت نگاه می کند و اندک اندک قدم به دنیای درون خویش می گذارد.
مجموعه این صفات و آثار به منزله کوششی است در راه عبور از سازشی که موقتا در پایان دوره کودکی بوجود آمده است . این در هم شکستن سازش ها که به شکل تظاهرات روانی جلوه گر می شود تشویش و نگرانی والدین را فراهم می آورد و تا زمانی که به آن ها اطمینان داده نشود این تظاهرات را به منزله نشانه های مرضی سازش نایافتگی قلمداد می کنند و در حقیقت به علت ترس از انحراف قطعی رفتار فرزندشان بی اراده تضادی را که بصورت تعارض نسل ها میان آن ها و فرزندانشان برقرار است دامن می زنند .(منصور،۱۳۸۷)
در این دوره قد بسرعت افزایش می یابد در کنار این تغییرات، در شکل ظاهری بدن نیز تغییراتی رخ می دهد که آن را صفات یا آثار جنسی ثانوی می نامند . بلوغ به پاس پدیدار شدن هورمون های جدیدی که از هیپوفیز ترشح می شود و همچنین هورمون های تناسلی نظیر تستوسترون که از بیضه و یا فولیکولین که از تخمدان ترشح می شود امکان پذیر می گردد. در نگاه نخست تحول روانی در این دوره رنگ جنسی و تناسلی بخود می گیرد ولی در اصل بشکل یک بحران نمایان میشود و مهم تر اینکه بصورت یک دوره دستیابی به فکر انتزاعی و دگرگونی های عظیم را بدنبال دارد .(منصور،۱۳۸۷)
مراحل نوجوانی را می توان در سه مرحله مورد بررسی قرار داد:
- مرحله پیش نوجوانی: این مرحله سر آغاز بحران ها و انتشار پیام است. طلیعه ای است که هنوز مولفه های عقلی و عاطفی آن از سازش یافتگی های دوره کودکی جدا نشده اند ولی گسستن خود را آغاز نموده اند.
- مرحله در خود فرو رفتن: نوجوان در برابر محیط خود وضع مشخص و معینی به خود می گیرد و برای روش زندگی خود طریقه رفتار معینی را تثبیت میکند.این مرحله در خود فرو رفتن و به درون خود خزیدن است. این مرحله بیش از مراحل دیگر والدین را نگران می کند چرا که تماس خود را با وی منقطع و توافق خود را با او منهدم می پندارند.
- مرحله از خود برون آمدن : یک نوع گشایش در تمرکز حالت قبلی بتدریج بوقوع می پیوندد. نوجوان فعال و مثبت می شود و دوباره به دیگران روی می آورد.این مرحله از خود برون آمدن و پایان یافتن بحران است.(منصور ،۱۳۸۷)
نگاهی گذرا بر رویداد های این مرحله
بلوغ انتقال جسمانی به بزرگسالی است، در این دوره تغییرات هورمونی روی می دهد.
تغییرات مربوط به دوران بلوغ دو نوع هستند؛
- رشد کلی بدن
- رسش ویژگی های جنسی
از ۹-۸ سالگی ترشح هورمون رشد و تیروکسین افزایش یافته و منجر به افزایش فوق العاده اندازه بدن و رسش استخوان بندی می گردد. در پسران تستوسترون منجر به رشد عضلانی ، موی بدن و صورت و خصوصیات مردانه می گردد. استروژن در دختر ها باعث می شود که پستان ها ، رحم و واژن رشد کنند ، بدن خصوصیات زنانه بخود بگیرد و چربی متراکم شود .
تناسب بدن در این دوره برعکس دوره کودکی می شود . در پسر ها شانه ها نسبت به لمبر ها عریض می شوند ، در حالیکه در دختر ها لمبر ها نسبت به شانه و کمر عریض تر می شود.ترکیب عضله – چربی در دختر ها در سنین حدود ۸ سال با افزوده شدن چربی به دست ها و پا ها صورت می گیرد ( در سنین ۱۶-۱۱ سالگی سرعت می گیرد) در پسر ها چربی دست و پای آن ها کاهش می یابد، گرچه عضله در هر دو جنس افزایش می یابد اما این افزایش در پسر ها که عضلات استخوان بندی، قلب و گنجایش ریه آن ها بیشتر رشد می کنند، خیلی بیشتر است. عملکرد حرکتی درشت بهبود می یابد.
رسش جنسی در دختر ها با رشد پستان ها و جهش رشد آغاز می گردد، نخستین قاعدگی در حدود ۱۲.۵ سالگی روی می دهد اما دامنه سنی آن از ۱۵.۵ -۱۰.۵ سالگی نوسان دارد. اولین نشانه بلوغ در پسران بزرگ شدن بیضه هاست در حدود ۱۳.۵ سالگی نخستین انزال روی می دهد. در این دوره خواب دچار تغییراتی می گردد آن ها در این دوره خیلی دیر تر از دوره کودکی خود به بستر می روند که با وجود امکانات امروزی ( تلویزیون ، کامپیوتر ، موبایل و…) تاخیر زمانبندی خواب را شاهد هستیم. متاسفانه محرومیت خواب با ضعف در عملکرد شناختی ، خلق افسرده ، رفتار های پر خطر و… در ارتباط است.( برک،۲۰۰۷)
رشد شناختی :
همزمان استدلال فرضی-قیاسی در آن ها شکل می گیرد.وقتی با مسئله ای روبرو می شوند با فرضیه یا پیش بینی درباره متغیر هایی شروع می کنند که ممکن است بر نتیجه تاثیر گذارند . بعد از این فرضیه استنباط های منطقی و آزمون پذیر را استنتاج می کنند ،بدین صورت که بطور منظم متغیر ها را جدا و ترکیب می کنند تا ببینند کدام استنباط ها در دنیای عملی تایید می شوند.(برک؛۲۰۰۷)
دیگر ویژگی مهم این مرحله تفکر گزاره ایست؛ توانایی در ارزیابی کردن منطق گزاره ها ( اظهارات کلامی ) بدون ارجاع به شرایط دنیای عملی .
بر اساس دیدگاه پردازش اطلاعات :
- توجه گزینشی تر شده
- بازداری (هم بازداری محرک های نامرتبط و هم بازداری پاسخ های آموخته شده در موقعیت هایی که این پاسخ ها مناسب نیستند.) بهبود می یابد و به افزایش توجه و استدلال کمک می کند
- راهبرد ها موثر تر می شوند و اندوزش ، بازنمایی ذهنی و بازیابی اطلاعات بهبود می یابند.
- دانش افزایش می یابد و استفاده از راهبرد ها آسانتر می شود.
- فراشناخت ( آگاهی از تفکر) گسترش یافته و به آگاهی های تازه در مورد راهبرد های موثر برای کسب اطلاعات و حل کردن مسائل منجر می گردد.
- سرعت تفکر و توانایی پردازش افزایش می یابد.(برک،۲۰۰۷)
از لحاظ روانی نوجوانی یک نوع بازسازی یا تکرار گسترش عقده ادیپ است، یعنی نوجوان بار دیگر باید جنگ بین نیرو های مختلف را جنگ بین “بن”، “من”، و “فرامن” را آغاز کند تا خود را بسوی سازش جدیدی سوق دهد. آن وقت است که اگر نتواند بر برانگیختگی های درونی یا کشاننده های خود فائق آید ممکن است فردی غیر اخلاقی، سازش نایافته یا بزهکار از آب در آید و اگر زیاد تابع “فرامن” خود گردد راه دیگری جز روان آزردگی در پیش نخواهد داشت. وی دچار خود میان بینی می گردد ، اعتقاد به خاص و منحصر به فرد بودن ، تماشاگر خیالی داشتن در وی شکل می گیرد.(منصور،۱۳۸۷)
نوجوان در جهت خودپیروی تحول یافته و خواهان خود مختاریست .برای خود مقیاسی از ارزش ها بنا می کند ، احساس تعلق به یک گروه اجتماعی در وی بوجود می آید . می خواهد آزادی خود را بنمایاند. (منصور ،۱۳۸۷). در نهایت می توان گفت با بروز فکر انتزاعی یا عملیات صوری و باز پدیدآوری مثلثی در پهنه اجتماعی و بحران هویت این مرحله رشد دارای اهمیت بسزایی می باشد.
منابع:
- روانشناسی رشد (از نوجوانی تا پایان زندگی). برک ، لورا. ترجمه : یحیی سید محمدی. نشر ارسباران
- روانشناسی ژنتیک : تحول روانی از تولد تا پیری. محمود منصور. انتشارات سمت
درود بر شما جناب آقای نوربخش و سایت بسیار علمی و خوب شما.
با وجودیکه خود شما دغدغه زیادی در مورد محتوای مطالب ارسالی دارید، اما عزیزانی که با شما در تولید محتوا همکاری می کنند مطالب شان خالی از اشکال نیست. در این متن هم اشکالات نگارشی مثل ” میگزارند (می گذارند)، برسی (بررسی)، تلوزیون (تلویزیون) و … مشاهده می شود.
درود. اصلاح شد.