هیجان خواهی ماروین زاکرمن

هیجان‌خواهی(Sensation seeking) یکی از ابعاد شخصیت است که ابتدا آیزنک آن را به عنوان یکی از ویژگی ­های شخصیتی برون­ گرایان مطرح کرد و سپس زاکرمن (۱۹۷۹) آن را بسط و گسترش داد. طبق نظریه ماروین زاکرمن (marvin zuckerman) هیجان‌خواهی تحت عنوان نیاز به تجارب و احساس‌­های گوناگون، پیچیده، بدیع و بی‌­سابقه و تمایل به خطرجویی تعریف شده است. زاکرمن (۱۹۷۹) هیجان‌خواهی را به عنوان دلیلی برای تمایل به داشتن هیجان و تجربیات جدید و تمایل به خطرپذیری توصیف کرد. هیجان‌خواهی به شکل مستعد بودن برای انجام رفتارهای مختلفی همچون مصرف مواد، خشونت، سکس، سقوط آزاد، ورزش‌های رزمی، کوهنوردی و انجام باز‌ی‌­های کامپیوتری، ظاهر می‌­شود.

زاکرمن (۱۹۹۲) اشاره می کند که از نظر زیست‌‌­شناختی، هیجان‌‌خواهی با فعالیت مونو آمین اکسیداز(MAO) در پلاکت­‌های خون، مرتبط است که به نوبه خود، ارتباط آن را با مصرف الکل، رفتار ضداجتماعی، سیگار کشیدن و سوء مصرف مواد و کج رفتاری ثابت شده است.

آیزنک بر این باور بود که برون‌‌­گرایان سطح برانگیختگی مغزی بالاتری نسبت به درون‌­گرایان دارند و به همین دلیل به انگیختگی و تحرک نیاز دارند و به طور فعال آن را می‌‌­جویند و بر این اساس، آیزنک علت این امر را زیستی و ژنتیک می‌‌­دانست. بنابراین از دید وی، هیجان خواهی، مولفه وراثتی نیرومندی دارد.

ماروین زاکرمن هیجان خواهی را به این صورت توصیف می کند: میل به هیجان ها و تجربیات متنوع، تازه، پیچیده و شدید و تمایل به مخاطره جویی بدنی، اجتماعی، قانونی و مالی به خاطر چنین تجربه ای.

ارزیابی هیجان خواهی

زاکرمن برای ارزیابی هیجان خواهی مقیاس هیجان خواهی (SSS) را ساخت که یک پرسشنامه ۴۰ ماده ای است. او با استفاده از روش تحلیل عاملی چهار مولفه هیجان خواهی را مشخص کرد :

۱- هیجان زدگی و ماجراجویی : میل به انجام دادن فعالیت های بدنی که سرعت، خطر، تازگی و سرپیچی از نیروی جاذبه را در بر داشته باشند، مانند چتر بازی، غواصی و سقوط آزاد.

۲- تجربه جویی : جستجو کردن تجربیات تازه از طریق مسافرت، موسیقی، نقاشی یا سبک زندگی ناهمرنگ با جماعت، با افرادی که تمایل مشترکی داشته باشند.

۳- بازداری زدایی : نیاز به رها بودن در فعالیت های اجتماعی بازداری نشده.

۴- حساسیت نسبت به یکنواختی(ملال­‌پذیری) : بیزاری از تجربیات تکراری، کارهای عادی و افراد قابل پیش بینی و واکنش بی قرار، هنگام روبرو شدن با این گونه موقعیت ها.

نوع به اصطلاح خوب، یا هیجان خواهی غیر تکانشی، مولفه هیجان زدگی و ماجرا جویی را شامل می شود. نوع بد یا هیجان خواهی غیر اجتماعی تکانشی، از نمرات بالا در بازداری زدایی، تجربه جویی و حساسیت نسبت به یکنواختی، و نمرات بالا در مقیاس روان پریش خویی آیزنک تشکیل می شود.

در چهار مولفه هیجان خواهی، تفاوت های جنسیت معنی داری یافت شده است. مردان در ماجراجویی و مخاطره جویی، بازداری زدایی و حساسیت نسبت به یکنواختی، نمرات بالاتری گرفتند. زنان در تجربه جویی نمرات بالاتری کسب کردند.

ویژگی های افراد هیجان خواه

ویژگی اساسی افراد هیجان‌­خواه، گرایش به سوی کسب تجارب جدید و خطر کردن برای رسیدن به این تجارب است. هیجان‌­خواهان دائماً در جستجوی محرک­‌های جدید و تازه در  محیط زندگی خود هستند و حاضرند آن را به بهای سنگین در معرض خطر قرار دادن حیثیت و اعتبار اجتماعی و حتی سلامتی جسمانی و حیات خود به دست آورند.

هیجان خواهی در اثر سن تفاوت دارد. به طور کلی افراد جوان تر بیشتر از افراد مسن به مخاطره جویی، ریسک و تجربیات تازه گرایش دارند. نمره‌­‌های آزمون آزمودنی‌­‌های نوجوان تا ۶۰ ساله نشان دادند که هیجان‌‌خواهی با افزایش سن کاهش می‌‌­یابد و حدود ۲۰ سالگی آغاز می‌‌­شود. افراد هیجان‌خواه، افرادی هستند که دارای خصوصیاتی همچون برون­گرایی، خودمختاری و جسارت می‌باشند. در نگرش‌­‌های مذهبی و سیاسی بیشتر تمایل به آزاد اندیشی دارند، در برابر موفقیت‌­های مبهم تحمل بیشتری دارند. در نگرش­‌های جنسی آنان از سلطه‌‌جویی ضعیف‌تری برخور دارند و پاسخ‌­های فیزیولوژیکی آنان به محرک‌­های جدید شدیدتر از گروه­‌های دیگر است.

سطح بهینه برانگیختگی زیر بنای شکل گیری هیجان طلبی است

تفاوت های رفتاری

برخی افراد زیاد هیجان خواه، انواع فعالیت ها، اما نه لزوما فعالیت های خطرناک را ترجیح می دهند. امکان دارد این افراد گروه های رویارویی، آموزش مراقبه، و تجربیات تازه دیگر را انتخاب کنند. اما وقتی بر انگیختگی اولیه این تجربیات فروکش می کند، افراد زیاد هیجان خواه معمولا آنها را ادامه نمی دهند، زیرا دیگر سطح مطلوب تحریک را تامین نمی کنند.

افراد زیاد هیجان خواه بیشتر از افراد کم هیجان خواه داروهای غیر مجاز را امتحان می کنند، نوشیدنی های الکلی مصرف می کنند و از مغازه ها دزدی می کنند. آنها به احتمال بیشتری سیگار می کشند، سریع رانندگی می کنند و به آمیزش جنسی مکرر می پردازند.

تفاوت های شخصیت

نمرات SSS مخصوصا در بازداری زدایی، با عامل برون گرایی آیزنک و گرایش های ضد اجتماعی مرتبط با روان پریش خویی، ارتباط داشتند. افراد زیاد هیجان خواه از لحاظ خود محوری برون گرا هستند، بدین معنی که آنها دیگران را فقط به صورت منبع تحریک در نظر می گیرند. آنها با دیگران به صورت محبت آمیز رابطه بر قرار نمی کنند. نمرات هیجان خواهی زیاد با برون گرایی به گونه ای که یونگ آن را توصیف کرد و با تیپ نمای مایرز-بریگز ارزیابی می شود نیز همبستگی دارند.

نمرات بالا در sss با درجه بالای خودمختاری همبستگی دارند.

فرایندهای شناختی

همبستگی ها بین هیجان خواهی و نمرات آزمون هوش به طور کلی مثبت هستند، اما بالا نیستند. آنهایی که در ۳ سالگی در هیجان خواهی نمره بالا گرفتند از آنهایی که نمره پایین گرفتند، در ۱۱ سالگی در آزمون های هوش ۱۲ نمره بالاتر کسب کردند. افراد زیاد هیجان خواه توانایی بیشتری برای تفکر ابتکاری دارند، اما همیشه آن را در تکالیف درسی خود آشکار نمی کنند. افرادی که در SSS نمرات بالا می گیرند، مجذوب افکار عجیب و غریب، و شبه علمی می شوند. امکان دارد آنها تصورات، رویاها و خیالپردازی های آنچنان واضحی داشته باشند که تمایز بین این محرکهای درونی و دنیای عملی را تیره کند.

ترجیحات شغلی

مردانی که در SSS نمرات بالا گرفتند به حرفه های کمک رسانی مانند روان شناس، پزشک، روان پزشک، مددکار اجتماعی و کشیش، گرایش نشان دادند.

نگرش ها

افراد زیاد هیجان خواه از نظر نگرش های سیاسی و مذهبی از افراد کم هیجان خواه، آزاد اندیش تر هستند. آنها به جای پایبندی به اعتقادات سنتی، به احتمال بیشتری عقاید ملحدانه دارند. این افراد نگرش آسان گیرتری درباره رفتار جنسی دارند.

افراد زیاد هیجان خواه پاسخهای فیزیولوژیکی نیرومندتر و بسیار برانگیخته تر و آستانه تحمل بالاتری برای درد، صدای بلند و سایر محرکهای استرس زا نشان دادند. افراد کم هیجان خواه توانایی به مراتب کمتری در مقابله کردن با استرس دارند. سطح مونوآمین اکسیداز در افراد زیاد هیجان خواه کاهش می یابد. 

وراثت در برابر محیط

پژوهش ها مبنای ارثی نیرومندی را برای عامل شخصیت هیجان خواهی نشان داده است. زاکرمن تاثیر عوامل موقعیتی یا محیطی را نیز تشخیص داد. یکی از این عوامل، هیجان خواهی والدین است. فرزندان اول و تک فرزندان هر دو جنس، از فرزندان مرتبه بعدی هیجان خواه ترند.

 منبع : نظریه های شخصیت / دوان پی شولتز، سیدنی الن شولتز  / ترجمه یحیی سید محمدی / نشر ویرایش / فصل ۱۶

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه مقالات سایت، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام هماهنگ نمایید. *