برای یک انسان متمدن ناتوانی از کنترل احساسات درونی است که می تواند تهدید آمیز باشد. برای مثال عصبانی شدن از رئیس و پرخاش به او می تواند به بیکار شدن منتهی شود. انسان متمدن ترس خاصی به نام اضطراب را بیشتر تجربه می کند. اضطراب در واقع ترس از بروز احساساتی است که می تواند عواقب خطرناک یا شرم آوری برای فرد داشته باشد. اضطراب ترسی است که به عنوان یک نظام علامت دهی عمل می کند و نشان می دهد که احساسات خاصی در درون ما در حال بیدار شدن است. این احساسات بر مبنای تجارب گذشته، اگر به عمل بدل شوند، سرچشمه تنبیه یا آسیب می شوند. بروز علائم اضطراب نشانگر بیدار شدن هیجاناتی تهدیدآمیز است و بر همین اساس است که باید آنها را با بهره گیری از سازوکارهای دفاعی سرکوب کنیم و همین سازوکارهای دفاعی اند که عمدتاً عامل رکود و بیماری روانی می شوند.

ترس و اضطراب بسته به شدت و رشد یافتگی سیستم عصبی موجود زنده، خود را در قالب فعالیت اعصاب خود مختار سمپاتیک یا پاراسمپاتیک نشان می دهند. بر همین اساس ترس خفیف منجر به افزایش ضربان قلب، خشکی دهان، سردی دست و انقباض در عضلات مختلف می شود و همه اینها انعکاسی از فعالیت سمپاتیک است اما به میزانی که ترس شدید می شود، عکس این علائم همچون فقدان انرژی، فقدان حرکت، خشک شدن و بی حرکتی بروز می یابد که انعکاسی از فعالیت پاراسمپاتیک است.

حیوانات رده پایین همچون کرم هنگام تهدید، خشک و بی حرکت می شوند و حیوانات رده های بالاتر علائم برانگیختگی سیستم سمپاتیک را نشان می دهند. بنابراین نشانگان سمپاتیک و پاراسمپاتیک هم انعکاسی از ظرفیت و رشدیافتگی سیستم عصبی است و هم انعکاسی از شدت تجربه ترس. شدت یافتن اضطراب به جای سیستم سمپاتیک، سیستم پاراسمپاتیک را فعال می سازد.

تجربه جسمانی ترس در قالب احساس قدرت در عضلات بزرگ پا و رنگ پریدگی نمود می یابد. علائم جسمانی اضطراب نیز تقریبا همچون ترس است.

اضطراب در سه کانال تخلیه می شود. بروز اضطراب در هریک از این کانال ها هم شدت اضطراب و هم میزان ظرفیت و سلامت فرد را در تجربه اضطراب نشان می دهد.

1. کانال نخست سالم ترین مسیر است و تنش را در عضلات مخطط تخلیه می کند. اگر دقت کرده باشید، آدم ها هنگام تجربه اضطراب دست و پای خود را تکان می دهند یا نفس های عمیق می کشند. چنین علائمی حکایت از این می کند که احساسات خاصی که فرد در تکاپوی مهار کردن آنهاست در حال بیدار شدن است.
2. کانال دوم تخلیه اضطراب، عضلات صاف یا غیر ارادی است. گاهی افرادی را می بینیم که در مواجهه با اضطراب بی حرکت و سست می شوند. اغلب چنین پنداشته می شود که این افراد آرامند و تنشی ندارند اما در واقع اضطراب آنها به درون بدن انتقال یافته و در قالب فعالیت عضلات صاف تخلیه می شود. مشکلات گوارشی و میگرن از بیماری های همبسته با اضطراب شدید در کانال عضلات صاف به شمار می روند.
3. کانال سوم که ناسالم ترین مسیر و نشانه اضطراب بسیار شدید است، سیستم ادراکی و فکری است. یعنی تنش عصبی به حدی است که خون رسانی به قشر پیش پیشانی مغز با مشکل مواجه شده است و در نتیجه فرد مضطرب قادر به کنترل فعالیت های شناختی و ادراکی خود نیست. اخلال در به کارگیری حافظه، لرزش زانو، غش کردن، فقدان تمرکز، عدم تشخیص موقعیت زمانی و مکانی، کرخت شدن برخی اعضای بدن و در موارد شدید توهمات شنیداری و دیداری از علائم اضطراب در این کانال است. در این شرایط واقعیت سنجی و بررسی درست موقعیت پیش رو مختل می شود و به دلیل اضطراب شدید، سازوکارهای دفاعی بدوی مانند انکار یا فرافکنی فعال می شوند. دریافت خبر ناگهانی مرگ عزیزان از مواردی است که اضطراب شدیدی را به فرد تحمیل میکند و این اضطراب در کانال فکری و ادراکی و در قالب واکنش های دفاعی بدوی همچون انکار نمود می یابد.

افرادی که در کودکی ضربه های شدیدی خورده اند، هنگام تجربه اضطراب ممکن است برانگیختگی همزمان سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک را نشان دهند.

علائم روانشناختی اضطراب عبارتند از :

• خلق و خو : تحریک پذیری ، احساساتی بودن .
• تفکر : نگرانی ، اشکال در تمرکز ، احساس خالی بودن ذهنی ، بیش از حد به تهدید اهمیت دادن، احساس بی کفایتی .
• انگیزش : اجتناب از موقعیت ها ، وابستگی زیاد ، تمایل به فرار .
• رفتار : بی قراری ، واکنش از جا پریدن ، هوشیاری زیاد

اضطراب ۲ مؤلفه دارد :

• با خبر شدن فرد از تغییرات جسمی خود (مثل تپش قلب و تعریق)
• با خبر شدن از اینکه عصبی شده است یا ترسیده است، احساس شرم نیز ممکن است وجود داشته باشد (دیگران می فهمند که من ترسیده ام)

اضطراب، گذشته از اثرات حرکتی و احشایی بر تفکر و ادراک، و یادگیری فرد هم اثر می گذارند؛ و اغلب اغتشاش شعور و اعوجاج در ادراک ایجاد می کند؛ اعوجاج هایی که نه فقط در درک زمان و مکان که حتی در درک افراد و اهمیت وقایع ایجاد می شود. این اعوجاج ها با کاستن از تمرکز، کم کردن قدرت یادآوری(recall) و مختل ساختن قدرت ربط دادن امور به هم (یعنی تداعی کردن) می توانند در یادگیری اختلال ایجاد کنند.

منابع :

• خلاصه روانپزشکی (علوم رفتاری-روانپزشکی بالینی) اثر کاپلان و سادوک
• از خط تا مثلث تعارض. نیما قربانی

همه ما در مراحل و زمان هایی از زندگی، نیاز به گفت و گو و مشاوره داریم. جهت دریافت وقت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ تماس بگیرید.