داروشناسی روانی

فارماکولوژی(Pharmacology) به معنای داروشناسی، شاخه‌ای از داروسازی و زیست‌شناسی محسوب می‌شود. داروشناسی شامل دو بخش فارماکودینامیک (Pharmacodynamics) و فارماکوکینتیک (Pharmacokinetics) است. داروشناسی روانی (Psychopharmacology) شاخه‌ای تخصصی از رشته فارماکولوژی است.

• داروشناسی : علمی است که در مورد چگونگی تاثیر گذاری دارو بر بدن بحث می کند.
• داروشناسی روانی : داروشناسی روانی زیرمجموعه داروشناسی است که در مورد اثربخشی داروها خصوصا بر مغز و رفتار به مطالعه می پردازد.

اعمال داروشناختی به دو گروه فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک تقسیم می‌شوند. به زبان ساده، فارماکوکینتیک توصیف‌کننده آن چیزی است که بدن بر روی دارو انجام می‌دهد، و فارماکودینامیک توصیف‌کننده آن چیزی است که دارو بر روی بدن انجام می‌دهد. داده‌های فارماکوکینتیک درباره جذب، توزیع، متابولیسم و دفع دارو در بدن می‌باشد. داروهای فارماکودینامیک آثار دارو بر روی سلول‌های مغز و سایر بافت‌های بدن را بررسی می‌کند.

داروشناسی روانی زمینه مهمی در علوم اعصاب به‌حساب می‌آید. این دانش منشأ تولید داروهای روان‌درمانی است که برای درمان انواع اختلالات روان‌شناختی (اختلال اضطراب، سایکوتیک، خلقی و شخصیت) و اختلالات رفتاری مانند اختلال مصرف الکل مورد استفاده قرار می‌گیرند.

فارماکوکینتیک چهار مرحله اساسی دارد :

۱- جذب:

داروهائی که از راه خوراکی تجویز می‌شوند، در مایع لوله گوارش حل می‌شوند و سپس از راه جریان خون به مغز می‌رسند. برخی داروها به اشکال ‘دپو ـ depot’ در دسترس می‌باشند که هر ۱ تا ۴ هفته داخل عضلانی تزریق می‌شوند. تجویز داخل‌وریدی سریع‌ترین راه برای رسیدن به غلظت‌های خونی درمانی می‌باشد، اما در ضمن، دارای بیشترین خطر برای عوارض جانبی ناگهانی و بالقوه مرگبار می‌باشد. سرعت جذب دارو و مقدار داروی فعال برای استفاده به عواملی چند از جمله شکل دارو (‌ قرص ، مایع ، تزریق ، چسب پوستی و … ) و اینکه با غذا ، یا معده خالی مصرف شود و غیره بستگی دارد .

داروها با یکی از شش روش زیر تجویز می شوند :

●  مصرف از راه دهان

رایج ترین شکل مصرف دارو از راه دهان است . اکثر داروهایی که از راه دهان مصرف می شوند از طریق جدار روده وارد جریان خون می گردند .  اگر دارو با معده خالی مصرف شود ( مثلاً قبل از غذا خوردن ) می تواند سریعتر از دارویی که با معده پر مصرف می شود اثر بکند . اکثر داروهایی را که از راه دهان مصرف می شوند از دیواره معده وارد جریان خون می گردند . سپس عروق خونی تغذیه کننده روده ، داروی مزبور را به کبد حمل می کند تا در آنجا به شکل قابل استفاده برای بدن تبدیل گردند . دارو وارد گردش عمومی خون شده و در سرتاسر بدن به گردش درمی آید .

●  استعمال از راه مقعد

یک سری داروها به شکل شیاف هستند و با قرار دادن آنها در رکتوم ( راست روده ) قابل استعمال می باشند . تا در آنجا وارد جریان خون شوند . این روش را می توان برای داروهایی که ورود آنها به معده بر اثر اسید یا ترشحات معده باعث تخریب می شود بکار برد. همچنین برای افرادی تجویز می شود که قادر نیستند از راه دهان دارو بخورند مثل کسانی که دچار استفراغ و تهوع شدید هستند .

●  استنشاقی

این روش برای سو مصرف مواد یا مصرف تفننی به کار می رود، مانند نیکوتین در سیگار و یا کوکایین .  گازهای بیهوش کننده از راه استنشاق استعمال می شوند تا از راه ریه ها وارد جریان خون شوند. این دارو ها سرعت جذب بسیار بیشتری نسبت به داروهای تزریقی وریدی دارند.

● غشای مخاطی

گاهی اوقات دارو از طریق غشای مخاطی به وسیله دهان یا بینی مصرف می شوند.

● مصرف از طریق پوست

تجویز برخی داروها از طریق برچسب پوستی است. در این حالت دارو به آهستگی از محل اتصال برچسب وارد جریان خون می شود . مانند اسکوپولامین که برای جلوگیری از بدحالی حرکت هنگام سفر استفاده می شود .

●  مصرف تزریقی

برای تأثیر کلی می توان دارو را تزریق کرد . یک دلیل برای تزریق پاسخ سریع است . در این شرایط باید به تزریق متوسل شد : عدم تحمل شخص به داروی خوراکی ، تجزیه شدن دارو بر اثر اسید معده ، عدم جذب دارو از طریق جدار روده و …..

انواع اصلی تزریق عبارتند از :

• تزریق وریدی: دارو مستقیماً به ورید تزریق می شود و لذا مستقیماً ‌داخل خون می گردد . دارو از این طریق سریعتر از سایر تزریق ها جذب می شود .
• تزریق زیر جلدی: دارو مستقیماً به زیرسطح پوست تزریق می شود . اثر سریع در محلول ها دارد.
• تزریق عضلانی: دارو در عضله ( معمولاً عضله ران ،‌ بازو و باسن) تزریق می شود . اثر سریع در محلول ها دارد.

۲- توزیع

داروهایی که در حالت اتصال با پروتئین‌های پلاسمائی در جریان خون گردش می‌کنند ‘متصل به پروتئین’ و آنهائی که متصل نیستند، آزاد نامیده می‌شوند. تنها بخش آزاد می‌تواند از سد خونی مغزی عبور کند. ‘توزیع’ یک دارو به مغز با میزان بالای جریان خون مغز، حلالیت در چربی، و میل ترکیبی با گیرنده افزایش می‌یابد. داروهای موثر بر روان بسیار سریع درون بدن و جریان خون توزیع می شوند ، چون نه تنها محلول در خون بوده بلکه قابلیت حل شدن در آب درون بدن را نیز دارند.

چهار نوع غشای مخاطی در بدن باعث توزیع دارو می شوند :

غشای سلولی – مویرگ ها – سد خونی،مغزی – دیواره جنینی .

۳- متابولیسم ( سوخت و ساز) :

چهار مسیر متابولیک (اکسیداسیون، احیاء، هیدرولیز، و کونژوگاسیون) معمولاً متابولیت‌هائی تولید می‌کنند که نسبتاً قطبی‌تر هستند و بنابراین راحت‌تر دفع می‌شوند. کبد محل اصلی متابولیسم، کبد است. کلیه ها به تنهایی قادر به خروج دارو از بدن نیستند لذا دارو مجددا توسط سلولهای کبدی ( هپاتوسیت ها ) دریافت می شود و توسط آنزیم هایی که در کبد قرار دارد به متابولیت هایی که کمتر در چربی ها قابل حل هستند و بنابراین قابلیت جذب دارند، تغییر می یابند و در نهایت قابل دفع از طریق ادرار می شود.

۴- دفع :

کیسه صفرا، کلیه، ریه ها و پوست راه‌های دفع دارو از بدن می‌باشند. داروهای روان‌پزشکی در عرق، بزاق، اشک و شیر پستان هم دفع می‌شوند که این مسئله ی اخیر مطلب مهمی است که باید در مادرانی که می‌خواهند به کودک خود شیر بدهند در نظر گرفته شود. بیشترین میزان دفع دارو ها از بدن به واسطه کلیه ها صورت می گیرد.

منبع : راهنمای جامع داروهای روانپزشکی و مواد موثر بر روان. مولفان: جولیان، آدوکات، کوماتی. ویراستار: مجتبی جزایری.

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *