هدف اولیه طرح واره درمانی ایجاد آگاهی روان شناختی است. زمانی که بیماران، طرح واره ها و سبک های مقابله ای شان را بشناسند ، می توانند تا حدودی بر پاسخ هایشان کنترل داشته باشند. لدو می گوید :
درمان تنها یکی از راه های افزایش توان سیناپسی در مسیرهای مغزی است که می تواند آمیگدال را کنترل کند. خاطرات هیجانی آمیگدال بطور دائم در مدارهایشان فعال می شوند و بهترین کاری که می توانیم انجام بدهیم، تعادل در ابراز هیجان هاست که این امر از طریق اعمال کنترل قشر عالی مغز بر آمیگدال، امکان پذیر است.
هدف درمان افزایش کنترل هشیارانه بر طرح واره هاست که این کار با کمرنگ کردن خاطرات، هیجانها، احساس های بدنی، شناخت واره ها و رفتارهای همراه با آنها، میسر می گردد. حوادث آسیب زای دوران کودکی بر سایر بخش های بدن نیز اثر می گذارند. جدایی نخستیها از مادرانشان باعث بالا رفتن سطح کورتیزول خون آنها می شود و اگر این جدایی ها تکرار شوند، چنین تغییراتی حالت پایدار به خود می گیرند. تغییرات نوروبیولوژیکی طولانی مدت دیگر عبارتند از : بروز تغییر در آنزیمهای ترکیب کننده کاتکولامین غده آدرنال و ترشح سرتونین هیپوتالامیک. سیستم افیونی در تنظیم اضطراب جدایی نقش دارد و انزوای اجتماعی بر حساسیت و تعداد گیرنده های افیونی مغز تاثیر می گذارد.
عملکردهای طرح واره
دو عملکرد اصلی طرحواره عبارتند از تداوم طرحواره و بهبود طرحواره. هر فکر، احساس، رفتار و تجربه مرتبط با طرح واره را می توان تداوم بخش یا بهبود دهنده طرح واره در نظر گرفت.
طرح واره ها توسط سه سازوکار اولیه تداوم می یابند :
۱- تحریف های شناختی
فرد موقعیتها را به گونه ای سوتعبیر می کند که باعث تقویت طرح واره شود. یعنی بر اطلاعات همخوان با طرح واره انگشت می گذارد، اطلاعاتی را که با طرح واره منافات دارند، نادیده می گیرد. از نظر عاطفی فرد ممکن است هیجان های مرتبط با یک طرح واره را بلوکه نماید. وقتی که عاطفه بلوکه می شود، طرح واره به سطح آگاهی نمی رسد، لذا نمی توان در جهت تغییر یا بهبود آن گامهای موثری برداشت.
۲- الگوهای زندگی خودآسیب رسان
از نظر رفتاری فرد با انتخاب ناهشیارانه و ماندن در موقعیت ها و روابط باعث می شود طرح واره ها تداوم یابند. در عین حال از روابطی که باعث بهبود طرح واره می شوند اجتناب می کند.
۳- سبک های مقابله ای
از لحاظ بین فردی بیماران به گونه ای با افراد ارتباط برقرار می کنند که پاسخهای منفی آنان را بر می انگیزند، لذا این کار منجر به تقویت طرح واره خودشان می شود. مثلا کسی که طرح واره نقص و شرم دارد مدام نوعی ارتباط را با دیگران بر می گزیند که که او را سرزنش و تحقیر کنند.
بهبود طرح واره :
هدف نهایی طرحواره درمانی است.
۱- بهبود طرح واره یعنی کاهش مواردی مانند : شدت خاطرات مرتبط با طرح واره، فعال شدن هیجانی طرح واره، نیرومندی احساس های بدنی، ناسازگاری شناختواره.
۲- همچنین بهبود طرح واره یک سری تغییر رفتار به دنبال خواهد داشت، بطوریکه بیماران یاد می گیرند سبک های مقابله ای سازگار را جانشین سبک های مقابله ای ناسازگار کنند.
۳- ضمنا اگر طرح واره فعال گردد، بیمار درماندگی کمتری احساس خواهد کرد و خیلی سریع به حالت عادی باز می گردد
بیمار در از دست دادن طرح واره مقاومت می کند، زیرا طرحواره هسته اصلی هویت او را تشکیل می دهد و با وجود مخرب بودن طرح واره، برای بیمار ایمنی بخش و پیش بینی پذیر است. مقاومت تلاش بیمار است برای حفظ صیانت ذات، یعنی حفظ یکپارچگی درونی و حفظ کنترل. دست کشیدن از طرح واره به معنای صرف نظر کردن از شناختی است که راجع به خود و دنیا دارد.
بیماران باید هر روز بطور نظام مند علائم فعال شدن طرح واره را مورد مشاهده قرار دهند و برای تغییر آن تلاش کنند. پس از بهبودی بیماران به محرک های برانگیزاننده طرح واره به شیوه ای سالم پاسخ می دهند.
منبع : طرحواره درمانی(جلد۱) / راهنمای کاربردی برای متخصصین بالینی / نویسنده: جفری یانگ، ژانت کلوسکو، مارجوری ویشار / مترجم: دکتر حسن حمید‌پور، دکتر زهرا اندوز