هوش چیست؟
برخی نظریات در مورد هوش
هوش، توانایی حل مسئله و سازگاری با محیط است و قابلیت‌هایی همچون استدلال، برنامه‌ریزی، حل مسئله، تفکر انتزاعی، استفاده از زبان و یادگیری را در بر می‌گیرد.
تعریف هوش:
هر چند عموما هوش به عنوان توانایی حل مسئله و سازگاری با محیط فرض می شود اما نمی توان تعریف مشخصی از هوش بدست آورد که مورد توافق همه روانشناسان وابسته به رویکردهای مختلف باشد. با این حال، عناصری از هوش وجود دارند که مورد توافق همه روانشناسان است.
گیج و برلاینر این عناصر را در سه دسته زیر قرار داده اند:
۱- توانائی پرداختن به امور انتزاعی : منظور این است که افراد باهوش بیشتر با امور انتزاعی (اندیشه ها، نمادها، روابط، مفاهیم، اصول) سروکار دارند تا امور عینی (ابزارهای مکانیکی، فعالیت های حسی)
۲- توانائی حل کردن مسائل : یعنی توانائی پرداختن به موقعیت های جدید، نه فقط دادن پاسخهای از قبل آموخته شده به موقعیت های آشنا.
۳- توانائی یادگیری : به ویژه توانائی یادگیری انتزاعیات، از جمله انتزاعیات موجود در کلمات و سایر نمادها و نیز توانایی استفاده از آنها.
عنصر سوم را برخی نظریه پردازان روانشناسی پرورشی (کارول-۱۹۶۳) با اصطلاح استعداد مشخص کرده اند. کارول استعداد را بصورت مقدار زمانی که شخص نیاز دارد تا مطلبی را بیاموزد یا مهارتی را کسب کند تعریف کرده است.
نخستین آزمون هوش به وسیله آلفرد بینه و دستیار او تئودور سیمون ساخته شد و هدف آن شناسائی دانش آموزان نیازمند کمک های ویژه در مدارس فرانسه بود. بعدها آزمون بینه و سیمون به ایالات متحده آمریکا برده شد و در آنجا بوسیله لوئیس ترمن استاد دانشگاه استنفورد به انگلیسی ترجمه و با شرایط جامعه آمریکا استاندارد شد و به آزمون معروف استنفورد-بینه شهرت یافت.
آزمون بینه و سیمون برای کودکان ۳ تا ۱۳ سال ساخته شده که به صورت انفرادی اجرا می شود. به کمک این آزمون برای هر کودک یک سن عقلی تعیین می شود. هر چند که آزمون هوشی بینه در اصل برای سنجش توانائی یادگیری دانش آموزان دارای مشکلات تحصیلی ساخته شد، اما بعدا برای استفاده از افراد معمولی بازسازی شد و بصورت یک آزمون هوشی معروف و قابل استفاده عموم در آمد.
وکسلر هوش را یک توانائی کلی می داند که فرد را قادر می سازد تا بطور منطقی بیندیشد، فعالیت هدفمند داشته باشد و با محیط خود به طور موثر به کنش متقابل بپردازد. آزمون وکسلر همانند آزمون استنفورد-بینه به صورت انفرادی اجرا می شود. منظور از اجرای انفرادی آزمون این است که آزمایشگر در هر نوبت تنها می‌تواند یک آزمودنی را بیازماید.
تفاوت آزمون وکسلر و استنفورد-بینه
در سال ۱۹۳۷، دیوید وکسلر، در نیویورک، تصمیم می‌گیرد با استفاده از روش متفاوت از روش ترمن، آزمون هوشی تهیه کند. ترمن سوالات آزمون استنفورد – بینه را بر اساس سن تنظیم کرده بود، اما وکسلر، سوالات آزمون خود را بر اساس درجه دشواری تنظیم می‌کند. وکسلر، در مجموع سه مقیاس فراهم می‌آورد: برای کودکان ۳ تا ۶ ساله، برای کودکان ۵ تا ۱۵ ساله و برای بزرگسالان. تفاوت دیگر بین این ۲ آزمون، اهمیت دادن آنها به اندازه‌گیری استعدادهای کلامی است. آزمون استنفورد – بینه برای اندازه‌گیری استعدادهای کلامی تهیه شده است، در صورتی که مقیاس‌‌های وکسلر طوری تهیه شده‌اند که استعدادهای کلامی و غیرکلامی را بطور یکسان اندازه می‌گیرند. آزمون وکسلر می‌تواند استعدادهای کلامی و غیر کلامی را به طور جداگانه یا با هم اندازه بگیرد. همچنین افرادی که زبان آزمون را نمی‌دانند یا نمی‌توانند حرف بزنند، تحت آزمایش قرار می گیرند.
دیوید وکسلر و چارلز اسپیرمن از طرفداران هوش یگانه اند. اسپیرمن معتقد به یک هوش کلی است. دلیل طرفداران هوش یگانه یا هوش کلی استناد به وجود همیشگی میان توانائی های مختلف انسان (مانند توانایی کلامی و استدلال انتزاعی )است. این روانشناسان در دفاع از اندیشه خود استدلال می کنند افرادی که در یادگیری یک موضوع موفق اند، موفقیت آنان در در یادگیری موضوع های دیگر نیز قابل پیش بینی است. در مقابل اندیشه هوش یگانه، مفهوم هوش چندگانه نیز طرفدارانی دارد. طرفداران هوش چندگانه معتقدند هوش جنبه های مختلفی دارد و به یک عامل کلی منحصر نمی شود.
نظریه لوئیس ترستون :
قدیمی ترین روانشناس طرفدار هوش چندگانه لوئیس ترستون (۱۹۳۸) است. در نظریه ترستون هوش از هفت توانائی عمده زیر تشکیل شده است:
- ۱-درک کلامی (توانائی درک قیاس های کلامی و خواندن و فهمیدن متن)
- ۲-سیالی واژه (توانائی کار کردن با کلمات،واژگان)
- ۳-سهولت عددی (سرعت و درستی محاسبات )
- ۴-تجسم فضائی (توانائی انجام کارهائی نظیر چرخاندن اشیاء در ذهن )
- ۵-حافظه تداعی (توانائی یادآوری کلمات یا اشیاء ارائه شده به صورت جفت )
- ۶-سرعت ادراکی (مانند توانائی یافتن دفعاتی که یک کلمه در یک متن تکرار شده است)
- ۷- استدلال (توانائی حل مسائل استدلالی ریاضی و یا منطقی)
نظریه گلیفورد :
نظریه ساخت ذهنی گلیفورد(۱۹۶۷) که به الگوی ساخت هوشی(ساخت عقلی ) شهرت دارد. از سه بخش اصلی با نام های عملیات، محتوا و فراورده و تعدادی خرده طبقه یا فعالیت فرعی تشکیل یافته است.
عملیات: به فرایند های مهم هوش گفته می شود و شامل فعالیت های زیر است:
- الف- شناخت : دانستن ،کشف کردن،آگاه شدن
- ب- حافظه و یادآوری: بازیابی از خزانه دانش
- پ- تفکر واگرا : تولید پاسخهای چند گانه و ابتکاری
- ت- تفکر همگرا : تولید یک پاسخ واحد قابل قبول
- ث- ارزشیابی : داوری درباه خوبی،درستی،یا مفید بودن
محتوا: عملیات ذهنی بر روی اطلاعات یا محتوای ذهنی انجام می گیرد.این اطلاعات می تواند به گونه های مختلف باشد:
- الف- شکلی یا دیداری : اطلاعات عینی یا ملموس،مانند تصاویر ذهنی
- ب- نمادی: اطلاعاتی که قالب دلخواهی دارند،مانند اعداد
- پ- معنائی : اطلاعاتی که به شکل معنی کلمات هستند
- ت- رفتاری : اطلاعات غیرکلامی موجود در تعامل آدمی،مانند هیجان
فراورده: انجام عملیات بر روی محتوا فراورده یا محصول به بار می آورد. منظور از فراورده شکلی است که محتوا پس از پردازش به خود می گیرد و شامل موارد زیر است:
- الف- واحدها : ماده های منفرد و مجزای اطلاعات
- ب- طبقات: مجموعه ماده هایی که طبق ویژگیهای مشترکشان دسته بندی شده اند
- پ- روابط : پیوندهای بین ماده های اطلاعاتی
- ت- نظام ها : سازمانهای اطلاعاتی
- ث- تغییرات : دگرگونی اطلاعات
- ج- تلویحات : برون یابی، یا پیش بینی بر اساس اطلاعات
بطور خلاصه، منظور گلیفورد از محتوا چیزهائی هستند که مردم به آنها فکر می کنند، عملیات ذهنی چگونگی اندیشیدن افراد را نشان می دهند، و فراورده به نتایج اندیشه افراد گفته می شود. به عنوان مثال، یادآوری یک شماره تلفن نیاز به عملیات حافظه و یادآوری در قالب محتوای نمادی برای تولید فراورده(شماره تلفن مورد نظر)دارد.
نظریه هوش استرنبرگ
از نظر استرنبرگ، هوش از مجموعه ای مهارت های تفکر و یادگیری تشکیل یافته است که در حل مسائل تحصیلی و زندگی روزانه مورد استفاده قرار می گیرند. از نظر ریو و اسمیت(۲۰۰۷)، یکی از معروفترین رویکردهای مربوط به تفکر درباره هوش نظریه سه بخشی استنبرگ و گسترش تازه تر آن به نام هوش موفق است. آزمون هوش استرنبرگ به صورت انفرادی اجرا می شود.
رابرت استرنبرگ، نظریه سه گانه یا سه وجهی هوش را مطرح کرده است. نظریه وی به قرار زیر می باشد:
۱- مولفه ها یا اجزای هوش: استرنبرگ سه گونه مولفه خبر پردازی را مشخص نموده است.
- مولفه اول را فرامولفه نامیده است. این مولفه به فرد یاری می رساند تا فرد راهبردهای حل مسئله را در خویشتن برنامه ریزی کند.
- گروه دوم مولفه های عملکرد می باشد. این مولفه ها به فرد یاری می رساند تا دستورات و فرامین فرامولفه ها را به مورد اجرا گذارد.
- گروه سوم مولفه های فراگیری دانش است. این مولفه برای چگونگی حل مساله به فرد یاری می کند؛ در واقع باعث می شود، اطلاعات مربوط به مسئله را خود بیاموزد و فرا گیرد.
۲- تجربه و هوش: بعد دیگری که استرنبرگ در ارتباط با ابعاد هوش در نظر گرفته است تجربه فرد است. تجربه فرد توانایی او را برای چاره جویی یا تکلیف های تازه، بهبود می بخشد و به او یاری می دهد تا اطلاعات مرتبط را برای گشودن مسئله ها به کار گیرد.
۳- بافت فرهنگی و زمینه هوش: سومین بعد هوش در نظریه استرنبرگ به توانایی فرد جهت سازگاری با محیط و فرهنگ او توجه می کنند. پس هوش زمینه ای فرهنگی دارد. به نظر استرنبرگ آنچه اهمیت دارد سطح و تراز هوش فرد نیست بلکه این است که فرد به یاری هوش خود به کدام دستاورد دست می یابد.
طبق نظریه هوش استرنبرگ، هوش دارای ۳ چهره است:
- هوش عملی: استفاده از اندیشه و راه حل ها در زندگی عملی. جنبه بافتاری یا زمینه ای هوش است.
- هوش خلاق: تولید اندیشه های تازه. جنبه تجربه ای هوش است.
- هوش تحلیلی: توانایی تفکر انتزاعی. جنبه مؤلفه ای هوش است.
هوش تحلیلی : جنبه تحلیلی هوش به توانایی انسان در برخورد موثر با مسائل گفته می شود. مثل شخصی که امتحان دهنده خوبی است. می‌توان آن را توانایی تحصیلی تعریف کرد، ما را به حل مسائل و کسب دانش جدید قادر می‌سازد. آزمون های هوش معمولا هوش تحلیلی را می سنجند.
- معرف توانائی کلامی، تفکر انتزاعی، پردازش اطلاعات، و سازماندهی به مطالب است.
- توانایی های هوش تحلیلی زمانی مورد استفاده قرار می گیرند که شخص اطلاعات را تحلیل، ارزشیابی یا مقایسه کند.
هوش خلاق : جنبه آفریننده یا خلاق هوش، تولید اندیشه های تازه، روشهای نو، برخورد متفاوت با مسائل و ترکیب کردن اطلاعات با راه های جدید را شامل است. رفتار هوشمندانه گاهی منعکس کننده توانائی فرد در برخورد موثر با یک موقعیت یا تکلیف جدید است و بعضی وقت ها نشان دهنده توانائی او در برخورد با موقعیت ها یا تکالیف آشناست. چنین شخصی می تواند عناصر یک تجربه را تجزیه و آنها را بصیرت مندانه ترکیب کند.
- مورد اول، یعنی برخورد موثر با موقعیت های تازه، بینش نامیده می شود.
- مورد دوم، یعنی برخورد موثر و سریع با موقعیت های آشنا، خودکاری نامیده می شود. خودکاری به توانائی انجام کارها بدون نیاز به فکر کردن درباره آنها گفته می شود.
هوش عملی : جنبه عملی هوش توانایی پرداختن به مسائل و مشکلات زندگی روزانه را شامل می شود. کسی که با خم و چم زندگی شهری آشناست؛ یعنی بلد بودن شیوه بازی و دستکاری محیط در کمال موفقیت. این نوع هوش توسط آزمون های هوش سنجیده نمی شود.
- این جنبه هوش بر زندگی کردن واقعی بیشتر از تفکر انتزاعی تاکید می کند.
- توانایی های عملی به فرد امکان تمرین کردن، کار بستن و استفاده از آنچه را که در موقعیت های رسمی یا غیر رسمی یاد گرفته است می دهد.
کسانی که دارای هوش عملی هستند می توانند با جنبه های متغیر محیط سازگار شوند و در صورت لزوم به تغییر محیط خود اقدام نمایند تا آن را با نیازهای خود هماهنگ کنند. این افراد همچنین می فهمند که محیط زندگی آنان ممکن است بهترین محیط نباشد و در این صورت می کوشند تا محیط زندگی بهتری برای خود درست کنند.
آزمون های گروهی
- آزمون توانایی ذهنی اوتیس – لنون
- آزمون کالیفرنیا در زمینه بلوغ ذهنی
طبقه‌بندی وکسلر از بهره هوشی
| محدوده بهره هوشی | طبقه‌بندی بهره هوشی |
|---|---|
| ۱۳۰ و بالاتر | بسیار برتر و نابغه |
| ۱۲۰–۱۲۹ | برتر |
| ۱۱۰–۱۱۹ | باهوش |
| ۹۰–۱۰۹ | متوسط |
| ۸۰–۸۹ | پایین‌تر از متوسط |
| ۷۰–۷۹ | مرزی |
| ۶۹ و کمتر | عقب مانده |
تست آنلاین هوش گاردنر
منبع : روانشناسی پرورشی نوین/دکتر علی سیف/انتشارات دوران-ویرایش هفتم
عالی عالی.مچکرم
خیلی ساده و روان نظریه هوش استرنبرگ توضیح داده شده بود. سپاسگزارم.
دمتون گرم، واقعا سایتتون خیلی عالیه و مطالب شسته رفته‌ی با حالی داره، کیف کردم