طرحواره درمانی چیست؟

طرح واره درمانی(schema therapy) که توسط یانگ و همکارانش(یانگ ۱۹۹۹، ۱۹۹۰) بوجود آمده، درمانی نوین و یکپارچه است که عمدتا بر اساس بسط و گسترش مفاهیم و روش های درمان شناختی – رفتاری کلاسیک بنا شده است. طرح واره درمانی، اصول و مبانی مکتب های شناختی – رفتاری، دلبستگی گشتالت، روابط شیئی(object relations)، سازنده گرایی(constructivism) و روان کاوی را در قالب یک مدل درمانی و مفهومی ارزشمند تلفیق کرده است .

این شیوه درمان، سیستم جدیدی از روان درمانی را تدارک می بیند که مخصوصا برای بیماران مبتلا به اختلالات روان شناختی مزمن و مقاوم که تاکنون یک مساله بغرنج در درمان محسوب می شدند، مناسب است. تجارب بالینی نشان می دهد بیمارانی که دچار اختلالات شدید شخصیتی هستند و نیز افراد مبتلا به مشکلات چشمگیر منش شناختی (characterological)، به طرح واره درمانی خیلی خوب پاسخ می دهند ( البته گاهی اوقات در ترکیب با سایر رویکردهای درمانی).

از شناخت درمانی تا طرحواره درمانی

نگاهی به حوزه رفتار درمانی شناختی به ما کمک می کند تا ضرورت ایجاد طرح واره درمانی را از نظر یانگ توضیح دهیم. پژوهشگران و متخصصین بالینی رویکرد شاختی – رفتاری در تدوین درمان های اثربخش برای اختلالاتی از جمله اختلالات خلقی، اضطرابی، جنسی، خوردن، جسمانی کردن و سو مصرف مواد، پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته اند. این درمان ها، کوتاه مدت (تقریباً ۲۰ جلسه) و هدف آن ها کاهش نشانه ها، مهارت آموزی و حل مسائل زندگی فعلی بیمار است.

با این حال، اگر چه بسیاری از بیماران با این شیوه درمان(CBT) مشکلاتشان حل می شود، ولی بسیاری از آن ها به این نوع درمان جواب نمی دهند. مطالعات نتیجه پژوهی، معمولاً میزان بالایی از موفقیت درمانی را گزارش می کنند. برای مثال در افسردگی، میزان موفقیت، بلافاصله پس از درمان بالاتر از ۶۰ % است، ولی میزان عود(relapse) مشکل، پس از گذشت یک سال، حدود ۳۰% است( یانگ، وین برگر و بک ، ۲۰۰۱ ). همچنین تعداد قابل توجهی از بیماران نیز از درمان نتیجه نمی گیرند. اغلب بیماران مبتلا به اختلالات شخصیت یا کسانی که مشکلات منش شناختی زیر بنایی دارند از درمانهای شناختی – رفتاری کلاسیک نتیجه کامل نمی گیرند(بک، فریمن و همکاران، ۱۹۹۰). امروزه یکی از چالش های رفتار درمانی شناختی ، تدوین درمان های اثر بخش برای این بیماران مزمن و مقاوم به درمان است .

مشکلات منش شناختی می توانند اثر بخشی رفتار درمانی کلاسیک را کاهش دهند. برخی از بیماران که برای درمان اختلالاتی مثل اضطراب یا افسردگی مراجعه می کنند ، نمی توانند روند درمان را با موفقیت پشت سر بگذراند ، یا به محض پایان درمان، مشکلاتشان عود می کند.

به عنوان مثال ، خانمی که مبتلا به اختلال گذر هراسی بود ، برای درمان شناختی – رفتاری مراجعه کرد. او با کمک برنامه درمانی مشتمل بر تنفس آموزی، چالش با افکار فاجعه آمیز و رویارویی تدریجی با موقعیت های هراس زا، ترس خود از نشانه های آسیمگی را به طور قابل ملاحظه ای کاهش داد و بر اجتناب خود از موقعیت های گوناگون غلبه کرد ، ولی به محض پایان سیر درمان، مشکل گذر هراسی بیمار دوباره عود کرد. یک عمر وابستگی همراه با احساس آسیب پذیری و بی کفایتی – که ما آن ها را طرح واره های آسیب پذیری و وابستگی می نامیم – او را از خطر پذیری باز می داشت. او برای تصمیم گیری ، اعتماد به نفس لازم را نداشت و در کسب مهارتهایی مثل رانندگی ، غلبه بر مشکلات زندگی، مدیریت مالی و انتخاب اهداف مناسب ، با شکست مواجه شده بود . ترجیح می داد افراد مهم زندگی اش ، کارهای او را انجام دهند . این بیمار نمی توانست یک برنامه تفریحی دسته جمعی را هماهنگ کند، کاری که به عنوان تکلیف خانگی به وی داده شده بود و برای حفظ دستاوردهای درمان، ضروری بود.

طرح‌واره درمانی در مقایسه با شناخت درمانی بیشتر می تواند زنان مبتلا به GAD را در افزایش تحمل بلاتکلیفی یاری دهد، همچنین شدت حوزه‌های نگرانی را بیشتر کاهش داد که این پدیده ممکن است به دلیل تعدیل سبک‌های مقابله‌ای و گستردگی حوزه مداخله در طرح واره درمانی باشد. از سوی دیگر، شناخت درمانی در کاهش اجتناب شناختی، موفق‌تر از طرحواره درمانی بود که این پدیده احتمالاً به دلیل به کارگیری تکنیک‌های رویاروسازی با نگرانی رخ داده است. با این که علایم جسمانی GAD را مستقیماً آماج این دو روش درمان قرار نمی‌گیرند، اما باعث کاهش علایم می ‌شوند. هر چند ساز کار آن‌ها متفاوت است(حمیدپور، ۱۳۸۸).

تدوین طرحواره درمانی

طرحواره درمانی برای درمان جنبه های مزمن منش شناختی اختلالات روانی طراحی شده است، نه برای کاهش علائم حاد آن اختلالات(مثل افسردگی عمده یا حملات آسیمگی عود کننده). مفید بودن طرحواره درمانی در درمان افسردگی و اضطراب مزمن، اختلالات شدید خوردن ، مشکلات شدید زناشویی و مشکلات رایج در تداوم روابط صمیمی، تایید شده است. علاوه بر این ، طرحواره درمانی برای مجرمان جنایی و همچنین در جلوگیری از عود مشکل در بین سوء مصرف کنندگان مواد نیز موثر است.

طرحواره درمانی درون مایه های روانشناختی را مد نظر قرار می دهد که شاخصه بیماران مبتلا به مشکلات منش شناختی هستند. این درون مایه ها را طرحواره های ناسازگار اولیه می نامیم. با به کارگیری این مدل، بیماران می توانند مشکلات شخصیتی خود را به شکل ناهمگون ببینند و در نتیجه برای رها شدن از شر مشکلات، انگیزه بیشتری پیدا کنند. درمانگران با استفاده از راهبردهای شناختی-عاطفی، رفتاری و بین فردی، در مبارزه با طرحواره ها با بیماران هم پیمان می شوند. وقتی این بیماران الگوهای ناکار آمد مبتنی بر طرحواره هایشان را تکرار می کنند، درمانگر آنها را به شیوه ای همدلانه با دلایل و ضرورت تغییر روبه رو می کنند . درمانگر به علت به کارگیری “باز والدینی حد و مرز دار” در برابر نیازهای ارضا نشده دوران کودکی بسیاری از بیماران در حکم یک پادزهر نسبی عمل می نماید.

تست آنلاین طرحواره یانگ

منبع: طرحواره درمانی / نویسنده: جفری یانگ، ژانت کلوسکو، مارجوری ویشار / مترجم: دکتر حسن حمید‌پور، دکتر زهرا اندوز .

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *