ارزیابی به منظور اختلال های هراسی از جلسه اول اغاز می شود و در سرتاسر دوره ی درمان ادامه می یابد. ارزیابی سه منظور را دنبال می کند:
- ۱- تعیین ماهیت دقیق هراس و میزان تناسب درمان
- ۲- تعریف هدف های درمان
- ۳- تشخیص سنجش مناسب اضطراب هراسی
بسیاری از بیماران هراسی وقتی در مورد هراس خود صحبت می کنند، دچار اضطراب و ناراحتی می شوند. بنابراین سخن گفتن در این مورد برایشان دشوار است. علت این کار شاید این باشد که فکر کردن درباره ی جزئیات، اضطراب را زیاد می کند.
ماهیت دقیق هراس
ارزیابی باید از طریق پرسش منظم درباره ی نشانه های فیزیولوژیک، رفتاری و ذهنی و نیز واکنش در برابر آنها، ساخت یابی شود. سوالی که در این بخش مطرح می شود: هراس شما را از انجام چه کارهایی باز می دارد؟ و اگر این مسئله را نداشته باشید، چه تغییری در زندگی تان ایجاد می شود؟
عوامل تداوم بخش : معمولا اجتناب، عامل تداوم بخش اصلی به حساب می آید. عوامل شناختی نیز مهم هستند مانند افکار مربوط به خطرزایی موقعیت هراسی. سوالی که در این بخش مطرح می شود: اگر بتوانید هراس خود را کنار بگذارید با چه مسائلی روبرو می شوید؟
مهارت های مقابله ای موجود : درمانگر از بیمار می پرسد در گذشته از چه شیوه های مقابله ای استفاده می کرده است، چون می توان شیوه هایی را که سازگار به نظر می رسند به نحو موثری در برنامه ی درمانی ادغام کرد. مانند مشغول کردن خود برای اینکه زیاد درباره ی مسئله فکر نکند.
تعیین هدف های درمان
اگرچه هدف کلی درمان، در اختلال های هراس، معمولا خود – آشکار است، اما مهم است هدفهای دقیق بیمار نیز مورد بحث قرار گیرد، چون ممکن است این هدفها با هدف های درمانگر، متفاوت باشد. مثلا یک بیمار مبتلا به هراس اجتماعی ممکن است بخواهد که در آینده به هیچ وجه دچار اضطراب در جمع نشود. امکان رسیدن به چنین هدفی وجود ندارد، چون میزانی از اضطراب اجتماعی، احتمالا بهنجار است.
پیشنهاد می کنند که هدف درمان در مورد بیماران خون هراسی و یا زخم هراسی این باشد که بتوانند به افراد اهدا کننده خون تبدیل شوند.
سنجش هراس
متداولترین شاخصهایی که در مورد شدت هراس به کار گرفته می شوند عبارتند از رتبه بندی مدرج و آزمون های رفتاری.
رتبه بندی مدرج: عبارت است از فهرستی منظم از موقعیتهای هراسی که اهمیت خاصی برای بیمار دارند. این جنبه ها بر حسب میزان اضطراب انگیزی، با فاصله یکسانی تنظیم می شوند و هر ماده در معیار صفر تا ۱۰ (و یا صفر تا ۱۰۰) درجه بندی می شوند.
آزمون های رفتاری: منظور اقدام به انجام چیزی است که مورد اجتناب قرار می گیرد و نیز درجه بندی میزان اضطراب تجربه شده در آن زمان( مثلاً از صفر تا ۱۰۰). از این آزمون ها می توان به عنوان خاستگاه اطلاعاتی و نیز شاخصی از اضطراب استفاده کرد.
نمونه ای از رتبه بندی ترس از بلندی
- ۱- نگاه کردن از نرده پله ها به پایین ۵
- ۲- نگاه کردن از پنجره بسته طبقه اول به پایین ۷
- ۳- نگاه کردن از پنجره طبقه اول به پایین ۱۰
- ۴- خم شدن از پنجره طبقه دوم ۱۰-۲۰
- ۵- استفاده از نردبان برای عوض کردن لامپ در وسط اطاق ۴۰
- ۶- رانندگی روی پل معلق ۶۰
- ۷- رانندگی در جاده های کوهستانی ۹۰
خود-بازنگری
گزارش روزانه ی تمرین های رویارویی و تعیین سطح اضطراب مورد تجربه بیمار را برای خود بازنگری ترغیب می کند و به او یادآوری می نماید که تکالیف خانگی را به انجام برساند.
مثلا می توان از بیمار خواست که پیش بینی خود را از ورود به یک موقعیت ترسناک، مورد درجه بندی قرار دهند («میزان اضطراب به ۷ خواهد رسید –درمقیاس ۰ تا ۱۰ –و من نخواهم توانست به مدت ۱ دقیقه در آن موقعیت دوام بیاورم») و بعد، این پیش بینی خود را در عمل، بیازماید. چون پیش بینی ها گرایش به اغراق و یا حتی فاجعه سازی دارند، از این رو باید آنها را پس از رویایی، مورد آزمون مجدد قرار داد تا معلوم شود که آیا موارد مورد انتظار ترسناک، به وقوع پیوسته اند یا نه .
منبع: رفتار درمانی شناختی (راهنمای کاربردی در درمان اختلاهای روانی) جلد۱ نویسنده: هاوتون، کرک،سالکووس کیس، کلارک . ترجمه: دکتر حبیب الله قاسم زاده