تعریف ارتباط و انواع آن
ارتباط عبارتست از جریان پویایی که در آن تبادل اطلاعات صورت می‌گیرد.
ارتباط موثر، رابطه‌ای است که در آن، طرف مقابل، پیام شما را با حداکثر دقت ممکن دریافت و درک کند.
ارتباط (communication) از مولفه های اصلی زندگی اجتماعی است. مهارت برقراری ارتباط موثر یکی از مهم ترین پیش بینی کننده های سلامت روابط بین فردی بشمار می رود. از عوامل موثر در بهداشت روان انسان ها، توانایی برقراری ارتباط مناسب و موثر با دیگران است. در این مطلب با عوامل و عناصر و انواع ارتباط آشنا می شویم.
در یک ارتباط مناسب، اطلاعات شناختی و هیجانی به نحو صحیح بین انسان ها جریان می یابد و موجب رشد فردی و اجتماعی می گردد. اگر بخواهیم برای فردی کار مثبتی انجام دهیم باید نیازهای او را در نظر بگیریم. انسان ها نیاز دارند که افکار و احساسات خود را بیان نمایند و بدانند به آنها گوش فرا داده می شود و جدی گرفته می شوند. ارتباط مناسب می تواند منبع مهمی از حمایت های خانوادگی و اجتماعی را برای فرد، فراهم آورد.
تعریف ارتباط
ارتباط عبارت است از فرایند ارسال و دریافت پیام. با توجه به این تعریف هر ارتباطی مستلزم حضور دو یا چند نفر می باشد. هدف اصلی از برقراری ارتباط، انتقال پیام است. این پیام می تواند بصورت کلامی یا غیرکلامی منتقل شود. هرگونه اشکالی در انتقال پیام می تواند باعث اختلال در ارتباط گردد.
اهمیت ارتباط
برقراری ارتباط اولین ضرورت یک زندگی اجتماعی است. ارتباط پدیده ای است که طی آن اطلاعات منتقل می گردد. اگر اطلاعات به نحوی انتقال یابد که در ذهن فرستنده و گیرنده، یک معنی واحد شکل بگیرد، می توان گفت ارتباط کامل بوده است. ارتباط امری اجتناب ناپذیر است و کلیه اجزای جهان خواسته یا ناخواسته با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. ارتباط حتی در سکوت و بین اجزای بی جان نیز وجود دارد. کلیه اجزای پیرامون ما با ما در ارتباطند و پیام هایی را به ما منتقل می کنند. ارتباط موثر، لازمه رشد اجتماعی است.
در هر ارتباط پنج عامل وجود دارند:
۱- فرستنده: ارسال کننده اطلاعات
۲- گیرنده: دریافت کننده اطلاعات
۳- راه ارتباطی: مسیری که اطلاعات درآن جریان می یابد.
۴- پیغام: اطلاعاتی که باید منتقل شود.
۵- معنی: مجموعه ای از مفاهیم شناختی و عاطفی که با دریافت اطلاعات در ذهن شکل می گیرد.
هدف ارتباط
هدف اصلی هر ارتباط انتقال صحیح و کامل معنی است. معنی یک مفهوم درونی است که در ذهن افراد جای دارد. عوامل متعدد فردی مانند فرهنگ، سطح تحصیلات، تجربیات، حالات عاطفی، توقعات و پیش فرض ها و غیره بر معنی که از اطلاعات دریافتی در ذهن فرد شکل می گیرد اثر می گذارد. بنابراین مجموعه واحدی از اطلاعات می تواند در ذهن افراد مختلف معانی متفاوتی ایجاد کند. این مسئله اهمیت مسئولیت فرستنده و گیرنده را افزایش می دهد چرا که آنها علاوه بر انتقال اطلاعات، مسئول انتقال صحیح و کامل معنی از ذهنی به ذهن دیگر هستند و باید در این ارسال و دریافت هر دو تلاش کنند. ارتباطی مناسب است که در ذهن فرستنده و گیرنده معنی مشابهی از اطلاعات منتقل شده ایجاد کند. هرچه این تشابه بیشتر باشد، ارتباط کاملتر و نتیجه آن به هدف نزدیکتر است.
برقرارى ارتباط، از نظر هدف و روش، به شکل واحدى صورت نمى‌گیرد. اگرچه تفکیک هدف و روش ارتباط از هم در بسیارى از مواقع بسیار مشکل است، مى‌توان گفت که عامل مهم در تعیین روش برقرارى ارتباط، هدفی است که به وسیلهٔ فرستندهٔ پیام دنبال مى‌شود. چنانکه ارسطو ارتباط را عبارت از جستجوى یک راه و روش با استفاده از امکانات موجود براى ترغیب افکار و عقاید مى‌داند و میلر هدف ارتباط را بیشتر گسترش دامنهٔ انگیزه‌هاى پاداش‌بخش براى گیرندگان پیام ذکر مى‌کند.
عناصر اصلی ارتباط
ارتباط شامل دو عنصر اصلی کلامی و غیرکلامی است. عناصر کلامی ارتباط شامل محتوای کلام و فرایند بیان آن می گردد. این فرایند شامل چگونگی شروع صحبت، نحوه جمله بندی، ملاحظات موقعیتی و چگونگی جمع بندی و ختم ارتباط می باشد. عناصر غیرکلامی ارتباط را می توان مقوله هایی همچون تن صدا، آهنگ صدا، تماس چشمی، حالات چهره ای، ژست ها، حالات بدنی و گوش دادن، نام برد.
ابزار ارتباط
در هر ارتباطی می توان از دو ابزار کتبی و شفاهی کمک گرفت و در کنار آنها وجوه مختلف ارتباط کلامی و غیرکلامی را مدنظر داشت. گوش دادن فعال، از ابزارهای ضروری در برقراری یک ارتباط موفق است. شنونده فعال علاوه بر گوش ها، از چشم هایش نیز بهره می گیرد زیرا در گوش دادن فعال نه تنها باید به وجوه کلامی بلکه به وجوه غیرکلامی ارتباط دقت نمود. گوش دادن فعال یک مهارت است، باید آن را آموخت و بکارگیری آن را تمرین نمود.
انواع ارتباط
پیام به خودى خود داراى هیچ‌گونه هدفى نیست. هدف پیام بستگى مستقیمى به شرایط فرستنده و گیرندهٔ پیام دارد. هر یک از ما در طول شبانه‌روز، در هزاران جریان ارتباطى وارد مى‌شویم، فقط براى اینکه در مخاطبان خود تأثیر بگذاریم و در فکر و عقیده و رفتارشان نفوذ کنیم. در واقع، هدف اساسى افراد یا هر فرستندهٔ پیام این است که خود را بصورت عامل مؤثرى در آورد تا بتواند در دیگران، در محیط و حتى در سرنوشت خویش تأثیر بگذارد و از همه مهم‌تر، به تمایلات و خواسته‌هاى خود جامهٔ عمل بپوشاند. بنابراین، فرستنده و گیرندهٔ پیام هستند که در شرایطى خاص، هدف ویژەاى را در یک فرایند ارتباطى در نظر مى‌گیرند و روش مناسب با آن را انتخاب مى‌کنند.
شکى نیست که تکوین نظام آموزشى و توسعهٔ فن‌آورى ارتباطات در طول زمان مى‌تواند هدف‌هاى دگرگون‌‌شده‌اى را به همراه داشته باشد که بسیار پیچیده‌تر و متنوع‌‌تر از هدف‌هاى سادهٔ ارتباطى یا روش‌هاى اولیه است. این پیچیدگى و تداخل روش‌هاى ارتباطى (شفاهی، کتبی، مستقیم، غیر مستقیم و غیره) باعث تداخل هدف‌هاى ارتباطى نیز شده است؛ در نتیجه، ممکن است در یک فرایند ارتباطی، چندین هدف نهفته باشد.
۱- ارتباط ارادى و غیرارادى
اگر ارتباطى با طرح و برنامه‌ریزى قبلى و حساب شده باشد، آن را ارتباط ارادى مى‌گویند و اگر بدون طرح و برنامه‌ریزى قبلى صورت گرفته باشد، آن را ارتباط غیرارادى مى‌نامند؛ مثلاً معلمى که قبل از رفتن به کلاس براى انتقال مفاهیم علمى خود، دانش پایه و علاقه شاگردان را در نظر مى‌گیرد و براى تدریس خود طرح درس تهیه مى‌کند، روش ارتباط ارادى را اتخاذ کرده است. در تمام موارد لازم نیست که برقرارى ارتباط با اراده و تصمیم قبلى گیرنده و فرستندهٔ پیام همراه باشد. ممکن است فرستندهٔ پیامى به مناسبتى، اعلام کند و این مطلب یا پیام در فرد دیگرى که مورد نظر فرستنده نیست تأثیر بگذارد و عمل یا احساس مشخصى را بوجود آورد. تعامل احساسى‌اى را که در کلاس صورت مى‌گیرد، شاید بتوان از نوع ارتباط‌هاى غیرارادى در هنگام تدریس دانست.
۲- ارتباط رسمى و غیر رسمى
منظور از ارتباط رسمى آن دسته از انواع روش‌هاى ارتباطى است که در سطحى وسیع و در محیط‌هایى رسمى صورت مى‌گیرد. ارتباط جمعى و ارتباطى که در سازمان‌ها و نظام‌هاى ادارى و آموزشى جهت ابلاغ آیین‌نامه‌‌ها و مقررات با زیردستان برقرار مى‌گردد، ارتباط رسمی نامیده مى‌شود. ارتباط غیر رسمی به آن نوع ارتباطى گفته مى‌شود که بین دو نفر یا دو گروه بطور عادى و غیر رسمى اتفاق مى‌افتد. این‌گونه ارتباط معمولاً صمیمانه‌تر و عمیق‌تر از ارتباط رسمى است و بیشتر خاص گروه‌هایى است که با هم ارتباط نزدیک و چهره به چهره دارند.
۳- ارتباط کلامى و غیر کلامى
وقتى در جریان یک ارتباط، پیام‌ها به صورت رمزهاى کلامى انتقال یابند، آن ارتباط را کلامی گویند؛ مانند بحث و گفتگوى فرد با فرد یا گروهى دیگر و یا تعریف و توضیح شفاهى یک مطلب در کلاس درس؛ اما هرگاه پیام به صورت علایم یا رمزهاى غیرکلامى (حرکات دست، چشم، رنگ، صدا و غیره) انتقال یابد، ارتباط آن غیرکلامی گویند؛ مانند برقرارى ارتباط راننده با علایم راهنمایى و رانندگى یا برقرارى ارتباط با آژیر آمبولانس و زنگ مدرسه. ارتباط غیرکلامى در روند آموزش از اهمیت خاصى برخوردار است و مى‌تواند مکمل ارتباط کلامى باشد؛ مثلاً حرکات سر، دست و ابرو، نگاه معلم یا بطور کلی، حالات چهرهٔ او مى‌تواند مفاهیمى را به فراگیر منتقل کند یا او را در فهم مطالب یارى دهد. بدین دلیل، شاخه‌اى از دانش امروز بشر با عنوان حرکت‌شناسی، فعالیت اصلى خود را به ارتباط‌هاى غیرکلامى اختصاص داده است.
۴- ارتباط فردى و جمعى
ارتباط فردى یا خصوصى ارتباطى است که معمولاً بین دو یا چند نفر به وقوع مى‌پیوندد و بیشتر حالت مستقیم و شخصى دارد. ارتباط جمعى ارتباطى است که بین یک نفر با یک گروه یا گروهى با گروه کثیرى برقرار مى‌شود که ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد؛ مانند سخنرانى در سالن‌هاى پرجمعیت یا ارتباطى که از طریق مطبوعات و سایر وسایل ارتباط جمعی، مانند رادیو و تلویزیون، با گروه‌هاى وسیع انسانى ایجاد مى‌شود. این دو نوع ارتباط از نظر کمیت و کیفیت کار و نحوهٔ اثر با یکدیگر متفاوتند.
۵- ارتباط یک طرفه و دوطرفه
وقتى انتقال پیام از فرستنده شروع و به گیرنده ختم شود و گیرنده نسبت به مفاهیم پیام واکنشى به فرستنده نشان ندهد، ارتباط را یکطرفه یا یک‌جانبه گویند؛ مانند ارتباط از طریق تلویزیون و روزنامه. ارتباط دوطرفه یا دوجانبه ارتباطى است که پیوسته نقش فرستنده و گیرنده در جریان ارتباط عوض مى‌شود و فعالیت‌هاى ارتباطى بعدى بر اساس واکنش گیرنده و فرستندهٔ پیام تعیین مى‌شود؛ مانند ارتباط مستقیم معلم و شاگرد در کلاس درس. ارتباط دوطرفه معمولاً مؤثرتر از ارتباط یکطرفه است.
۶- ارتباط مستقیم و غیر مستقیم
ارتباط مستقیم ارتباطى است که بدون واسطه بین شخص فرستنده و گیرندهٔ پیام ایجاد مى‌شود. چون در این‌گونه ارتباط پیام مستقیماً بین دو فرد مبادله مى‌شود، معمولاً فرستنده و گیرندهٔ پیام مى‌توانند نقش خود را به نوبت تغییر دهند؛ اما ارتباط غیرمستقیم یا باواسطه – برخلاف ارتباط مستقیم – چهره به چهره نیست و جنبهٔ شخصى ندارد؛ زیرا معمولاً در چنین ارتباطی، فرستنده و گیرندهٔ پیام یکدیگر را نمى‌شناسند؛ مانند مؤلف و خوانندگان یک کتاب. بین انواع ارتباط، ارتباط مستقیم صمیمانه‌ترین و کامل‌ترین نوع ارتباط است، ولى از نظر تعداد افراد زیر پوشش و همچنین از لحاظ وسعت زمانى و مکانى محدود است.
انواع ارتباط انسانی
- ارتباط انسان با خود: این ارتباط حوزه های خود آگاهی، خود شناسی، خود کنترلی و خود مدیریتی را در بر می گیرد.
- ارتباط انسان با جهان هستی: ارتباطی است که ما با طبیعت، آنچه در اطراف ما وجود دارد، پدیده های مختلف و هر آنچه به چشم می آید، برقرار می کنیم.
- ارتباط انسان با دیگر انسان ها
منابع برای مطالعه بیشتر
- مهارت‌های برقراری ارتباط موثر در خانواده، جامعه و محیط کار. نویسنده: دیل کینگ. مترجم: محسن کاظمی
- ارتباط موثر. نویسنده: ساندرا هیبلز، ریچارد ال ویور. مترجم: عباس بهزادی مقدم، عفت یحیایی، رقیه ارجی
- سبک‌ها و مهارت‌های ارتباطی. نویسنده: نیما قربانی
بسیار عالی بود
بسیار عالی تشکر
خیلی خوب بود استفاده بردم ممنونم
درود. خواهش می کنم
سلام و عرض ادب لطف میکنید رفرنس مطالب رو قرار بدید.
عالی
با سلام و احترام
خیلی عالی، لطف میکنید رفرنس رو هم ذکر کنید.
درود. در انتهای مطلب ذکر شد.
گیتی سپاس از معلومات که ارایه نمودید. با جملات ساده و قابل درک. مستفید شدم
دست شما درد نکند خیی موضوعات و نکات مفید و ارزنده بود. استفاده کردیم.
سلام مطالب کاربردی و جامع بود. استفاده کردم . درود بر شما
به عنوان یک منبع استفاده کردم ممنون از شما
با سلام. مطلب شما عالی بود. من برای یک ارائه کلاسی نیاز به این مطالب دارم. ممکنه یا رفرنس را بفرمایید یا امکان کپی مطلب را بگذارید. ممنونم
بسیار عالی موفق باشید