آزمون TAT
این آزمون، برای تشخیص اختلالات روانی مناسب نیست
آزمون اندریافت موضوع(TAT) بعد از آزمون شخصیتی رورشاخ بیشترین استفاده را در میان روانشناسان دارد. کاربرد عمده این آزمون برای تعیین نیازها و فشارهای درونی فرد است.
آزمون اندریافت موضوع(thematic Apperception test) در سال ۱۹۳۵ به وسیله مورگان(Christina Morgan) و موری(Henry Murray) در دانشگاه هاروارد امریکا ساخته شده است، مثل آزمون رورشاخ، در فعالیتهای کلینیکی مورد استفاده فراوان قرار گرفته است. آزمون TAT، بهتر از هر آزمون دیگر مکانیسم فرافکنی را وارد عمل میکند و مخصوصا نیازها و تمایلات جسمی و روانی آزمودنیها را منعکس می سازد (گنجی و ثابت، ۱۳۸۰).
این آزمون شامل ۳۱ کارت است که ۳۰ کارت آن تصاویر مختلفی از صحنههای زندگی و یک کارت سفید است. از این ۳۰ کارت، ۱۰ کارت مخصوص خانمها، ۱۰ کارت مخصوص آقایان، و ۱۰ کارت بین خانمها و آقایان مشترک است. در پشت هر کارت شماره و حرفی نوشته شده است که شماره مربوط به هر کارت است که تا ۲۰ شماره وجود دارد. حرف پشت کارت نشان دهنده ویژگیهای سنی و جنسی افرادی است که میتوان این آزمون را روی آنها اجرا کرد.
کاربرد عمده این آزمون برای تعیین نیازها و فشارهای درونی آزمودنی هاست. از سوی دیگر با کمک آزمون TAT می توان اطلاعاتی را در زمینه های مربوط به میزان توانایی آزمودنی در واقعیت سنجی، میزان سطح قضاوت، میزان کنترل سائق ها و تکانه های آزمودنی، میزان سطح توجه، میزان تمرکز، سطح استدلال انتزاعی و انواع مکانیسم های دفاعی که آزمودنی از آنها استفاده می نماید را بدست آورد.
این آزمون دستیابی به تله های پنهان و عمیقتر شخصیت فرد را امکانپذیر میسازد.
مبنای نظری آزمون TAT
هنری موری نظریه نیاز ـ فشار را در سال ۱۹۳۸ در کتاب سیری در شخصیت منتشر ساخت. او در این کتاب برخلاف نظر رفتارگرایان کمتر به رفتارهای قابل مشاهده توجه دارد و بیشتر به عوامل و انگیزههایی که این رفتارها را به وجود میآورند اهمیت میدهد. بنابراین نظریه او را میتوان یک نظریه انگیزشی دانست که نیازها و فشارها دو عامل مهم این نظریه هستند.
میتوان نیاز را یک پدیده فرضی دانست که به واسطه مشاهده رفتارهای عینی و مشهود، فرض وجود آن قطعیت مییابد. نیاز در نظریه مورای همان نقش انگیزه در نظریه سایر روانشناسان را دارد. موری معتقد است که نیاز نوعی انرژی است که البته ماهیت بیوشیمی آن زیاد مشخص نشده است ولی به واسطه بعضی شرایط جسمانی و یا عوامل عاطفی برانگیخته میشوند(منتظر فرج، ۱۳۵۶).
مورای نیازها را به دو دسته تقسیم میکند: ۱) نیازهای اولیه ۲) نیازهای ثانویه.
او ۱۳ نیاز اولیه یا فیزیولوژیک را نام میبرد مانند: نیاز به هوا، آب، غذا، جنسی، دفع، دوری از درد و… و نیازهای ثانویه یا روانشناختی را ۲۸ مورد شمرده است، مانند: نیاز به پیشرفت، اکتساب، پرخاشگری، سازندگی، جبران، سلطه، شهرت، فهمیدن، پیوندجویی، مهرورزی، پیروی، مهرطلبی، خودمختاری، تفسیر، ماجراجویی، تهییج، سرگرمی، خواری طلبی، اجتناب از سرزنش، شناخت، آسیبگریزی، ضبط و نگهداری، خرد کردن و…
موری معتقد است که نیازها در هر فردی بنا به عواملی و از همه مهمتر، عواملی محیطی به اشکال گوناگون ظاهر میشوند، در فردی نیاز به احساس برتری و در دیگری پیشرفت فردی تظاهر می یابد. نیازها می توانند در افراد با هم در تضاد باشند و ناراحتیهایی را سبب شوند و یا نیازها ممکن است در افراد روی اشیاء و چیزها تمرکز پیدا کنند که آن چیز نیاز خوشآیندی را برانگیزاند.
فشار
در نظریه مورای فشار را تا حدی میتوان معادل محیط در روانشناسی دانست. او به نقش فشار در ایجاد و تکامل شخصیت اهمیت فوقالعادهای میدهد و معتقد است که فشار یا محیط، دارای ماهیت پدیدار شناسانه است. یعنی درک فشار بستگی به چارچوب تجارب فردی دارد. هر محرک محیطی را از لحاظ تأثیری که بر موجود دارد باید ارزیابی کرد، پس باید فشار یا محیط را همیشه از دیدگاه نیازها، مورد بررسی و شناخت قرار داد. مورای موارد زیادی را برای فشار برشمرده است. که مهمترین آنها: فشار از دست دادن، اکتساب، حفظ و نگهداری، محیط نامأنوس، تکلیف، سلطهگری، خطر، پرخاشگری، غم زدگی، مرگ، خطر جسمانی، پیروی، مهرورزی، پیوندجویی، جنسی، تولد فرزند، محیط بسته، شناخت و…
از نظر مورای روابطی که میان نیازها و فشار وجود دارد، واحد شخصیت را شامل میشود که به نظر او قابل بررسی، مشاهده و سنجش است و بر اساس همین نظریه آزمون TAT برای سنجش شخصیت ساخته شده است.
لیندزی در مورد مبانی آزمون TAT فرضیههایی را مطرح کرده است که آگاهی از آنها برای درک بهتر نحوه تفسیر آزمون مفید است و ما برای آشنایی خوانندگان با این فرضیهها آنها را از کتاب اصول روانسنجی و روانآزمایی، شریفی (۱۳۷۷) عینا در زیر نقل میکنیم:
فرضیه نخستین:
در کامل کردن یک موقعیت ناکامل و بدون ساخت، فرد ممکن است خصایص شخصیتی (تلاشها، گرایشها و تعارضها) خود را آشکار کند.
سایر فرضیهها:
- ۱ ـ گوینده داستان به طور معمول با یکی از اشخاص داستان همانند سازی میکند. خصایص (آرزوها، تلاشها، تعارضها) این شخص خیالی ممکن است بازتابی از خصایص گوینده داستان باشد.
- ۲ ـ خصایص گوینده داستان ممکن است به صورت غیرمستقیم یا سمبولیک ارائه شود.
- ۳ ـ همه داستانها از اهمیت یکسان برخوردار نیستند.
- ۴ ـ موضوعهایی که مستقیما به خصایص ظاهری و عینی محرک مربوط هستند در مقایسه با آنهایی که به صورت غیرمستقیم به محرک مربوط میشوند معنیدارترند.
- ۵ ـ موضوعهایی تکرار شونده (آنهایی که در سه یا چهار داستان ظاهر میشوند) به احتمال زیاد منعکس کننده خصایص شخصیتی آزمودنی است.
مقایسه آزمون TAT با رورشاخ
در دنیای روانشناسی وقتی بحث از آزمونهای فرافکن به میان میآید آزمون رورشاخ دارای ارزش والایی است و همیشه در صدر این آزمونها قرار دارد و در مرتبه دوم آزمون TAT مطرح است. ولی آزمون رورشاخ علیرغم این برتری دارای یک بیسازمانی و حداکثر درجه ابهام است، در صورتی که در آزمون TAT از محرکهای ساخت یافتهای استفاده شده که آزمودنی در برابر آنها باید پاسخهای کلامی پیچیدهتری با بافت معنایی سازمان یافتهتری نشان دهد (آناستازی، ترجمه براهنی، ۱۳۶۴).
البته در تهیه آزمون T.A.T نیز کوشش بر این بوده است که تا حدی ابهام برای برانگیختن آزمودنی در پاسخ دادن حفظ شود. این آزمون به عنوان وسیله و روشی برای شناخت عوامل ناخودآگاه انسانها و بررسی شیوه تحلیل آنها ساخته شده است. انسانها در برخورد با موقعیتهای مبهم و در تفسیر این موقعیتها یک مقدار از دنیای ناخودآگاه شخصی خویش را آشکار میسازند و کمتر حالت دفاعی به خود میگیرند.
آزمون TAT چون با مطالب کلامی مأنوس سروکار دارد، احتمال اینکه آزمودنی پاسخهای خود را تحریف کند و یا در آنها سوگیری کند تا اندازهای بیشتر از آزمون رورشاخ است (مارنات، ترجمه شریفی و نیکخو، ۱۳۷۶).
انتخاب کارتهای مورد اجرا
برای اجرای آزمون به طور کامل از ۲۰ کارت استفاده میشود، ولی آزماینده میتواند برحسب نوع موضوع و مشکل آزمودنی کارتهای کمتری را برای اجرا انتخاب کند (معمولا بین ۱۰ تا ۱۲ کارت برای هر آزمودنی اجرا میشود). در اجرای کامل، ۲۰ کارت در دو جلسه یک ساعتی اجرا میشود. به طور معمول، در جلسه اول ۱۰ کارت عمومی به اجرا گذاشته میشود و در جلسه دوم ۷ کارت مشترک جنسی (مرد و پسر یا زن و دختر) به علاوه یک کارت اختصاصی (دختر، پسر، زن و مرد) و یک کارت مشترک با جنس مخالف (دختر و پسر یا زن و مرد) و یک کارت سفید (جمعا ۱۰ کارت) مورد اجرا قرار میگیرد. بعضی از اجراکنندگان کارتهای جلسه اول را با توجه به مشکل آزمودنی و اهمیت تصویر برای آن موضوع، انتخاب میکنند و در جلسه دوم کارتهایی را که در درجه دوم اهمیت قرار دارند اجرا میکنند (کرمی، ۱۳۸۲).
دستورالعمل اجرا
برای اجرای آزمون، بعد از مصاحبه مشاورهای و ایجاد آمادگی در آزمودنی به او میگوییم: «چند تصویر به شما نشان خواهم داد. لطفا درباره هر تصویر داستانی برای من بسازید. به من بگوئید چه رویدادهایی این داستان را به وجود آورده است. هم اکنون چه چیزی در داستان اتفاق افتاده است. قهرمانان داستان به چه چیز فکر میکنند و چه احساسی دارند و سرانجام داستان چه خواهد شد. » (شریفی، ۱۳۷۷).
روشهای ثبت پاسخها آزمودنی
۱. یادداشت توسط آزمونگر و با دست: عیب این روش این است که احتمال دارد نکات مهمی از داستانها که در تعبیر و تفسیر ارزش خاصی دارند از قلم بیافتد. امتیاز این روش آگاهی مستمر آزمونگر در طول اجرا است.
۲. یادداشت توسط آزمودنی و با دست (خود گزارش نویسی): حسن این روش آزاد بودن آزمونگر است ولی معایب زیادی به شرح زیر دارد.
الف ـ با توجه به مهم بودن اولین پاسخی که با دیدن تصویر به ذهن آزمودنی متبادر میشود در این روش احتمال دارد آزمودنی داستانهای نوشته شده را بخواند و آنها را تغییر دهد.
ب ـ در این روش نوع بیان، عکسالعملها و حرکات آزمودنی که در تفسیر از اهمیت خاصی برخودار هستند از دست میروند.
ج ـ نوشتن داستان ممکن است باعث خستگی آزمودنی شده و سبب کوتاهتر شدن داستانهای بعدی شود.
د ـ آزمودنیهای کم هوش و کم سواد در نوشتن دچار مشکل خواهند شد.
ه ـ بعضی از آزمودنیها بد خط هستند و آزمونگر در موقع خواندن داستانها دچار مشکل زیادی میشود.
۳. استفاده از تندنویس: امتیاز این روش این است که آزمونگر میتواند تمام توجه خویش را به رفتار آزمودنی معطوف دارد. تندنویس میتواند در جلسه حاضر باشد یا در اتاق مجاور این کار را انجام دهد اگر تندنویس در جلسه حضور داشته باشد این عیب وجود دارد که آزمودنی ممکن است از مسیر اصلی داستانگویی خارج شود. مورد دوم هم بسیار خطرناک است زیرا اگر آزمودنی متوجه این موضوع شود احتمال دارد ارتباط قطع شود و اجرای آزمون با شکست مواجه شود.
۴. روش میکروفون مخفی: این روش گران تمام میشود و از نظر اخلاقی درست نیست. مگر با کسب اجازه از آزمودنی.
نمره گذاری در آزمون TAT به کمک موارد زیر انجام می گیرد:
۱- قهرمان داستان
در تفسیر آزمون TAT معمولا عنوان قهرمان به شخصی گفته می شود که آزمودنی در داستان خود به طور مکرر به او اشاره می نماید و آزمودنی درباره احساسات، باورها و رفتارهای وی اطلاعات بیشتری را بدست می دهد. هر اندازه میزان توانایی قهرمان توصیف شده توسط آزمودنی بیشتر باشد، آزمونگر می تواند این تفسیر را بنماید که آزمودنی از سطح قوی تری از اطمینان به خود برخوردار است.
۲- نیازها
در تفسیر آزمون TAT انواع نیازهایی که آزمودنی آنها را در داستانهای خود از زبان قهرمان داستانها بیان می کند در نظر گرفته می شود. نیازبه موفقیت، نیاز به دریافت محبت(Affiliation) و نیازبه پرخاشگری (Aggression) از جمله نیازهایی است که امکان دارد آزمودنی آنها را در جریان داستانهای خود بیان نماید.
۳- فشارها
فشارها اشاره به نیروهای محیطی دارد که بر آزمودنی تحمیل می شوند. از جمله فشارهایی که آزمودنی ها در جریان داستانهای خود بیان می نمایند و آزمونگر می تواند آنها را مورد تفسیر قرار دهد، می توان به امکان به مورد حمله یا مورد انتقاد قرار گرفتن از سوی دیگران، نیاز به دریافت محبت و روبرو شدن با خطرهای جسمی و….. اشاره نمود .
۴- تعارضات درونی عمده
تعارضات درونی آزمودنی با کمک تجزیه و تحلیل احساسات و رفتارهای قهرمان داستان که آزمودنی در جریان داستان های خود به آنها اشاره نموده است، بدست می آید.
توصیف کارتها
- ۱. تصویر ۱ ـ پسر جوانی در حال نگاه کردن به ویولونی است که روی میز قرار دارد.
- ۲. تصویر۲ ـ منظره یک روستاست که در آن زنی که کتابی در دست دارد در قسمت جلوی تصویر دیده میشود و در عقب تصویر مردی در مزرعه مشغول کار است و زنی به او نگاه میکند.
- ۳. تصویر 3BM ـ در کف اتاق مقابل مبل پسر بچهای نشسته و سرش را روی بازوی رانش خم کرده است و در کنار او بر روی زمین تپانچهای دیده میشود.
- ۴. تصویر 3GF ـ زن جوانی که در کنار یک در باز ایستاده و سرش را پائین انداخته است. در حالی که با دست راست روی صورتش را گرفته است و با دست چپ دری را چنگ زده است.
- ۵. تصویر۴ ـ زن جوانی را میبینیم که مردی را که از او رو برگردانده و میخواهد از او فرار کند گرفته است.
- ۶. تصویر۵ ـ زنی را میبینیم که در آستانه در نیمه باز ایستاده است و داخل اتاق را نگاه میکند.
- ۷. تصویر 6BM ـ زن مسن کوتاه قدی در جلو پنجره ایستاده است پشت سرش مرد جوان بلند قدی ایستاده است که سرش را پائین انداخته و با دست کلاهش را گرفته است.
- ۸. تصویر 6GF ـ زن جوانی روی مبلی نشسته و به پیرمردی که پیپ در دهان پشت سر او ایستاده است، نگاه میکند.
- ۹. تصویر 7BM ـ مردی با موهای خاکستری به مرد جوانی که با ناراحتی به دوردستها نظر دوخته، خیره شده است.
- ۱۰. تصویر 7GF ـ نیمکتی است که یک طرف آن دختری عروسک به دست نشسته و نگاهش را به راهی دور دوخته است و طرف دیگر زنی کتاب به دست نشسته است و به نظر میرسد با دختر حرف میزند.
- ۱۱. تصویر 8BM ـ پسری است که به بیرون از عکس نگاه میکند، تفنگی هم گوشه عکس دیده میشود، در زمینه عکس صحنهای از عمل جراحی دیده میشود.
- ۱۲. تصویر 8GF ـ زن جوانی به حالت اندیشناک نشسته و دستش را زیر چانهاش گذاشته است.
- ۱۳. تصویر 9BM ـ چهار مرد که روی زمین دراز کشیدهاند و در حالت استراحت هستند.
- ۱۴. تصویر 9GF ـ دختری از پشت درخت، دختر دیگری را که در حال دویدن است، نگاه میکند.
- ۱۵. تصویر ۱۰ ـ زن جوانی سرش را روی شانه مردی قرار داده است.
- ۱۶. تصویر ۱۱ ـ منظرهای از طبیعت یا صخرهها و تخته سنگها و گردن یا سر یک اژدها یا مار.
- ۱۷. تصویر 12BG ـ منظره یک درخت پرشکوفه و احتمالا قایقی در کنار آن.
- ۱۸. تصویر 12M ـ مرد جوانی با چشمان بسته روی تختی دراز کشیده و مرد مسنی دست خود را روی صورت او نگاهداشته است و به نظر میرسد او را هیپنوتیزم کرده است.
- ۱۹. تصویر 12F ـ زن جوانی در جلو و زن مسنی عقبتر روسری به سر دیده میشود که به نظر میرسد ادا درمیآورد.
- ۲۰. تصویر 13B ـ پسر کوچکی روی پله دم در کلبه چوبی تاریکی نشسته است.
- ۲۱. تصویر 13G ـ دختری در حالی که نردههای کنار پلهها را گرفته، در حال بالا رفتن است.
- ۲۲. تصویر 13MF ـ مردی پشت به تخت خواب ایستاده و صورت خود را با آرنج پوشانده است. پشت سر او زنی روی تخت دراز کشیده است.
- ۲۳. تصویر۱۴ ـ نیمرخ سایهای از یک مرد یا زن که در پشت پنجرهای روشن دیده میشود و بقیه تصویر کدر و سیاه است.
- ۲۴. تصویر۱۵ ـ مرد لاغری با دستهای به هم چسبیده در میان سنگ قبرها در قبرستان دیده میشود.
- ۲۵. کارت ۱۶ ـ کارت سفیدی است که تصویری روی آن دیده نمیشود.
- ۲۶. تصویر 17BM ـ مرد جوان ورزشکاری که از طناب بالا میرود.
- ۲۷. تصویر 17GF ـ در این تصویر پلی دیده میشود که بر روی آبی قرار دارد و زنی که از روی پل خم شده است و از زیر پل در قسمتهای عقب، ساختمانهای رفیع و انسانهایی کوچک دیده میشوند.
- ۲۸. تصویر 18BM ـ یک مرد که به وسیله سه دست از عقب گرفته شده است.
- ۲۹. تصویر 18GF ـ زنی است که دستهایش را دور گلوی زن دیگر حلقه زده و به نظر میرسد که او را به طرف پلهها میکشاند.
- ۳۰. تصویر ۱۹ ـ به نظر یک کلبه روستایی پوشیده از برف و آسمان پر از ابر یا یک کشتی در درون طوفان سهمناک.
- ۳۱. تصویر ۲۰ ـ زن یا مردی را که کاملا مشخص نیست در آخر شب نشان میدهد که به تیر چراغ برق تکیه کرده است.
انتقادها به آزمون TAT
این تست، فاقد سیستم نمرهگذاری استاندارد شده است، بنابراین صحبت راجع به روایی و پایایی آن، دشوار است. بسیاری از آزمونگران و رواندرمانگران، فرایند و روش اجرای تست را تغییر دادند که با این کار، مقایسه نتایج دشوار شده است. تعداد کمی از آزمون گیرندگان، از سیستم پیچیده نمرهگذاری خود موری استفاده می کنند. انتقاد دیگر، این است که تصاویر کارتها، تصاویری قدیمی بوده و به روز نیستند. بنابراین طبیعی است که روایت داستانی برای این تصاویر، که در دهه ۳۰ کشیده شدهاند، برای مراجع سخت خواهد بود.
منبع: کرمی، ابوالفضل . راهنمای اجرا و تفسیر آزمون اندریافت موضوع . تهران: انتشارات روان سنجی.