انتقال متقابل در روان درمانی

انتقال متقابل، مجموعه احساسات درمانگر نسبت به بیمار است، که هم شامل احساسات ناخودآگاه و هم احساسات خودآگاه است. این انتقال همیشه حاضر است و می تواند بر روی قضاوت درمانگر در هدایت روند درمان تاثیر بگذارد.

با اینکه روانکاوان قدیمی فکر می کردند درمانگران باید از هر احساسی نسبت به بیماران شان رها باشند، اما اکنون می دانیم، احساسات انتقال متقابلی می تواند به شیوه های مختلف در اجرای روان درمانی تحلیلی به ما کمک کند.

اغلب انتقال متقابل، ناشی از رویدادهایی در زندگی درمانگر هستند که او را نسبت به برخی موضوع ها در تداعی هایی که بیمار به میان می آورد، حساس می کند. واکنش های انتقالی شدید از هر نوع شامل احساسات اروتیک، خصمانه، ایده آلی و تحقیر کننده به عنوان محرک هایی برای بیدار کردن عناصر زندگی گذشته درمانگر عمل می کنند.

دو نوع احساس انتقال متقابل وجود دارد :

1. در مورد بیمار : مثلا وقتی خانمی سه بار پشت سر هم فراموش می کند صورتحساب خود را پرداخت کند، درمانگرش را عصبانی می کند.
2. در مورد خود درمانگر : روان درمانگر احساس می کند نسبت به بیماران جوانش که مادر سخت گیر دارند، حمایتگر است. این امر به تجربیات کودکی خود او با مادری تند خو مربوط است.

برخی واکنش های انتقال متقابل می تواند سد راه درمان باشد و یا برعکس به درک بیمار کمک نماید. درمانگر در ابتدا باید به هسته محوری تعارض بیمار از طریق واکنشهای هیجانی ظریفی که در وی ایجاد می کنند توجه کند. او سپس این احساسات را تحلیل کرده و به آنها به عنوان بازتاب دنیای ناخودآگاه بیمار می نگرد که در گفتار، رفتار و تخیلات بیمار پنهان شده بودند.

انتقال متقابل تنها زمانی مضر است که درمانگر به آن اذعان نداشته و به نوعی بر اساس آن عمل کند که چارچوب درمان را نقض کند.

چرا به انتقال متقابل اهمیت می دهیم؟

1. اذعان و شناخت احساساتمان نسبت به بیماران، احتمال عمل بر اساس آنها را کاهش می دهد. داشتن طیفی از احساسات مانند خشم و کلافگی و محبت و کسالت به بیمارانمان در طول درمان امری اجتناب ناپذیر است. هر چه از این احساسات و دلایلشان آگاه تر باشیم، کمتر به طور ناخودآگاه بر اساس آنها عمل می کنیم.
2. احساسات انتقال متقابل یکی از بهترین راه ها برای پی بردن به چگونگی و زمان مداخله است.
3. احساسات انتقال متقابل به ما در تشخیص، سنجش و درمان بیمارانمان کمک می کند. مثلا داشتن احساسات قوی مثبت یا منفی به بیماران، ما را از وجود دفاع های مبتنی بر دو نیمه سازی اگاه می سازد.
4. انتقال متقابل باعث می شود در طول درمان های مختلف، خود را بهتر بشناسیم.

انواع انتقال متقابل

1. انتقال متقابل همساز (Concordant Counter transference) : همدلی یا همانند سازی با بیمار را گویند.
2. انتقال متقابل مکمل (Complementary Counter transference) : همدلی یا همانند سازی درمانگر با افرادی که بیمارش با آنها در رابطه است.

به اجرا در آوردن (Enacting) یک احساس انتقال متقابل مکمل نامناسب، می تواند به موقعیت خنثی درمانگر لطمه بزند و نتواند تعارضات کودکی بیمار را به شکلی مناسب حل و فصل کند.

توجه هشیارانه برای نگریستن به انتقال های همساز و مکمل اهمیت زیادی دارد. در اوج احساس انتقالی زمانی که بیمار درمانگر را در نقش یک شیطان می برد (مشابه شیطان های گذشته زندگی اش)، درمانگر با احساس انتقالی مکمل دست و پنجه نرم می کند. او باید پس از این به دنبال احساسات همسازی بگردد که او را به سوی موقعیت احساسی بیمار رهنمون کند.

تکنیک 

از کجا می فهمید که انتقال متقابل دارید؟

1. فکر کردن در مورد اینکه به بیمار چه احساسی داریم.
2. فکر کردن درباره رفتارمان با بیمار. مثل خواب بیمار را دیدن، یا مشغولیت بیش از حد ذهنی به بیمار در خارج از جلسات، یا اضطراب درباره ترک درمان از سوی بیمار.
3. پیدا کردن تشابهات، بین حسی که به بیمار داریم و اتفاقاتی که در دیگر روابط بیمار می افتد.

مداخله 

بطور کلی، انتقال متقابل را بطور مستقیم با بیمار در میان نمی گذاریم؛ در عوض از آن برای فهمیدن اینکه چه موضوعی از لحاظ عاطفی غنی ترین و آماده ترین مطلب برای تعبیر است، استفاده می کنیم. احساسات شخصی ما مانند خشم، کلافگی و محبت بهتر است برای تعمق خودمان و بحث با سوپروایزر بکار گرفته شود. با این حال گاهی اوقات به بیماران در مورد احساساتمان می گوییم ، مانند مثالهای زیر : 

1. در پاسخ به یک موضوع مناسب اجتماعی، مثل تبریک یا اظهار تاسف برای مرگ یک عزیز بیمار.
2. وقتی یک نظر محکم داریم، مثلا، من درباره افسردگیتون نگرانم و فکر می کنم حتما باید دارو درمانی را شروع کنید.
3. کمک به روشن سازی یک عاطفه واپس رانده شده، مثلا به بیمار می گوید: «من، به دلیل امتحان وکلای دو هفته بعدتان، از شما مضطرب تر هستم.»

از بیماران بخواهید که تصور کنند شما چه احساسی دارید، زیرا با تصور کردن تاثیرشان بر ما می توانند متوجه چگونگی تاثیرگذاری رفتارشان بر افراد دیگر بشوند.

تجربه بیمار از انتقال متقابل را محترم بشمارید. گاهی بیمار احساس ما را نسبت به خودش بطور شهودی دریافت می کند. مثلا می گوید «میدونم از دستم عصبانی هستین ، انکارش نکنید»

نیمه ای از وجود درمانگر نقش احساس کننده دارد و نیمی دیگر نقش خود مشاهده گری صادق و تحلیل گر را دارد. مهم است که درمانگر به واکنشهای خود نسبت به رفتار بیمار توجه کند. او نباید زمانی که درگیر خشم می شود به بیمارش پاسخ دهد. یک تعبیر و تفسیر درست وقتی به شکلی خشمگینانه بیان شود می تواند از سوی بیمار به عنوان تکرار آسیب های اولیه اش تلقی شود.

معمولا بیماران، به عقیم کردن کوششهای درمانگر به شکلی آشکار و پنهان اقدام می کنند. این راهی است که از طریق آن درمانگر می تواند به ناکامی های گذشته زندگی بیمار که او را برای درمان کشانده است پی ببرد. ناکام گذاشتن کوششهای درمانگر بیانگر حالتی رقابت جویانه نسبت به درمانگری است که به علت قوی تر بودن و کمتر مشکل داشتن مورد حسادت قرار می گیرد. بیماران مشکل دار و خشمگین می توانند اعتماد به نفس درمانگر را جریحه دار کنند که به نوبه خود به احساس انتقال متقابل نفرت منجر می شود. معمولا این نفرت به وسیله ملالت و دوری کردن درمانگر و آرزوی اینکه بیمار درمان را رها کند، پوشیده می شود. با بیماران مرزی، روان پریش و دارای افکار خودکشی، چنین تمایلی می تواند احتمال خودکشی بیمار را بالاتر ببرد چرا که به وجود آورنده گرایشی طردکننده و ترک کننده از سوی درمانگر است.

به منظور تعبیر و حل و فصل انتقال منفی در ابتدا باید انتقال متقابل منفی را حل و فصل کرد. در کوشش برای توضیح واکنش خصمانه بیمار، درمانگر باید راه خود را به سوی موقعیت بیمار پیدا کند تا به این فهم برسد که چه امری وی را برانگیخته کرده است. اشاره صرف به پرخاشگری بیمار بدون درک آن از سوی بیمار به عنوان انتقاد یا حمله ای که کمکی در برندارد تلقی می شود.

منابع : 

1. روان درمانی تحلیلی، راهنمای بالینی / دبورال کابانیس، سابرینا چری / ترجمه بابک روشنایی مقدم
2. مبانی روانکاوی / هلموت تومه، هورست کشله / ترجمه سعید پیرمرادی

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *