نگاهی به خودزنی
میل به خودزنی نشانه ای بارز از اختلال شخصیت مرزی است
خودزنی در میان دختران و پسران، پاسخی به خشونت پیرامونشان است. آنها بدنشان را هدف قرار میدهند چون نمیتوانند فهمیده شوند.
خودزنی یا خودآزاری(Self-harm)، عملی عمدی، جهت وارد کردن زخم یا هر نوع صدمه به بافتی از بدن است. در این حالت فرد آگاهانه به بدن خود آسیب می رساند، به طوری که به خودکشی منجر نمی شود، اما آثار آن باقی می ماند.
خودزنی در مواقع استرس و فشار عصبی صورت می گیرد. معمولا افراد برای فرار یا حل مشکلات عاطفی و یا اوضاع در هم ریخته زندگی خود دست به این کار می زنند. بیشتر مبتلایان در سنین نوجوانی هستند.
قصد افراد خودزن میتواند تنبیه خود برای بیان ناامیدی و رهایی از یک تنش غیرقابل تحمل درونی باشد. پس از خودزنی، فرد خودزن احساس میکند، که زنده است، گاهی هم احساس آرامش قلبی به او دست میدهد.
انواع خودزنی:
- بریدن: بریدن یا خراشیدن پوست بدن با هر شی تیزی مثل چاقو، سوزن، تیغ و یا ناخنگیر که معمولا به روی پاها و بازوها انجام می گیرد.
- داغ کردن: سوزاندن بدن با یک چیز داغ و یا حتی سوزاندن از طریق اصطکاک، مثل کشیدن سریع و زیاد پاک کن روی بدن.
- کندن پوست: کندن پوست بدن و یا باز کردن زخم های قبلی. با این کار تصور می کند که استرسش کاهش و احساس خوبی به او دست می دهد.
- کندن مو: یک ناهنجاری غیر عادی است که فرد دائما میل به کندن موی خود دارد که بیشتر شبیه یک عادت می شود.
خودزنی به ۴ دسته تقسیم می شود:
- خفیف (خوشخیم) : این صدمات به خود توسط اکثر جوامع پذیرفته شده است. سوراخ کردن گوش، خالکوبی کوچک، جراحی زیبایی، و جویدن ناخن.
- متوسط (خوشخیم تا تحریک پذیر) : این صدمات به خود توسط برخی جوامع پذیرفته شده است. سوراخ کردن اندام ها، زخم جزئی، زخم قبیله ای و تشریفاتی، خالکوبی ملوانان و باندها.
- زیاد (بحران روانی) : این صدمات به خود توسط برخی زیر گروه ها و فرقه ها، و نه جوامع، پذیرفته شده است. برش مچ دست یا بدن، سوزاندن دست با سیگار، زخم های بزرگ.
- شدید (روان پریشی) : قطع عضو، اخته کردن، جراحات عمیق.
خودزنی در مدارس ایران
طی چندسال گذشته، خودزنی و تیغانداختن روی دست، ران پا و حتی سر، به یک روال معمول میان نوجوانان حدود ۱۴ تا ۱۷ سال تبدیل شدهاست. تقریبا چنین رفتاری در بیشتر مدارس کشور دیده میشود. چنین پدیدهای بازتاب خشونتی است که از جامعه تا خانواده و ساختار نظام آموزشی کشور را در بر گرفته است. درصد شیوع خودزنی در میان جمعیت دانشجویی ایران ۴۱ درصد است.
خودزنی در میان دختران و پسران، پاسخی به خشونت پیرامونشان است. آنها بدنشان را هدف قرار میدهند چون نمیتوانند فهمیده شوند.
رابطه خودزنی و شخصیت مرزی
میل به خودزنی نشانه ای بارز از اختلال شخصیت مرزی است. میل به خودزنی در کسانی که مبتلا به افسردگی، اختلال دوقطبی، سوء مصرف مواد، اختلال استرس پس از سانحه، اسکیزوفرنی و اختلالات شخصیتی دیگر هستند، هم دیده می شود. خودزنی در افسردگی ناشی از نقص عزت نفس است ولی خودزنی در شخصیت مرزی ناشی از نقص تنظیم هیجان است.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، خودانگاره بسیار بیثباتی دارند، روابط میانفردیشان نیز بسیار بیثبات است. آنان سابقهی روابط شدید، اما پر آشوب دارند که معمولا با آرمانیکردن دوستان یا معشوقها همراه می شود اما بعد از مدتی به سرخوردگی و ناامیدی میانجامد. خشم شدید و اقدام های مکرر به خودکشی ویژگی های مهم این اختلال است.
این افراد، حساسیت زیادی به شرایط محیطی دارند. آنان ترسهای شدید مربوط به طرد شدن و رها شدگی دارند. آنها خشم نامتناسب را در حین مواجهه با یک جدایی کوتاهمدت، تجربه میکنند. این افراد ممکن است بر این باور باشند که رهاشدگی یا طرد بهطور تلویحی به این معناست که آنان بد هستند.
در مورد علل این اختلال شخصیت به عوامل زیستی(ژنتیک و مغزی) و روانی(علل اکتسابی و تجارب دوران کودکی) و اجتماعی اشاره شده است. اما نقش تجارب دوران کودکی خصوصا 3 سال اول عمر بسیار مهم است. بی ثباتی مادر به دلایل مختلف، طرد کودک و عدم وجود دلبستگی ایمن در دوران کودکی، درگیری بین والدین، تنبیه کودک و بی توجهی به احساسات او، والدین گرفتار و ناسازگار و… از علل اصلی این اختلال شخصیت است.
رابطه خودزنی با خودکشی
گرچه هدف از خودزنی، خودکشی نیست، اما بین خودزنی و خودکشی ارتباط پیچیدهای وجود دارد. خودزنی، بهطور بالقوه تهدید مرگ را در خود دارد. بیش از نیمی از کسانی که دست به خودکشی زدهاند سابقه خودزنی داشتهاند. ۴۰ تا ۶۰ درصد خودکشیها، ناشی از خودزنی است.
درمان
- سعی کنید که فورا از اتاقی که در آن هستید و میخواهید بدین کار دست بزنید خارج شوید یا وسیلهای را که میخواهید با آن خودزنی کنید از جلو دست خود بردارید.
- تنفس خود را کنترل کنید و چند بار (بین ۵ تا ۱۰ بار) نفس عمیق بکشید.
- بروید بیرون در فضای باز قدم بزنید.
- علت و انگیزه خود را از خودزنی دریابید و نسبت به آن آگاه شوید و حتی روی کاغذ بنویسید.
- گزارش انگیزه خود را به یک دوست صمیمی بدهید.
برای مطالعه بیشتر به کتاب شناخت خودزنی، اثر سلیا ریچاردسون، ترجمه مهرداد یوسفی مراجعه کنید.