۷ مرحله رابطه نارسیستی

در این مقاله، هر یک از ۷ مرحله رابطه نارسیستی را با جزئیات روان‌شناختی و کاربرد مفهوم FOG از کتاب  Out of the Fog اثر دانا مورنینگستار توضیح می‌دهم.

FOG چیست؟

FOG یک ابزار کنترل پنهان ولی فوق‌العاده قدرتمند در روابط نارسیستی‌ است. دانا مورنینگستار با معرفی این مفهوم به ما کمک می‌کنه تا از سردرگمی بیرون بیایم، تصمیم‌های سالم‌تری بگیریم، و خودمون رو از رابطه‌های ناسالم جدا کنیم.

1. F = Fear (ترس)
2. O = Obligation (اجبار / تعهد تحمیلی)
3. G = Guilt (گناه)

این سه احساس، ستون‌های روانی‌ای هستند که سوءاستفاده‌گرها (به‌ویژه نارسیست‌ها) از آن‌ها استفاده می‌کنند تا قربانی را در رابطه نگه دارند، کنترل کنند، و مانع جدایی او شوند.

۱. Fear : ترس از پیامدهای ترک کردن، حرف زدن، اعتراض کردن یا حتی فکر کردن مستقل است. ترس ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ترس از تنها ماندن
• ترس از طرد شدن
• ترس از حمله یا واکنش تند
• ترس از اینکه «اگه من اشتباه کنم چی؟»

مثال: «اگه این رابطه رو تموم کنم، شاید هیچ‌کس دیگه منو نخواد» یا «می‌ترسم بهم آسیب بزنه اگه ازش فاصله بگیرم»

۲. Obligation : فرد احساس می‌کند «باید» بماند، چون وظیفه دارد رابطه را حفظ کند. این حس از سمت فرد نارسیست القا می‌شود:

• «تو مسئول خوشحالی منی»
• «اگه بری، من نابود می‌شم»
• «تو قول دادی بمونی»

مثال: «نمی‌تونم رهاش کنم چون مشکلات روحی داره»  یا  «من قول ازدواج دادم، نمی‌تونم حالا ولش کنم»

۳. Guilt : حس درونی اینکه شما باعث مشکلات هستید، یا اینکه دارید کسی رو ناراحت می‌کنید. نارسیست‌ها اغلب عبارات زیر را به کار می برند:

• «همه‌چی تقصیر توئه»
• «اگه تو عوض می‌شدی، من اینطوری نمی‌شدم»
• «تو خرابش کردی، نه من»

مثال: «شاید واقعاً من زیادی حساسم» یا «اگه من بیشتر توجه کرده بودم، اون این‌قدر سرد نمی‌شد»

نقش FOG در رابطه نارسیستی

دانا مورنینگستار در کتاب Out of the Fog توضیح می‌ده که: “سوءاستفاده‌گرها لازم نیست فیزیکی به شما آسیب بزنند تا شما را کنترل کنند. آن‌ها از ابزار FOG استفاده می‌کنند تا شما را در رابطه نگه دارند.”  وقتی شما دائماً تحت تأثیر این سه احساس قرار بگیری:

1. نمی‌تونی تصمیم‌گیری سالم بکنی
2. به واقعیات رابطه شک می‌کنی
3. خودت رو مسئول مشکلات می‌دونی

۷ مرحله رابطه نارسیستی

۱. آرمانی‌سازی (Idealization) : در این مرحله، فرد نارسیست وارد رابطه با یک بمباران عاشقانه می‌شود؛ (تحسین بی‌اندازه، توجه بی‌وقفه، پیام‌های عاشقانه و وعده‌های بزرگ). قربانی احساس می‌کند نیمه گمشده زندگی‌اش را یافته است. از منظر FOG، ترس از از دست دادن فعال می‌شود. چون قربانی می‌فهمد اگر این موقعیت خاص از دست برود، نمی‌تواند آن را تکرار کند. این حس به او القا می‌شود که وابسته بماند.

مثال: نارسیست می‌گوید: «تو تنها کسی هستی که واقعاً من رو درک می‌کنی، هیچ‌کس مثل تو نیست» و قربانی بعد از چند روز رابطه با او را تنها عشق واقعی‌اش می‌داند.

۲. ناارزنده‌سازی (Devaluation) : پس از مرحله‌ی پر ستایش، ناگهان وضعیت تغییر می‌کند. تحقیر، سکوت، کنایه، زیر سؤال بردن احساسات قربانی آغاز می‌شود. در چارچوب FOG، احساس گناه (تو مشکلی) و اجبار (باید تلاش کنی تا رابطه حفظ بشه) در قربانی تقویت می‌شود. او شروع به اصلاح و همکاری می‌کند، حتی اگر تحقیر بیشتر هم بشود.

مثال: نارسیست بعد از چند هفته، به سادگی می‌پرسد: «چرا اینقدر احساساتی شدی؟» یا خیلی حساسی، و قربانی تلاش می‌کند خود را تغییر دهد یا خطاهایش را توضیح دهد، بی‌آن‌که بفهمد مشکل از کجاست.

۳. ترک رابطه (Discard) : در این مرحله، ارتباط سرد یا قطع کامل می‌شود، یا به صورت عاطفی و یا با فاصله فیزیکی. قربانی ناگهان به درد رهاشدگی می‌رسد. در تجربه FOG، دوباره ترس فعال می‌شود؛ قربانی احساس بی‌هویتی و بی‌ارزشی می‌کند و فکر می‌کند هیچ راهی جز برگشت یا بخشیدن نیست.

مثال: نارسیست ناگهان تماس را قطع می‌کند یا می‌گوید: «دیگه نمی‌تونم ادامه بدم.» قربانی حس می‌کند از هم پاشیده و نمی‌داند چرا چنین اتفاقی افتاده است.

۴. جایگزینی (Replacement) : نارسیست ممکن است بلافاصله وارد رابطه‌ای جدید شود، یا وقت و توجهش را معطوف شخص جدیدی کند. دیدن جانشین ممکن است حتی در زمان رابطه فعلی رخ دهد. این مرحله حس رقابت و حسادت را ایجاد می‌کند. قربانی می‌گوید «چرا نتونستم نگهش دارم؟»، «چیزی کم داشتم؟».

مثال: فرد نارسیست به‌صورت غیرمستقیم نشان می‌دهد زمان بیشتری با کسی که جدید است می‌گذراند، یا قربانی را مقایسه می‌کند: «تو باید مثل اون آدم باشی، بلد نیستی مثل همونی که قبلاً بودم رفتار کنی.»

نارسیست ها معمولا چند نفر را در آب نمک می خوابانند تا در مواقع لازم از اونها استفاده و بهره کشی کنند و به نیازهایشان برسند.

۵. مثلث‌سازی (Triangulation) : در این مرحله، یک شخص سوم (واقعی یا خیالی) وارد بازی می‌شود. نارسیست قربانی را با آن شخص مقایسه می‌کند تا حس رقابت و بی‌ثباتی ایجاد کند. از منظر FOG، گناه بیشتری صورت می‌گیرد (تو کافی نبودی) و اجبار شکل می‌گیرد (باید از پس این شخص جدید بربیای).

مثال: «فلانی بیشتر از تو می‌فهمد، باهاش راحت‌ترم»، «اون بهتر منو حمایت می‌کنه». قربانی تلاش می‌کند رفتارش را اصلاح کند تا احساس بازنده بودن را متوقف کند.

۶. لجن‌پراکنی (Smear Campaign) : در این مرحله، فرد نارسیست شروع به خراب کردن اعتبار قربانی در نزد دیگران می‌کند(والدین، دوستان، همکاران). FOG اینجا روی گناه عمومی تمرکز می‌کند: «همه علیه تو هستند»، قربانی حس تنهایی و بی‌پناهی می‌کند.

مثال: نارسیست به خانواده می‌گوید: «اون خیلی حساسه، کنترل‌گره، نمی‌دونم چطور ادامه بدم.» یا علیه دوستان قربانی، شایعه‌سازی می‌کند، طوری که کسی حاضر نیست قربانی را درک کند.

نارسیست ها معمولا قضایا را طوری می پیجانند که خودشان را قربانی نشان دهند.

۷. بازگشت (Hoovering) : پس از مدتی فاصله، نارسیست ممکن است بار دیگر با پیام‌هایی مثل «هیچ‌کس مثل تو نبود»، «اشتباه کردم» یا دعوت به گفت‌وگو، تلاش کند رابطه را احیا کند. این بازگشت برای قربانی اجبار ایجاد می‌کند: یک بار دیگر وارد چرخه می‌شود، احساس گناه می‌کند که چرا باید ترک کند، و از ترس تنهایی تمایل به پذیرش پیدا می‌کند.

مثال: پیام ناگهانی «دلم برات تنگ شده»، یا دعوت به دیدار ساده‌ای که شبیه شروع یک رابطه گرم و عاشقانه به نظر می‌رسد، اما هدف واقعی کنترل مجدد است.

گس لایت کردن در افراد خودشیفته

گَس‌لایتینگ (Gaslighting) یکی از خطرناک‌ترین و مخرب‌ترین ابزارهای روانی‌ایه که افراد نارسیست به‌شکل مداوم و سیستماتیک ازش استفاده می‌کنن.

گس‌لایتینگ یعنی: تحریف واقعیت به‌گونه‌ای که قربانی به درک، حافظه، احساسات و قضاوت خودش شک کنه.

این اصطلاح از فیلمی به‌نام Gaslight (1944) گرفته شده، که در اون مردی با کم و زیاد کردن نور چراغ‌ها و انکار این اتفاق، باعث می‌شه همسرش فکر کنه عقلش رو از دست داده.

فرد نارسیست با استفاده از تکنیک‌های کلامی و رفتاری کاری می‌کنه که:

• قربانی فکر کنه خودش اشتباه فهمیده
• احساساتش رو نادیده بگیره یا سرکوب کنه
• کنترل واقعیت رو از دست بده
• برای درک حقیقت، به نارسیست وابسته بشه

چرا نارسیست‌ها از گَس‌لایت استفاده می‌کنن؟

• برای کنترل روانی کامل
• برای فرار از مسئولیت
• برای جلوگیری از افشای حقیقت
• برای وابسته نگه داشتن قربانی

مثال:
تو: دیروز گفتی با من میری بیرون، ولی نرفتی و موبایلت خاموش بود.
نارسیست: تو همیشه توهم داری. کی گفته من قول دادم؟ تو عادت داری همه‌چی رو اشتباه بشنوی.

در حالی که واقعاً اون وعده داده بود، ولی با انکار، قربانی رو به خودش مشکوک می‌کنه.