آزمون TAT

 موری معتقد است که نیازها در هر فردی بنا به عواملی و از همه مهم‌تر، عواملی محیطی به اشکال گوناگون ظاهر می‌شوند، در فردی نیاز به احساس برتری و در دیگری پیشرفت فردی تظاهر می یابد. نیازها می توانند در افراد با هم در تضاد باشند و ناراحتی‌هایی را سبب شوند و یا نیازها ممکن است در افراد روی اشیاء و چیزها تمرکز پیدا کنند که آن چیز نیاز خوش‌آیندی را برانگیزاند.

فشار

در نظریه مورای فشار را تا حدی می‌توان معادل محیط در روان‌شناسی دانست.  او به نقش فشار در ایجاد و تکامل شخصیت اهمیت فوق‌العاده‌ای می‌دهد و معتقد است که فشار یا محیط، دارای ماهیت پدیدار شناسانه است. یعنی درک فشار بستگی به چارچوب تجارب فردی دارد. هر محرک محیطی را از لحاظ تأثیری که بر موجود دارد باید ارزیابی کرد، پس باید فشار یا محیط را همیشه از دیدگاه نیازها، مورد بررسی و شناخت قرار داد. مورای موارد زیادی را برای فشار برشمرده است. که مهم‌ترین آنها: فشار از دست دادن، اکتساب، حفظ و نگهداری، محیط نامأنوس، تکلیف، سلطه‌گری، خطر، پرخاشگری، غم زدگی، مرگ، خطر جسمانی، پیروی، مهرورزی، پیوندجویی، جنسی، تولد فرزند، محیط بسته، شناخت و…

از نظر مورای روابطی که میان نیازها و فشار وجود دارد، واحد شخصیت را شامل می‌شود که به نظر او قابل بررسی، مشاهده و سنجش است و بر اساس همین نظریه آزمون T.A.T برای سنجش شخصیت ساخته شده است.

لیندزی در مورد مبانی آزمون T.A.T فرضیه‌هایی را مطرح کرده است که آگاهی از آنها برای درک بهتر نحوه تفسیر آزمون مفید است و ما برای آشنایی خوانندگان با این فرضیه‌ها آنها را از کتاب اصول روان‌سنجی و روان‌آزمایی، شریفی (۱۳۷۷) عینا در زیر نقل می‌کنیم:

فرضیه نخستین:

در کامل کردن یک موقعیت ناکامل و بدون ساخت، فرد ممکن است خصایص شخصیتی (تلاش‌ها، گرایش‌ها و تعارض‌ها) خود را آشکار کند.

سایر فرضیه‌ها:

• ۱ ـ گوینده داستان به طور معمول با یکی از اشخاص داستان همانند سازی می‌کند. خصایص (آرزوها، تلاش‌ها، تعارض‌ها) این شخص خیالی ممکن است بازتابی از خصایص گوینده داستان باشد.
• ۲ ـ خصایص گوینده داستان ممکن است به صورت غیرمستقیم یا سمبولیک ارائه شود.
• ۳ ـ همه داستان‌ها از اهمیت یکسان برخوردار نیستند.
• ۴ ـ موضوع‌هایی که مستقیما به خصایص ظاهری و عینی محرک مربوط هستند در مقایسه با آنهایی که به صورت غیرمستقیم به محرک مربوط می‌شوند معنی‌دارترند.
• ۵ ـ موضوع‌هایی تکرار شونده (آنهایی که در سه یا چهار داستان ظاهر می‌‌شوند) به احتمال زیاد منعکس کننده خصایص شخصیتی آزمودنی است.

مقایسه آزمون T.A.T با رورشاخ

در دنیای روان‌شناسی وقتی بحث از آزمون‌های فرافکن به میان می‌آید آزمون رورشاخ دارای ارزش والایی است و همیشه در صدر این آزمون‌ها قرار دارد و در مرتبه دوم آزمون T.A.T مطرح است. ولی آ‍زمون رورشاخ علی‌رغم این برتری دارای یک بی‌سازمانی و حداکثر درجه ابهام است، در صورتی که در آزمون T.A.T از محرک‌های ساخت یافته‌ای استفاده شده که آزمودنی در برابر آنها باید پاسخ‌های کلامی پیچیده‌تری با بافت معنایی سازمان یافته‌تری نشان دهد (آناستازی، ترجمه براهنی، ۱۳۶۴).

البته در تهیه آزمون T.A.T نیز کوشش بر این بوده است که تا حدی ابهام برای برانگیختن آزمودنی در پاسخ دادن حفظ شود. این آزمون به عنوان وسیله و روشی برای شناخت عوامل ناخودآگاه انسان‌ها و بررسی شیوه تحلیل آنها ساخته شده است. انسان‌ها در برخورد با موقعیت‌های مبهم و در تفسیر این موقعیت‌ها یک مقدار از دنیای ناخودآگاه شخصی خویش را آشکار می‌سازند و کمتر حالت دفاعی به خود می‌گیرند.

آزمون T.A.T چون با مطالب کلامی مأنوس سروکار دارد، احتمال اینکه آزمودنی پاسخ‌های خود را تحریف کند و یا در آنها سوگیری کند تا اندازه‌ای بیشتر از آزمون رورشاخ است (مارنات، ترجمه شریفی و نیکخو، ۱۳۷۶).

انتخاب کارت‌های مورد اجرا

برای اجرای آزمون به طور کامل از ۲۰ کارت استفاده می‌شود، ولی آزماینده می‌تواند برحسب نوع موضوع و مشکل آزمودنی کارت‌های کمتری را برای اجرا انتخاب کند (معمولا بین ۱۰ تا ۱۲ کارت برای هر آزمودنی اجرا می‌شود). در اجرای کامل، ۲۰ کارت در دو جلسه یک ساعتی اجرا می‌شود. به طور معمول، در جلسه اول ۱۰ کارت عمومی به اجرا گذاشته می‌شود و در جلسه دوم ۷ کارت مشترک جنسی (مرد و پسر یا زن و دختر) به علاوه یک کارت اختصاصی (دختر، پسر، زن و مرد) و یک کارت مشترک با جنس مخالف (دختر و پسر یا زن و مرد) و یک کارت سفید (جمعا ۱۰ کارت) مورد اجرا قرار می‌گیرد. بعضی از اجرا‌کنندگان کارت‌های جلسه اول را با توجه به مشکل آز‍مودنی و اهمیت تصویر برای آن موضوع، انتخاب می‌کنند و در جلسه دوم کارت‌هایی را که در درجه دوم اهمیت قرار دارند اجرا می‌کنند (کرمی، ۱۳۸۲).

دستورالعمل اجرا

برای اجرای آزمون، بعد از مصاحبه مشاوره‌ای و ایجاد آمادگی در آزمودنی به او می‌گوییم: «چند تصویر به شما نشان خواهم داد. لطفا درباره هر تصویر داستانی برای من بسازید. به من بگوئید چه رویدادهایی این داستان را به وجود آورده است. هم اکنون چه چیزی در داستان اتفاق افتاده است. قهرمانان داستان به چه چیز فکر می‌کنند و چه احساسی دارند و سرانجام داستان چه خواهد شد. » (شریفی، ۱۳۷۷).

روش‌های ثبت پاسخ‌ها آزمودنی

۱. یادداشت توسط آزمون‌گر و با دست: عیب این روش این است که احتمال دارد نکات مهمی از داستان‌ها که در تعبیر و تفسیر ارزش خاصی دارند از قلم بیافتد. امتیاز این روش آگاهی مستمر آزمون‌گر در طول اجرا است.

۲. یادداشت توسط آزمودنی و با دست (خود گزارش نویسی): حسن این روش آ‍زاد بودن آزمون‌گر است ولی معایب زیادی به شرح زیر دارد.

الف ـ با توجه به مهم بودن اولین پاسخی که با دیدن تصویر به ذهن آزمودنی متبادر می‌شود در این روش احتمال دارد آزمودنی داستان‌های نوشته شده را بخواند و آنها را تغییر دهد.

ب ـ در این روش نوع بیان، عکس‌العمل‌ها و حرکات آزمودنی که در تفسیر از اهمیت خاصی برخودار هستند از دست می‌روند.

ج ـ نوشتن داستان ممکن است باعث خستگی آزمودنی شده و سبب کوتاه‌تر شدن داستان‌های بعدی شود.

د ـ آزمودنی‌های کم هوش و کم سواد در نوشتن دچار مشکل خواهند شد.

ه ـ بعضی از آزمودنی‌ها بد خط هستند و آزمون‌گر در موقع خواندن داستان‌ها دچار مشکل زیادی می‌شود.

۳. استفاده از تندنویس: امتیاز این روش این است که آزمون‌گر می‌تواند تمام توجه خویش را به رفتار آزمودنی معطوف دارد. تندنویس می‌تواند در جلسه حاضر باشد یا در اتاق مجاور این کار را انجام دهد اگر تندنویس در جلسه حضور داشته باشد این عیب وجود دارد که آزمودنی ممکن است از مسیر اصلی داستان‌گویی خارج شود. مورد دوم هم بسیار خطرناک است زیرا اگر آزمودنی متوجه این موضوع شود احتمال دارد ارتباط قطع شود و اجرای آزمون با شکست مواجه شود.

۴. روش میکروفون مخفی: این روش گران تمام می‌شود و از نظر اخلاقی درست نیست. مگر با کسب اجازه از آزمودنی.

نمره گذاری در آزمون TAT به کمک موارد زیر انجام می گیرد:

۱- قهرمان داستان

در تفسیر آزمون TAT معمولا عنوان قهرمان به شخصی گفته می شود که آزمودنی در داستان خود به طور مکرر به او اشاره می نماید و آزمودنی درباره احساسات، باورها و رفتارهای وی اطلاعات بیشتری را بدست می دهد. هر اندازه میزان توانایی قهرمان توصیف شده توسط آزمودنی بیشتر باشد، آزمونگر می تواند این تفسیر را بنماید که آزمودنی از سطح قوی تری از اطمینان به خود برخوردار است.

۲- نیازها

در تفسیر آزمون TAT انواع نیازهایی که آزمودنی آنها را در داستانهای خود از زبان قهرمان داستانها بیان می کند در نظر گرفته می شود. نیازبه موفقیت، نیاز به دریافت محبت(Affiliation) و نیازبه پرخاشگری (Aggression) از جمله نیازهایی است که امکان دارد آزمودنی آنها را در جریان داستانهای خود بیان نماید.

۳- فشارها

فشارها اشاره به نیروهای محیطی دارد که بر آزمودنی تحمیل می شوند. از جمله فشارهایی که آزمودنی ها در جریان داستانهای خود بیان می نمایند و آزمونگر می تواند آنها را مورد تفسیر قرار دهد، می توان به امکان به مورد حمله یا مورد انتقاد قرار گرفتن از سوی دیگران، نیاز به دریافت محبت و روبرو شدن با خطرهای جسمی و….. اشاره نمود .

۴- تعارضات درونی عمده

تعارضات درونی آزمودنی با کمک تجزیه و تحلیل احساسات و رفتارهای قهرمان داستان که آزمودنی در جریان داستان های خود به آنها اشاره نموده است، بدست می آید.

توصیف کارت‌ها

• ۱. تصویر ۱ ـ پسر جوانی در حال نگاه کردن به ویولونی است که روی میز قرار دارد.
• ۲. تصویر۲ ـ منظره یک روستاست که در آن زنی که کتابی در دست دارد در قسمت جلوی تصویر دیده می‌شود و در عقب تصویر مردی در مزرعه مشغول کار است و زنی به او نگاه می‌کند.
• ۳. تصویر ۳BM ـ در کف اتاق مقابل مبل پسر بچه‌ای نشسته و سرش را روی بازوی رانش خم کرده است و در کنار او بر روی زمین تپانچه‌ای دیده می‌شود.
• ۴. تصویر ۳GF ـ زن جوانی که در کنار یک در باز ایستاده و سرش را پائین انداخته است. در حالی که با دست راست روی صورتش را گرفته است و با دست چپ دری را چنگ زده است.
• ۵. تصویر۴ ـ زن جوانی را می‌بینیم که مردی را که از او رو برگردانده و می‌خواهد از او فرار کند گرفته است.
• ۶. تصویر۵ ـ زنی را می‌بینیم که در آستانه در نیمه باز ایستاده است و داخل اتاق را نگاه می‌کند.
• ۷. تصویر ۶BM ـ زن مسن کوتاه قدی در جلو پنجره ایستاده است پشت سرش مرد جوان بلند قدی ایستاده است که سرش را پائین انداخته و با دست کلاهش را گرفته است.
• ۸. تصویر ۶GF ـ زن جوانی روی مبلی نشسته و به پیرمردی که پیپ در دهان پشت سر او ایستاده است، نگاه می‌کند.
• ۹. تصویر ۷BM ـ  مردی با موهای خاکستری به مرد جوانی که با ناراحتی به دوردست‌ها نظر دوخته، خیره شده است.
• ۱۰. تصویر ۷GF ـ نیمکتی است که یک طرف آن دختری عروسک به دست نشسته و نگاهش را به راهی دور دوخته است و طرف دیگر زنی کتاب به دست نشسته است و به نظر می‌رسد با دختر حرف می‌زند.
• ۱۱. تصویر ۸BM ـ پسری است که به بیرون از عکس نگاه می‌کند، تفنگی هم گوشه عکس دیده می‌شود، در زمینه عکس صحنه‌ای از عمل جراحی دیده می‌شود.
• ۱۲. تصویر ۸GF ـ زن جوانی به حالت اندیشناک نشسته و دستش را زیر چانه‌اش گذاشته است.
• ۱۳. تصویر ۹BM ـ چهار مرد که روی زمین دراز کشیده‌اند و در حالت استراحت هستند.
• ۱۴. تصویر ۹GF ـ دختری از پشت درخت، دختر دیگری را که در حال دویدن است، نگاه می‌کند.
• ۱۵. تصویر ۱۰ ـ زن جوانی سرش را روی شانه مردی قرار داده است.
• ۱۶. تصویر ۱۱ ـ منظره‌ای از طبیعت یا صخره‌ها و تخته سنگ‌ها و گردن یا سر یک اژدها یا مار.
• ۱۷. تصویر ۱۲BG ـ منظره یک درخت پرشکوفه و احتمالا قایقی در کنار آن.
• ۱۸. تصویر ۱۲M ـ مرد جوانی با چشمان بسته روی تختی دراز کشیده و مرد مسنی دست خود را روی صورت او نگاهداشته است و به نظر می‌رسد او را هیپنوتیزم کرده است.
• ۱۹. تصویر ۱۲F ـ  زن جوانی در جلو و زن مسنی عقب‌تر روسری به سر دیده می‌شود که به نظر می‌رسد ادا درمی‌آورد.
• ۲۰. تصویر ۱۳B ـ پسر کوچکی روی پله دم در کلبه چوبی تاریکی نشسته است.
• ۲۱. تصویر ۱۳G ـ دختری در حالی که نرده‌های کنار پله‌ها را گرفته، در حال بالا رفتن است.
• ۲۲. تصویر ۱۳MF ـ مردی پشت به تخت خواب ایستاده و صورت خود را با آرنج پوشانده است. پشت سر او زنی روی تخت دراز کشیده است.
• ۲۳. تصویر۱۴ ـ نیم‌رخ سایه‌ای از یک مرد یا زن که در پشت پنجره‌ای روشن دیده می‌شود و بقیه تصویر کدر و سیاه است.
• ۲۴. تصویر۱۵ ـ مرد لاغری با دست‌های به هم چسبیده در میان سنگ قبرها در قبرستان دیده می‌شود.
• ۲۵. کارت ۱۶ ـ کارت سفیدی است که تصویری روی آن دیده نمی‌شود.
• ۲۶. تصویر ۱۷BM ـ مرد جوان ورزشکاری که از طناب بالا می‌رود.
• ۲۷. تصویر ۱۷GF ـ در این تصویر پلی دیده می‌شود که بر روی آبی قرار دارد و زنی که از روی پل خم شده است و از زیر پل در قسمت‌های عقب، ساختمان‌های رفیع و انسان‌هایی کوچک دیده می‌شوند.
• ۲۸. تصویر ۱۸BM ـ یک مرد که به وسیله سه دست از عقب گرفته شده است.
• ۲۹. تصویر ۱۸GF ـ زنی است که دست‌هایش را دور گلوی زن دیگر حلقه زده و به نظر می‌رسد که او را به طرف پله‌ها می‌کشاند.
• ۳۰. تصویر ۱۹ ـ به نظر یک کلبه روستایی پوشیده از برف و آسمان پر از ابر یا یک کشتی در درون طوفان سهمناک.
• ۳۱. تصویر ۲۰ ـ زن یا مردی را که کاملا مشخص نیست در آخر شب نشان می‌دهد که به تیر چراغ برق تکیه کرده است.

انتقادها به آزمون TAT

این تست، فاقد سیستم نمره‌گذاری استاندارد شده است، بنابراین صحبت راجع به روایی و پایایی آن، دشوار است. بسیاری از آزمون‌گران و روان‌درمانگران، فرایند و روش اجرای تست را تغییر دادند که با این کار، مقایسه نتایج دشوار شده است. تعداد کمی از آزمون گیرندگان، از سیستم پیچیده نمره‌گذاری خود موری استفاده می کنند. انتقاد دیگر، این است که تصاویر کارت‌ها، تصاویری قدیمی بوده و به روز نیستند. بنابراین طبیعی است که روایت داستانی برای این تصاویر، که در دهه ۳۰ کشیده شده‌اند، برای مراجع سخت خواهد بود.

منبع: کرمی، ابوالفضل . راهنمای اجرا و تفسیر آزمون اندریافت موضوع . تهران: انتشارات روان سنجی.