روانشناسی روابط در دنیای مجازی

ما انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستیم و زمان زیادی از زندگیمان را در دنیای مجازی می گذرانیم. مانند دنیای واقعی، روابط‌مان را در دنیای مجازی توسعه می‌دهیم. ممکن است تصمیم بگیریم در دنیای مجازی و سایت‌های دوست یابی به‌دنبال عشق‌مان بگردیم. تصمیم‌ ما هر چه باشد رویارویی با دشواری‌های داشتن رابطه‌ در فضای مجازی و عشق مجازی غیرقابل‌ اجتناب است.

روانشناسی روابط مجازی

بسیاری از کنش‌ و واکنش‌های ما در روابط آنلاین به کمک نظریه‌های روانشناسی قابل توصیف است. به کمک برخی از این دیدگاه‌ها که برای عموم قابل‌ درک است، می‌توانیم درک بهتری از روابط مجازی خود داشته باشیم.

نقش ادراک در روابط مجازی

یکی از تعاریف ادراک به‌ویژه در زمینه‌ی روابط مجازی عبارت است از «فرایند کسب آگاهی یا درک اطلاعات حسی». بنابراین ادراک، دسته‌بندی و پردازش اطلاعاتی است که از طریق حواس پنج‌گانه‌مان به‌دست می‌آوریم. 

• حس شنوایی
• حس بینایی
• حس چشاپی
• حس لامسه
• حس بویایی
• حس شهودی

آیا می‌توانیم در رابطه‌ی مجازی وجود مشکل را به همان‌ سرعتی تشخیص دهیم که در رابطه‌ی واقعی می دهیم؟ برخلاف دنیای واقعی، در دنیای مجازی برای کسب اطلاعات تنها امکان استفاه از حس بینایی‌مان را داریم، آن هم به مقدار کم. کلمه‌های تایپ‌شده، عکس یا آواتار یا ویدئویی از شخص مقابل، تنها داده‌های ماست. البته هنگام تماشای ویدئو حس شنوایی‌مان هم به‌کار می‌افتد اما بخش عمده‌ی رابطه‌ی مجازی را واژه‌ها تشکیل می‌دهند.

در رابطه‌ی مجازی درکی از فرومون(pheromone) یکدیگر نداریم، (فرومون‌ها مواد شیمیایی هستند که از یک فرد ترشح شده و در فرد یا افراد دیگری از همان گونه پاسخ‌های رفتاری ایجاد می‌کند). در رابطه‌ی مجازی نمی‌توانیم از تماس چشمی، زبان بدن یا لحن و قدرت صدایمان استفاده کنیم، نمی‌فهمیم دست‌دادن با طرف مقابل یا کنار او راه رفتن چه حسی دارد.

کمبودهای رابطه مجازی؟ اطلاعات حسی و زبان بدن

واضح است که در رابطه مجازی بسیاری از ابزارهای کسب اطلاعات را در اختیار نداریم. تردیدی نیست که رابطه‌ی غیر زبانی بُعد بسیار مهمی از رابطه های واقعی ما را تشکیل می دهد.

اشکال عمده‌ی رابطه‌ مجازی حذف زبان بدن است. پژوهشی ادعا می‌کند ۹۳ درصد روابط ما به‌شکل غیر زبانی و تنها ۷ درصد آنها رابطه‌ی زبانی است. بنابراین در رابطه‌ مجازی تمام ارتباطات ما(گوش دادن و صحبت کردن) به‌ وسیله‌ی ۷ درصد ابزارهایمان انجام می‌شود. این وضعیت مانند این است که بخواهیم ماشین خراب را فقط با یک آچار تعمیر کنیم. با وجود چنین محدودیتی رابطه مجازی چقدر می‌تواند مؤثر و کارا باشد؟ 

ادراک و واقعیت – به‌راستی واقعیت چیست؟

حتی در دنیای واقعی ابزار ادراکی ما نقص دارد. بسیاری از ما دچار خطاهای دیداری و شنیداری می شویم. وقتی پای رابطه‌ مجازی در میان است، باید از خودمان بپرسیم چقدر به اطلاعات محدودی که دریافت کرده‌ایم اعتماد داریم؟ آیا طرف مقابل همان کسی است که ادعا می‌کند؟ آیا اطلاعات درستی دریافت کرده‌ایم یا ابزار ادراکی‌ ما برداشت‌های غلطی مهیا کرده است؟

شما در دنیای مجازی که هستید؟ همان «خود» دنیای واقعی‌تان؟ آیا همه‌ی ابعاد شخصیتی خود را به‌ نمایش می‌گذارید یا بخشی از آن را پنهان می‌کنید؟ آنکه در صفحه‌ی کامپیوتر یا گوشی موبایل به شما نگاه می‌کند، کیست؟ آیا خود حقیقی او را می‌بینید یا آنچه را که خودتان دوست دارید، می‌بینید؟ چطور متوجه تفاوت این دو بشویم؟

نقش مکانیزم‌های دفاعی در روابط مجازی 

فرقی نمی‌کند دنیای واقعی باشد یا مجازی، ما مکانیزم‌های دفاعی مورد علاقه‌مان را داریم. تجربه نشان می‌دهد برخی از این مکانیزم‌ها بیشتر در دنیای مجازی به‌کار می‌روند.

• ۱. فرافکنی (Projection)

به بیان ساده، فرافکنی یعنی تحمیل کردن احساسات، افکار یا باورهای غیرقابل‌ پذیرش خودمان به دیگران. ما معمولا به‌سختی فرافکنی را در خودمان تشخیص می‌دهیم مگر اینکه موشکافانه و صادقانه خود را ارزیابی کنیم.

مثلا وقتی که برای رابطه‌مان به‌اندازه‌ی کافی وقت و انرژی صرف نمی‌کنیم و در مقابل شریک‌مان را متهم به چنین چیزی می‌کنیم، در حال فرافکنی هستیم. در دنیای بدون ‌بدن اینترنت این کار ساده‌تر است چون طرف مقابل به‌سختی می‌تواند مچ‌مان را بگیرد.

• ‌۲. ایده آل سازی و ناارزنده سازی (دوپاره‌ سازی – Splitting)

دوپاره سازی یعنی فرد میل شدیدی به سیاه و سفید دیدن آدم‌ها و چیزها دارد. آدم ها، یا خوب مطلق یا بد مطلق هستند. در ایده آل سازی نمی‌توانیم فرد را به‌عنوان انسانی با ویژگی‌های مثبت و منفی ببینیم؛ فقط ویژگی‌های مثبت او را می‌بینیم. در سوی مقابل در حالت ناارزنده سازی، تنها ویژگی‌های منفی فرد به چشم‌مان می‌آید. اما در واقعیت همه‌ی ما ویژگی‌های مثبت و منفی را با هم داریم.

در دوپاره‌سازی فرد باور دارد، خودش به‌طور ذاتی بد و دیگران به‌طور ذاتی خوب هستند(یا برعکس). به‌عبارتی در حالی‌که فرد جایگاه دیگران را بسیار والا می‌داند، خودش را بی‌ارزش می‌پندارد. در حالت وارونه، فرد از هر حرف و عمل دیگران ایراد می‌گیرد و خودش را بالاتر از دیگران می‌داند.

در دنیای مجازی آدم‌ها طوری خودشان را معرفی می‌کنند که گویی سراپا خوبی‌اند و راهی برای به چالش کشیدن افراد و بحث در این باره نیست. در دنیای واقعی، دیر یا زود متوجه می‌شویم که زبان بدن و اعمال آدم‌ها با حرف‌هایشان همخوانی دارد یا ندارد. در دنیای اینترنت چنین امکانی نداریم. افراد به‌سادگی خود را پشت صفحه‌ی نمایش پنهان می‌کنند و تا زمانی‌ که خودشان از عیب‌ها و ویژگی‌های ناخوشایندشان نگویند، راهی برای شناسایی آنها نداریم. 

• ۳. جا‌به‌جایی (Displacement)

حتما برایتان پیش آمده که پس از یک روز کاری شلوغ و اعصاب‌ خُردکن، در خانه داد و فریاد راه بیندازید. این مکانیزم دفاعی جا‌به‌جایی است. به‌جای اینکه از کسی یا چیزی که سر کار آزارمان داده است، دلخور باشیم، نقطه‌ی تمرکز خود را به‌سمت چیزها یا افراد دیگر تغییر می‌دهیم. این‌گونه بخشی از احساسات منفی و ناخوشایندمان را تخلیه می‌کنیم.

این مکانیزم در دنیای مجازی بسیار رایج است. کافی است نگاهی به نظرات زیر پست‌های اینستاگرام بیندازید تا ببینید چطور آدم‌ها بر سر کوچک‌ترین مسائل، واکنش‌های تندی نشان می‌دهند و خشم خود را روی دیگران خالی می‌کنند.

جا‌به‌جایی در مورد احساسات مثبت هم رخ می‌دهد. به‌طور مثال فردی که نمی‌تواند در دنیای واقعی رک و راست حرف دلش را بزند، ممکن است در دنیای مجازی احساساتش را به‌سادگی بروز بدهد.

• ۴. تحریف شناختی (Distortion)

انواع مختلفی از تحریف های شناختی وجود دارد که همگی سبک های تفکر غیرمنطقی هستند. به برخی از انواع تحریف های شناختی و نمونه‌های آن در دنیای مجازی توجه کنید:

نتیجه‌گیری عجولانه (Jumping to Conclusions) : به نظری که درباره‌ی مقاله‌اش دادم توجهی نکرد، پس از من خوشش نمیاد.

کلیت‌بخشی اغراق‌آمیز (Overgeneralization) : همه‌ی وبلاگ‌نویس‌های ایرانی کلاهبردارند.

شخصی‌سازی (Personalization) : وب سایت روانشناسی مردمی، مقاله من را رد کرد چون سبک نوشتن من را دوست نداشت.

• ۵. والایش (Sublimation)

این مکانیزم دفاعی مثبت در دنیای وب تقویت می‌شود. والایش به‌ معنی بهره بردن از احساسات منفی برای انجام کاری مثبت است. مثلا خشم‌مان را برای نوشتن متنی جذاب و قدرتمند در دفاع از آزادی به‌کار می گیریم. نوشتن درباره‌ی احساسات و نگرانی‌هایمان در وبلاگ، خلق ویدئو و کارهای هنری، نمونه‌هایی از والایش هستند.

جمع‌بندی مکانیزم‌های دفاعی

مواردی که به آنها اشاره شد برخی از مکانیزهای دفاعی بودند که هم در دنیای واقعی و هم در دنیای مجازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما در دنیای مجازی این مکانیزم‌ها با شدت بیشتری به‌کار می‌روند زیرا افراد کمتر نگران پیامد رفتارهایشان هستند و تناقض‌ها اغلب به چالش کشیده نمی‌شوند. شاید ما در دنیای مجازی به‌ اندازه‌ی دنیای واقعی ‌به‌دنبال بحث و چالش نیستیم.

احساسات و واکنش‌هایی که در رابطه‌ آنلاین تجربه می‌کنیم مال خود ما و نه هیچ کس دیگری است. اگر صادقانه به آنچه از طرف مقابل دریافت می‌کنیم بنگریم، متوجه می‌شویم بخش عمده‌ی آن بازتابی از خود ماست. به عبارتی، مشکلاتی که در ارتباطات مجازی با آنها روبه‌رو می‌شویم، به مشکلات، نگرانی‌ها و الگوهای نادرست فکری خود ما اشاره دارند.

نکات مثبت و منفی روابط مجازی 

اینترنت درحالی‌ که امکان ارتباط سریع‌ را در سطحی گسترده فراهم کرده است، در کنار مزیت‌های چشمگیرش در زمینه‌ی روابط بشری، عیب‌هایی هم دارد. در ادامه برخی از این مزیت‌ها و عیب‌ها را می‌خوانید.

مزیت‌های رابطه مجازی

1. امکان آشنایی با افرادی که شانس ملاقات با آنها را پیش از این هرگز نداشتیم.
2. اگر اعتماد به نفس نداریم، لکنت زبان داریم یا گاهی زبان‌مان می‌گیرد، در اینترنت هیچ کدام آشکار نمی‌شوند. بنابراین می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس کمک کند.
3. چون باید بنویسیم، بهتر درباره‌ی ایده‌ها و درونیات‌مان فکر می‌کنیم.
4. امکان ویرایش گفته‌هایمان را داریم.

معایب رابطه مجازی

1. در دنیای واقعی وقتی با همکارمان مشکل پیدا می‌کنیم، پیگیری می‌کنیم تا مشکل را حل کنیم، اما در دنیای مجازی به‌ندرت چنین کاری می‌کنیم. آدم‌ها اغلب باور دارند می‌توانند به‌راحتی طرف مقابل را با دیگری جایگزین کنند.
2. ممکن است ما عادت داشته باشیم از حرکات بدن، نشانه‌های فیزیکی و تماس چشمی بسیار استفاده کنیم، چنین امکانی در ارتباط آنلاین وجود ندارد. شکلک‌ها و ایموجی‌ها کمی به انتقال روشن‌تر پیام کمک می‌کنند اما هیچ چیز جای لبخند حقیقی یا دیدن چهره‌ی غمگین افراد را نمی‌گیرد.
3. بدون نشانه‌های بدنی و فیزیکی، ممکن است به‌راحتی فریب بخوریم.
4. احتمال اینکه دیگران برداشت نادرستی از نوشته‌های ما داشته باشند، بسیار زیاد است.

نتیجه‌گیری

هدف ما آشنا کردن شما با مخاطرات روانشناختی عشق مجازی و درک بهتر آن است. این‌گونه با افزایش هشیاری‌تان، سریع‌تر می‌توانید مشکلات را شناسایی کنید.

ابزار ادراکی ما در دنیای واقعی و مجازی یکسان است اما در دنیای مجازی امکان استفاده از بسیاری از این ابزارها را نداریم. رفتار و واکنش‌های ما در دنیای مجازی مشابه دنیای واقعی است اما با شدت بیشتر، چون پیامدهای کمتری به‌دنبال دارد. به نظر می‌رسد احتمال بروز مشکل در رابطه و عشق مجازی خیلی زیاد باشد چون ما خود واقعی‌مان را به‌تمامی ارائه نمی‌کنیم و بنابراین دیگران تنها آن چیزی را می‌بینند که ما می‌خواهیم. 

منبع : pairedlife.com/online-relationships

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه مقالات سایت، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام هماهنگ نمایید. *