روابط دوگانه یا چندگانه در مشاوره

روابط دوگانه یا چند گانه در مشاوره زمانی ایجاد می شود که مشاور علاوه بر رابطه درمانی رابطه دیگری با مراجع داشته باشد. برخی از این روابط دوگانه عبارتند از : ترکیب نقش های معلم و درمانگر، مشاور و ناظر، ارائه مشاوره به یک دوست یا همکار و یا یکی از بستگان، قرض گرفتن پول از مراجع، قبول هدیه ای از مراجع، وارد کار و کاسبی شدن با مراجع، برقرار کردن روابط عاطفی و یا جنسی با مراجع.

روابط دوگانه در روان درمانی زمانی است که درمانگران، با مراجعان، بیش از یک رابطه داشته باشند. روابط دوگانه مشکل زاست. درمانگران از موقعیت تاثیرگذار خود در رابطه با مراجعان آگاه هستند و از امکان سوءاستفاده از اعتماد و وابستگی مراجعان اجتناب می کنند. درمانگران همه تلاش خود را به کار می برند تا از روابط دوگانه با مراجعان دوری جویند، زیرا این گونه روابط در قضاوت حرفه ای تاثیر منفی می گذارند یا خطر آسیب رسیدن به مراجعان را افزایش می دهند.

از آنجا که اثر بخشی مشاوره در گرو توانایی مشاور در فراهم ساختن تعهد و بی طرفی نسبت به مراجع و همچنین، توانایی مراجع در اعتماد به مشاور است، خطر عمده ای که در روابط دوگانه وجود دارد، رابطه غیر حرفه ایست که قضاوت حرفه ای متخصص و نیز واکنش مراجع به مشاوره را تحت تأثیر قرار می دهد. امروزه نظام نامه های اخلاقی در سازمان های حرفه ای به مخالفت با روابط دوگانه پرداخته و آن را محکوم می کنند و این موضوع را متذکر می شوند که مشاوران، روانشناسان، و مددکاران اجنماعی، نباید رابطه دوگانه یا چندگانه با مراجعان خود داشته باشند، زیرا روابط آنها با مراجعان از لحاظ قدرت و موقعیت برابر نیست و همین موضوع خطرات سوءاستفاده از مراجع را افزایش داده و منجر به عدم اعتماد در رابطه مشاوره ای می شود.

برخی از جنبه های مشکل آفرین برقرار کردن روابط دوگانه :

• فراگیر هستند
• تشخیص دادن آنها ممکن است دشوار باشد
• گاهی اجتناب ناپذیرند
• به صورت بالقوه زیان بخش هستند
• متخصصان توصیه های متناقض درباره آنها می کنند

هرچند رابطه دوگانه ماهیتا پر خطر است ولی همیشه غیر حرفه ای یا غیر اخلاقی نیست. برخی از روابط دوگانه به وضوح سوءاستفاده جویانه است و به مراجع و حرفه مشاوره آسیب جدی می رساند. اما برخی دیگر ممکن است به جای داشتن خطرهای بالقوه، منفعت های بالقوه بیشتری داشته باشند. بنابر این نمی توان همیشه به طور قطعی مشاور را از رابطه دوگانه منع کرد. به طور کلی نگرش متخصصان سلامت روانی این است که باید از خطر پیشگیری کرد. روابط دارای خطر زیاد، نباید آغاز شوند حتی اگر بالقوه خوب باشند. نظام‌ نامه‌ اخلاقی سازمان نظام روانشناسی کشور، برقراری رابطه پس از ۲ سال از قطع درمان را مجاز شمرده است.

سه عامل زیر بنایی که می تواند به مشاوران در ارزیابی خطرات بالقوه روابط دوگانه کمک کند عبارتند از :

۱- تأکید بر تعهد مشاور به افزایش رفاه مراجع
مشاوری که از عهده این مسئولیت برنیاید، بنیادی ترین قرارداد با مراجع را نقض کرده است. مشاوران وظیفه دارند از ارضاء منافع شخصی خود در جلسه درمان پرهیز کنند. در روابط دوگانه، مشاور نسبت به تمایلاتی که با افزایش رفاه مراجع در تعارض است، روبرو می شود و با مسئولیت حرفه ای خودش در تضاد قرار می گیرد.

۲- ارزش و اهمیت مشاور یا درمانگر برای مراجع
درمانگر حداقل در طول تماس حرفه ای با مراجع، تبدیل به فرد مهمی در زندگی او می شود. اعتماد مراجع، اطمینان او به توانایی درمانگر و حدود روابط و انتظارات متقابل، همه عوامل مهمی در درمان موفقیت آمیز هستند. زمانی که مشاور نقش دیگری علاوه بر نقش مشاور در زندگی مراجع داشته باشد، ارزش و اهمیت مشاور متفاوت شده و اعتماد مراجع به خطر می افتد. به عنوان مثال، اگر مراجع در سازمانی که مشاور در آنجا مشغول به کار است، شغل اجرایی داشته باشد، ممکن است از آشکار کردن تجارب روانی و عاطفی خودش خودداری کند و ممکن است احساس کند که اگر خودش را افشاء کند، آینده کار او با مشاور به خطر می افتد.

۳- اختلاف قدرت بین مشاور و مراجع
مراجعان ممکن است نگران این باشند که اگر باعث رنجش درمانگر در نقش های دیگرش شوند، از نظر عاطفی رها می شوند؛ یا اگر دعوت او را رد کنند، درمانگر با حذف جلسه مشاوره یا حتی خاتمه درمان، تلافی کند.

قبول هدیه از مراجعان

گاهی اوقات مراجعان برای مشاورشان هدایایی می آورند، انگیزه هدیه دادن توسط مراجعان متفاوت است:

• برخی از مراجعان معتقدند که دادن هدیه ممکن است باعث بدست آوردن جایگاه خاصی نزد مشاورشان شود یا به ارائه خدمات مشاوره ای بهتر کمک کند .
• عده ای از مراجعان عزت نفس پایینی دارند، ممکن است هدیه را به منظور حفظ علاقه مشاور به خودشان بدهند زیرا معتقدند که فرد ارزشمندی نیستند.
• کسانی هستند که می خواهند با هدیه، قدرشناسی خودشان را نشان دهند یا در پایان دوره مشاوره، ناراحتی خودشان را از پایان یافتن آن با دادن یادگاری، کاهش دهند. در نتیجه، اصول اخلاقی برای پذیرش هدیه از مراجع، بطور قابل ملاحظه ای وابسته به شرایطی است که تحت آن شرایط، هدیه داده می شود .

زمانی که هدایا در عوض خدمات خاص یا خدمات بهتر داده می شود، مشاور نباید آن را بپذیرد زیرا گرفتن هدیه از این گونه مراجعان دلالت بر این دارد که مشاور را می توان تحت تأثیر قرار داد. اما زمانی که هدیه ای به عنوان نشانه ای از قدر دانی برای تجربه موفقیت آمیز مشاوره داده می شود و یا زمانی که دادن هدیه یک رسم فرهنگی رایج است، دریافت آن غیر اخلاقی نیست.

ضوابط پذیرش هدیه

1. افزایش رفاه مراجع بیش از در معرض خطر قرار دادن او باشد
2. به عینیت و بی طرفی درمانگر و یا آمادگی فراهم آوردن خدمات مشاوره ای شایسته در آینده، لطمه نزند.
3. وقوع آن در جلسه مشاوره نادر باشد، نه یک عمل تکراری
4. به عنوان نشانه ای از قدر شناسی باشد و به هیچ عنوان از نظر مالی گران قیمت نباشد

راههایی برای به حداقل رساندن مخاطرات در رابطه درمانی

• در ابتدای رابطه درمانی، مرزهای سالم را تعیین کنید. در این مورد جلب رضایت آگاهانه مراجع ضروری است. مراجعان حق دارند که از خطرات احتمالی رابطه دوگانه مطلع شوند. در این مورد توضیح مشکلات و تعارض ها هم می تواند مفید باشد.
• از مراجعان باید خواسته شود که هدف خود را از آمدن به جلسه مشاوره روشن نمایند و بگویند از مشاور چه انتظاری دارند. مشاور نیز انتظارات خود را از آنها بیان می کند.
• مشورت با همکاران برای بدست آوردن دیدگاه و شناخت مشکلات احتمالی، بسیار مفید است .
• هنگامی که رابطه دوگانه ایجاد مشکل می کند و یا یک خطر و آسیب احتمالی وجود دارد، بهتر است مشاور کار خود را با نظارت یک مشاور دیگر انجام دهد و از توصیه های او استفاده نماید.
• در صورت ضرورت، مشاور می تواند مراجع را به مشاور دیگری ارجاع دهد

روابط جنسی

رابطه جنسی با مراجع، نوع دیگری از رابطه دوگانه است که اخلاق حرفه ای در همه سازمان ها آن را محکوم کرده است. مراجعان معمولا آسیب پذیرتر از درمانگران هستند و افرادی هستند که نیاز به کمک درمانگر دارند. آنان مشاوره را بر پایه اعتماد می گذارند و درباره ترس ها، رازها، تضادها، علایق و آرزوهای خود صحبت می کنند. درمانگرانی که رابطه نامناسبی را با مراجعان آغاز می کنند، به این اعتماد اولیه آسیب می رسانند. مراجعان احساس می کنند که از آنان سوء استفاده شده و ممکن است ارزش هر آنچه را که در درمان آموخته اند نادیده بگیرند.

بعضی از نشانه های رفتار غیر حرفه ای و غیر اخلاقی

• اختصاص دادن وقت اضافه برای یک مراجع خاص
• داشتن احساسات قوی در حضور مراجع خاص
• احساس شادمانی زیاد با مراجع
• در پی تأیید مراجع بودن
• احساس این مسأله در مشاور، که او تنها شخصی است که می تواند به این مراجع کمک کند .
• تمایل داشتن به ایجاد تماس فیزیکی با مراجع
• احساس اضطراب و گناه در مواقعی که به مراجع فکر می کند

منابع

• سیمین حسینیان (۱۳۹۱). اخلاق در مشاوره و روان شناسی. نشر کمال تربیت
• جرالد کری (۲۰۰۵). نظریه و کاربست مشاوره و روان درمانی. ترجمه یحیی سید محمدی. نشر ارسباران

• نظام نامه اخلاق حرفه ای روانشناسی

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه مقالات سایت، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام هماهنگ نمایید. *