مهارت‌های زندگی(Life Skills) توانایی‌هایی هستند که با تمرین مداوم پرورش می‌یابند و افراد را برای روبه‌رو شدن با مسایل روزمره زندگی، آماده می‌کنند. مهارت‌های زندگی، مجموعه‌ای از مهارت‌ها و شایستگی‌های فردی و گروهی هستند که افراد برای زیستن در هزاره جدید به آن نیاز دارند.

سازمان جهانی بهداشت(WHO) مهارت های زندگی را اینچنین تعریف نموده است: توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه‌ای که فرد بتواند با چالش ها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید. 

بطور کلی مهارت های زندگی عبارتند از توانایی‌هایی که منجر به ارتقای بهداشت روانی افراد جامعه، غنای روابط انسانی، افزایش سلامت و رفتارهای سالم در سطح جامعه می‌گردند. مهارتهای زندگی هم به صورت یک راهکار ارتقای سلامت روانی و هم به صورت ابزاری در پیشگیری از آسیب‌های روانی – اجتماعی در جامعه (نظیر اعتیاد، خشونت‌های خانگی و اجتماعی، آزار کودکان، خودکشی، ایدز و… ) قابل استفاده است.

مهارت یعنی توانایی انجام صحیح یک کار. صرف اینکه بدانیم مهارت زندگی یعنی چه، کمک زیادی به ما نمی کند. باید بتوانیم این مهارت ها را به طور عملی به کار ببریم. هر قدر مهارت‌های زندگی فردی بالاتر باشد، فرد بهتر می‌تواند سلامت روان و رفتار خود را حفظ کند و به شیوه‌ای منطقی و کارآمد مشکلات پیش‌آمده را برطرف کند.

آموزش مهارت‌های زندگی، مخصوص همه افراد جامعه است و متعلق به سن خاصی نیست. همه ما در تمام دوران زندگی خود باید تصمیم های مهم بگیریم، با استرس و هیجانات منفی کنار بیاییم، چالش های مختلفی را تجربه کنیم و به دنبال حل مساله باشیم. پس به این مهارت ها نیاز داریم.

تاریخچه تدوین مهارت های زندگی

پژوهش های بی شماری نشان داده اند که بسیاری از مشکلات و اختلالات روانی، ریشه های روانی – اجتماعی دارند. برای مثال در زمینه سوء مصرف مواد مشخص شده است که چهار عامل، عزت نفس پایین، ناتوانی در بیان احساسات، فقدان مهارت های ارتباطی و تاثیر پذیری اجتماعی با این مشکل ارتباط دارند.

بنابراین انسان ها برای مقابله سازگارانه با استرس ها، موقعیت های مختلف و تعارض های زندگی به یک سری مهارت های فردی و اجتماعی نیاز دارند. این مهارت ها بسیار زیر بنایی بوده و در فرآیند رشد و تحول شکل می گیرند. با توجه به موارد ذکر شده، سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۹۳ به منظور ارتقای سطح بهداشت روانی و پیشگیری از آسیب های روانی – اجتماعی برنامه ای را با عنوان آموزش مهارت های زندگی، تدارک می بیند.

چرا باید مهارت های زندگی را بیاموزیم؟

۱- ارتقای بهداشت روان و پیشگیری

آموزش مهارت های زندگی بر عوامل زیربنایی مشترک در بسیاری از زمینه های ارتقا بهداشت روانی و پیشگیری اولیه تاثیر می گذارد. به عنوان مثال عدم مهارت هایی همچون مقابله با هیجانات منفی و یا عدم کنترل استرس، منجر به بروز بیماری هایی از جمله بیماری های جسمی و حتی افسردگی می شود. نداشتن مهارت تصمیم گیری باعث تصمیم گیری های غلط و تغییر مسیر زندگی خیلی از نوجوانان و یا حتی بزرگسالان می شود.

۲- توانمند کردن افراد

آموزش مهارت های زندگی یک رویکرد کل نگر برای توانمند کردن افراد برای شناخت خود، دیگران و محیط می باشد. این آموزش ها، نگرش ها و ارزش ها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. افراد علاوه بر اینکه یاد می گیرند مهارت های زندگی را در موقعیت های واقعی زندگی به کار ببرند، حقایقی را نیز در موقعیت های مختلف می آموزند.

۳- تحقق توانایی بالقوه و انطباق با تغییرات زندگی

این برنامه موجب می شود که دانش و نگرش ها به توانایی های بالفعل تبدیل شوند و فرصت و زمینه انجام چنین کاری را نیز فراهم می آورد. در مواقع بحران های زندگی و تجربه هیجان های منفی، مهارت های آموخته شده به کمک ما می آیند و می توانیم شرایط را به خوبی مدیریت کنیم. آموزش مهارت ها نقش مهمی در انطباق افراد با شرایط زندگی، رشد اقتصادی و تغییر ساختار زندگی دارد.

مهارت های زندگی ده گانه

۱- مهارت خودآگاهی

خودآگاهی یا خودشناسی اولین و مهم ترین مهارت است. این مهارت پایه و زیربنای یادگیری تمام مهارت ها و همچنین داشتن یک زندگی با کیفیت می باشد. انسان با شناخت صحیح از خود در بسیاری از مواقع بحرانی قادر به کنترل هیجانات منفی خود و در نتیجه تصمیم گیری های صحیح و منطقی می باشد.

این مهارت شامل موارد زیر می شود:

1. اگاهی از نقاط ضعف
2. اگاهی از نقاط قوت
3. تصویر واقع بینانه از خود
4. آگاهی از حقوق و مسئولیت ها
5. توضیح ارزش ها

۲- همدلی

انسان موجودی اجتماعی است. دنیای امروز نیز ایجاب می کند که انسان ها با یکدیگر در تعامل باشند. این تعامل در عین داشتن مزایا، معایبی نیز به دنبال دارد. انسان ها در عین با هم بودن، دچار مسئله و اختلاف با هم می شوند.

این مهارت شامل موارد زیر می شود:

1. علاقه داشتن به دیگران
2. تحمل افراد مختلف و پذیرش دیگری
3. قبول تفاوت ها
4. دوست یابی
5. احترام قائل شدن برای دیگران

۳- مهارت های ارتباطی

داشتن مهارت های ارتباطی به استحکام هر چه بیشتر روابط کمک می کند. مهارت های ارتباطی در انواع موقعیت های اجتماعی به فرد کمک می کنند تا بهترین عملکرد را داشته باشد. با کسب این مهارت، افراد می‌آموزند برای درک بهتر دیگران، به شیوه‌ای درست، به صحبت‌های آنها گوش دهند. همچنین، نیازها و احساسات خودشان را با دیگران در میان بگذارد.

این مهارت شامل موارد زیر می شود:

1. ارتباط کلامی و غیر کلامی موثر
2. ابراز وجود
3. مذاکره
4. امتناع
5. غلبه بر خجالت
6. گوش دادن

۴- مهارت های بین فردی

امروزه برای موفقیت در بسیاری از امور نیازمند کار گروهی هستیم. باید یاد بگیریم که چگونه گروه تشکیل دهیم. چه رفتاری در گروه داشته باشیم و چگونه مرز خود را حفظ کنیم. مهارت های بین فردی در این زمینه به ما کمک می کنند.

این مهارت شامل موارد زیر می شود:

1. همکاری و مشارکت
2. اعتماد به گروه
3. تشخیص مرزهای بین فردی مناسب
4. دوست یابی
5. شروع و خاتمه ارتباطات

۵- مهارت حل مسئله

دنیای امروز، پر از مساله و چالش است. مهارت حل مسئله به ما می آموزد که می شود به مشکلات، به چشم یک فرصت نگاه کرد. به ما می آموزد که چگونه به دنبال حل مساله باشیم. مهارت حل مسئله یعنی: تشخیص مشکلات، علل آنها و ارزیابی دقیق آنها.

گاهی به دنبال فشار روانی ناشی از مشکلات به دنبال راه حل های هیجان محور هستیم. راه حل هایی که مانند یک مسکن هستند و به طور موقت باعث آرامش ما می شوند. اگر چه این راه حل ها همیشه هم بد نیستند، اما در صورت استفاده افراطی از آن ها منجر به فرار ما از مشکلات می شود. 

۶- مهارت تصمیم گیری

همه ما همواره در معرض تصمیم گیری های مهم هستیم. اگر بتوانیم تحلیل دقیقی از موقعیت ها داشته باشیم و از ویژگی های خود به خوبی آگاهی داشته باشیم، می توانیم تصمیم های مناسبی در طول زندگی خود بگیریم.

این مهارت شامل موارد زیر می شود:

1. تصمیم گیری فعالانه بر مبنای آگاهی از حقایق
2. تصمیم گیری بر مبنای ارزیابی دقیق موقعیت ها
3. مهارت حل تعارض
4. تشخیص راه حل های مشترک

۷- مهارت مقابله با هیجانات منفی (مدیریت هیجان)

همه ما در طول عمر خود، هیجانات منفی (غم، خشم، ترس و …) را تجربه کرده ایم. هیجانات منفی چندان خوشایند نیستند، ولی وجود دارند. داشتن مهارت مقابله با آنها به افزایش کیفیت زندگی کمک می کند.

این مهارت شامل موارد زیر می شود:

1. شناخت هیجانات خود و دیگران
2. مقابله صحیح با هیجانات
3. مقابله با موقعیت هایی که قابل تغییر نیستند

۸- تکنیک های کنترل استرس (مقابله با فشار عصبی)

استرس بخش جدایی ناپذیر دنیای امروزی است. در کنار همه تجهیزاتی که برای زندگی امروزه در اختیار داریم، ضرورت استفاده از تکنیک های کنترل استرس انکار ناپذیر است. استرس بیش از حد تاثیرات مخربی بر کیفیت زندگی و سلامت بدن دارد. تکنیک کنترل استرس به آرامش بیشتر ما و سلامتی جسممان کمک می کند.

۹- مهارت تفکر نقادانه

همه ما امروزه در معرض انواع اطلاعات قرار داریم. اطلاعاتی که خیلی از آنها نادرست هستند. داشتن تفکر نقادانه به ما کمک می کند که بتوانیم اطلاعات درست را تشخیص دهیم و بهترین راه ممکن را انتخاب کنیم. مهارت تفکر نقادانه موجب می‌شود هرچیزی را به سادگی قبول یا رد نکنیم و پیش از آن، موضوع مورد نظر را به خوبی مورد بررسی قرار دهیم.

با آموختن تفکر نقادانه، فریب دیگران را نمی‌خوریم و به عاقبت امور به خوبی فکر می‌کنیم. تفکر نقادانه باعث می شود به این نکته واقف شویم که منابع اطلاعاتی همیشه درست نمی گویند.

۱۰-مهارت تفکر خلاق

مهارت تفکر خلاق، همان قدرت کشف، نوآوری و خلق ایده‌ای جدید است تا در موارد گوناگون بتوانیم راهی جدید و موثر بیابیم. با آموختن تفکر خلاق، هنگام مواجهه با مشکلات و دشواری‌ها احساسات منفی را به احساسات مثبت تبدیل می‌کنیم. هنگامی که تفکر خلاق را می‌آموزیم، دیگر مشکلات زندگی مزاحم ما نیستند، بلکه هر کدام فرصتی هستند تا راه‌حل‌های جدید بیابیم و مشکلات را به‌گونه‌ای حل کنیم که کسی تاکنون این کار را نکرده است.

تفکر خلاق به نگاه ما به مسائل جهت می دهد. خیلی مواقع مشکلات با داشتن کمی خلاقیت حل می شوند. همچنین نقش مهمی از پیشرفت های مهم انسان در تمامی زمینه ها با تفکر خلاق مرتبط است، یعنی علاوه بر حل مشکلات خود می توانیم به حل مشکلات دیگران نیز بپردازیم و حتی در پیشرفت علم بشریت سهیم باشیم.

برای مطالعه بیشتر می توانید به کتاب مهارت های ده گانه زندگی، نسرین گل محمدی، مراجعه فرمایید.

همه ما در مراحل و زمان هایی از زندگی، نیاز به گفت و گو و مشاوره داریم. جهت دریافت وقت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ تماس بگیرید.