روانشناس و روانپزشک در یک تیم
روانشناس یا روان‌درمانگر سعی می‌کند با استفاده از نظریه‌های موجود در علم روانشناسی ریشه مشکلات مُراجع را شناسایی کند و آنها را برطرف کند.
روانشناسی یکی از شاخه‌های علوم انسانی و روانپزشکی یکی از شاخه‌های پزشکی است. این دو رشته در زمینه‌ی درمان اختلال های روانی نقش دارند و مکمل کار یکدیگر هستند.
امروزه روانشناسی با همه جنبه‌های زندگی انسان در ارتباط است و هر اندازه که جامعه پیچیده‌تر می‌شود، روانشناسی نیز نقش مهم‌تری در حل مشکل‌ها بر عهده می‌گیرد. در ایران بسیاری از حوزه‌های روانشناسی چندان شناخته‌شده نیستند و حتی تخصص‌های معروفی مانند روانشناسی بالینی یا تربیتی هم جایگاه واقعی خود را ندارند. علتش این است که بسیاری از موسسات از نقش متخصصان روانشناسی در پیشبرد امور، اطلاع زیادی ندارند.
در تمدن‌های اولیه در مصر و خاورمیانه تصور می‌شد که علت بیماری‌های روانی، نیروهای جادویی است و به همین علت جادوگران به درمان این افراد بیمار می‌پرداختند. آنها از مناسک جادویی برای کنترل این نیروها استفاده می‌کردند. در تمدن یونان و روم، توصیف مشکلات روانی با فلسفه در آمیخته بود. بقراط، افلاطون و ارسطو نگاهی فلسفی به این موضوع داشتند و به‌هم خوردگی اخلاط چهارگانه را عامل آن می‌دانستند. در آن زمان مسئولیتی در قبال بیماران روانی وجود نداشت و در اغلب موارد این بیماران را در خانه محبوس می‌کردند یا آنها را به زنجیر می‌کشیدند.
روانشناس یا روانپزشک
سوال اساسی که برای بسیاری افراد پیش می‌آید، این است که روانشناسی و روانپزشکی چه تفاوتی با یکدیگر دارند. این تفاوت باید شناخته شود چون عدم شناخت آن، بعضی‌ها را به بیراهه می‌کشاند. حتی بسیاری از افراد تحصیل‌کرده هم به طور دقیق از این اختلاف آگاه نیستند.
واقعیت این است که روانشناسی یک شاخه علمی از علوم انسانی است که هدفش مطالعه رفتار انسان است. به عبارت بهتر، روانشناسی مطالعه رفتار و فرآیندهای ذهنی است. عمر این رشته نسبتا کوتاه است (بیش از یک قرن)، اما رشد بسیار چشم‌گیری داشته است؛ به حدی که بیش از ۳۰ رشته تخصصی را شامل می‌شود. بعضی از رشته‌های آن شامل روانشناسی کودک، روانشناسی مدیریت، روانشناسی بالینی، روانشناسی کودکان استثنایی، روانشناسی ورزش، روانشناسی تربیتی، روانشناسی صنعتی، روانشناسی سالمندی و… است.
روانشناس را می‌توان به عنوان متخصص تغییر رفتار نابهنجار تعریف کرد. یکی از محصولات روانشناسی، علاوه بر بالا بردن دانش ما از طبیعت بشر، روان‌درمانی است. روانشناس یا روان‌درمانگر سعی می‌کند با استفاده از نظریه‌های موجود در علم روانشناسی ریشه مشکلات مُراجع را شناسایی کند و آنها را برطرف کند. به این ترتیب مراجع، بعد از رجوع باید تغییر محسوسی در سبک زندگی، طرز تفکر و بروز هیجاناتش مشاهده و با بهبود عملکردش در زندگی حس بهتری پیدا کند.
روانشناسان بالینی به مراجعان آموزش می‌دهند که چگونه فرض‌های غلط را در ذهن خود تصحیح کنند و زندگی خوب و راحتی داشته باشند. در اصل علت بیماری روانی ریشه‌یابی می‌شود و با روش‌های مختلف مانند درمان شناختی – رفتاری، بیمار را معالجه می‌کنند. علاوه بر این روانشناسان، گاهی کار مشاوره هم انجام می‌دهد.
بررسی رشته‌های گوناگون در حوزه روانشناسی مشخص می‌کند که روانشناسی فقط مطالعه رفتارهای غیر عادی یا مرضی نیست. نقش روانشناس معمولا درمان بیماری‌هایی است که بیمار از آن رنج می‌برد و خودش از آن آگاه است و به دنبال درمان آن می‌گردد؛ مانند وسواس، افسردگی و اضطراب.
در بیماری‌های شدید روانی (مانند اسکیزوفرنی) بیمار معمولا، بیماری خود را قبول ندارد و نسبت به درمان مقاومت نشان می‌دهد. اختلال هایی مانند اسکیزوفرنی و دوقطبی، از جمله بیماری‌های شدید روانی هستند که همراه با توهم و رفتارهای غیرعادی می باشند. چنین بیمارانی به طور اختصاصی توسط روانپزشک درمان می‌شوند، نه روانشناس.
روانپزشک فردی است که در رشته پزشکی تحصیل کرده و بعد از اتمام دوره پزشکی عمومی، دوره تخصصی خود را در رشته روانپزشکی یا اعصاب و روان گذرانده است. چنین پزشکی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها ملزم به تجویز دارو است. البته احتمال دارد که بسته به نوع بیماری، از الکتروشوک هم استفاده کند. روانپزشک نگاهی زیستی به ماهیت اختلال‌های روانی دارد. فرض او بر این است که عملکرد نامناسب مغز و دستگاه عصبی منجر به ناراحتی‌های روانی ما می‌شود.
طبق پژوهش‌های اثربخشی، ترکیب درمان روانپزشکی و روان‌شناختی معمولاً بهترین نتیجه را می‌دهند. اینکه کدام یک از موارد بالا برای شما بهتر است، بستگی به شرایط شما دارد.
در بسیاری موارد، برای درمان اختلال های روانی، نیاز است که روانشناس بالینی در کنار روانپزشک، با هم به درمان بیماری بپردازند.
روان‌کاوی
روان‌کاوی توسط زیگموند فروید پایه‌گذاری شد. وقتی از این واژه استفاده می‌کنیم، دو موضوع به ذهن متبادر می‌شود. یکی مکتب فکری روان‌کاوی است که تأثیر زیادی بر شناخت ما از خودمان و دیگر علوم گذاشت و دیگر یک رویکرد روان‌درمانی است که طی آن، روان‌کاو متخصص، با استفاده از فرضیات روان‌کاوی، تحلیل رؤیا و تداعی آزاد، سعی می‌کند مسائل نهفته در ناهشیار فرد را برای او روشن کند.
روان‌کاوی به تأثیر ناخودآگاه بر رفتار ما می پردازد. روانکاوان معتقدند نیروی اصلی حاکم بر زندگی ما ناهشیار است؛ آنها معتقدند که آسیب‌های روانی معمولا به علت تثبیت در مراحل رشدی قبل از ۶ سالگی اتفاق می‌افتد که وقتی این تثبیت‌ها از ناهشیار مراجع به هشیار او بیایند، به مرور فرآیند درمان آغاز می‌شود.
ما همه در یک تیم هستیم
رواج مشکل‌های عاطفی و اقتصادی مانند بیکاری و بسیاری مسایل دیگر در زندگی امروز، باعث شده که افراد در بعضی مواقع نتوانند بر این مسایل غلبه کنند و در نتیجه دچار تعارض و ناکامی شوند. این فشارهای روانی می‌تواند سلامت جسم و روان را تهدید کند.
از آنجا که بسیاری بیماری‌های جسمی تحت‌تاثیر عوامل روانی بروز می‌کنند، لازم است مردم در هر طبقه اجتماعی و اقتصادی‌ای که هستند برای حل این مشکل‌ها، قبل از اینکه شدت یابند و سبب بیماری شوند، با کارشناسان فن مشورت کنند. همه اعضای تیم بهداشت روان، درصدد ارتقای سطح بهداشت روان افراد و توانمندسازی آنها مانند یک زنجیره به هم پیوسته هستند و هر گروهی با شرح وظایفی مشخص این هدف مشترک را دنبال می‌کنند. روانپزشک، روانشناس، مددکار، پرستار و کار درمانگر، جدای از هم نیستند بلکه اعضای این تیم هستند.
تلاش‌های زیادی که در سال‌های اخیر برای انگ‌زدایی از بیماران روانی صورت گرفته، باعث شده، امروزه مردم بدون ترس از نگاه دیگران داوطلب مراجعه به مراکز مختلف مشاوره و روانپزشکی شوند، اما مساله دیگری که مطرح می‌شود این است که بسیاری از مردم با شرح وظایف هر یک از این گروه‌ها آشنایی ندارند و بنابراین نمی‌دانند چه زمانی باید به روانپزشک مراجعه کنند یا از روانشناس و دیگر اعضای گروه تیم درمانی بهره بگیرند.
روانپزشک تاثیر متقابل بیماری‌های جسمی و بیماری‌های روانی را می‌شناسد حتی می‌تواند در تشخیص بیماری‌های جسمی که موجب بروز انواع اختلال‌های روانی می‌شود به افراد کمک کند. شما هرگاه دچار تغییرهای خلق و هیجانات شده باشید، هرگاه اضطراب و افسردگی پیدا کنید و این تغییرات عملکرد زندگی شما را مختل کند و در کار و شغل و روابط بین فردی‌تان اثر بگذارد، می‌توانید از روانپزشک کمک بگیرید.
گاهی اوقات، شما لازم دارید در مورد برخی مسایل مثل تحصیل، مشکلات تربیتی کودک، ازدواج و…، آموزش‌هایی ببینید. در اینجا روانشناس که از ارکان مهم بهداشت روان است، می‌تواند در پیشگیری از بروز مشکل و بیماری به شما کمک کند. چگونگی تنظیم رفتارها و حفظ هماهنگی و تعادل با محیط، بر عهده روانشناس است.
ممنون آقای نوربخش مقدم