بدن انسان از حدود ^۱۲  ۱۰ * ۷۵ سلول های مختلف زنده تشکیل شده که توسط بافت محافظ نگهداری می شوند. هر سلول زنده برای برقراری فعالیت خویش به مواد غذایی نیاز دارد که با جذب اکسیژن و مواد آلی، انرژی مورد نیاز را دریافت می کند. 

اجزای اصلی سلول :

1. غشاء سلولی (Cell Membrane): لایه‌ای نازک و محافظ که سلول را احاطه کرده و ورود و خروج مواد را کنترل می‌کند.
2. سیتوپلاسم (Cytoplasm): ماده ژلاتینی که درون سلول را پر کرده و تمام اجزای سلول را در بر می‌گیرد.
3. هسته (Nucleus): مرکز کنترل سلول که حاوی ماده ژنتیکی (DNA) است. می‌تواند ماده ژنتیکی (RNA) تولید کند که برای ساخت پروتئین‌ها ضروری است.
4. ریبوزوم‌ها (Ribosomes): تولیدکننده پروتئین در سلول.
5. شبکه اندوپلاسمی (Endoplasmic Reticulum): دارای دو نوع، صاف (Smooth ER) و خشن (Rough ER) است که نقش‌های مختلفی در ساخت و پردازش پروتئین‌ها و لیپیدها دارند.
6. میتوکندری (Mitochondria): مراکز تولید انرژی سلول به‌طور تخصصی انرژی از مواد غذایی استخراج کرده و به صورت ATP ذخیره می‌کنند.
7. لیزوزوم‌ها (Lysosomes): کیسه‌های آنزیمی که به تجزیه مواد زائد و غیرضروری در سلول کمک می‌کنند.
8. دستگاه گلژی (Golgi Apparatus): بسته‌بندی، اصلاح و توزیع پروتئین‌ها و لیپیدها به سایر بخش‌های سلول.

مبانی زیست – شیمی سلول 

همه سلول های بدن شامل غشا، سیتوپلاسم و هسته هستند. سیتوپلاسم و هسته را محتوای سلول یا پروتوپلاسم می نامند. اندام های داخل سیتوپلاسم عبارتند از میتوکندری، شبکه اندوپلاسمی و ریبوزوم ها، لیزوزوم ها و دستگاه گلژی.

1. شبکه آندوپلاسمی و ریبوزوم ها در پروتئین سازی و انتقال آن نقش دارند.
2. میتوکندری انرژی لازم برای زندگی سلول را فراهم می کند.
3. لیزوزوم ها حاوی آنزیم هایی هستند که می توانند مواد زاید را تجزیه کنند.
4. دستگاه گلژی در غشاسازی و بسته بندی مواد ترشحی سلول نقش دارد.

ترکیبات شیمیایی سلول:

۹۹درصد وزن سلول را مولکول های کوچک (اکسیژن، هیدروژن، فسفر، ازت، کربن و گوگرد) تشکیل می دهد. از ترکیب دو عنصر اکسیژن و هیدروژن، آب پدید می آید، که نزدیک به ۷۰ درصد وزن سلول را تشکیل می دهد.

همه این مولکول های کوچک در چند طبقه جای می گیرند:

۱- قند : قندها مهم ترین تولید کننده انرژی سلول هستند. ساده ترین نوع قندها، گلوکز است که از سوخت آن در اثر ترکیب با اکسیژن انرژی لازم برای سلول فراهم می شود. سلول نمی تواند بدون اکسیژن، ماده انرژی دهنده آدنوزین تری فسفات را تولید کند.

۲- اسید چرب : اسیدهای چرب مهم ترین مولفه های غشای سلول هستند. از ترکیب ۳ مولکول اسید چرب با گلیسرین، چربی ساخته می شود که همراه با قند مهم ترین منبع انرژی سلول هستند.

۳- اسید آمینه : اسیدهای آمینه مواد اصلی پروتئین ها (مواد سفیده ای) هستند. ۲۰ نوع زنجیره اسید آمینه در طبیعت یافت می شود. بدن انسان برخی اسیدهای آمینه را تولید می کند و برخی را با مواد غذایی دریافت می کند.

۴- نوکلئوتیدها : وظیفه اصلی نوکلئوتیدها انتقال اطلاعات زیستی و تامین انرژی شیمیایی است. مهم ترین سلول های نوکلئوتید، آدنوزین تری فسفات است.

۵- آنزیم ها: آنزیم ها مولکول های  سفیده ای هستند که جریان کنش های شیمیایی بدن را بدون تغییر ساختار خودشان میانجیگری، تسهیل و تسریع می کنند.  وظیفه اصلی آنزیم ها تجزیه مواد قندی، اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه است تا انرژی آزاد شده بتواند در تولید آدنوزین تری فسفات استفاده شود.

آپوپتوز چیست؟

آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی شده سلولی، فرآیندی طبیعی در بدن است که به‌طور فعال و کنترل‌شده به حذف سلول‌های قدیمی، آسیب‌دیده یا غیرضروری می‌پردازد. این فرآیند برای حفظ هموستازی و سلامت بدن ضروری است. آپوپتوز در فرآیندهای مختلف بدن از جمله توسعه جنینی، تعمیر بافت‌ها و حفظ تعادل سلولی نقش دارد.

برخی از ویژگی‌های آپوپتوز عبارتند از:

1. تجزیه سلول به قطعات کوچک: سلول‌ها به صورت قطعات کوچکی که “اجسام آپوپتوتیک” نامیده می‌شوند، تجزیه می‌شوند.
2. خودخواری توسط سلول‌های ایمنی: سلول‌های ایمنی مانند ماکروفاژها این اجسام آپوپتوتیک را بلعیده و تجزیه می‌کنند.
3. بدون التهاب: فرآیند آپوپتوز بدون ایجاد التهاب در بافت اطراف انجام می‌شود، برخلاف مرگ سلولی ناشی از آسیب (نکروز).

منبع : روان شناسی فیزیولوژیک / محمدکریم خداپناهی / نشر سمت 

همه ما در مراحل و زمان هایی از زندگی، نیاز به گفت و گو و مشاوره داریم. جهت دریافت وقت مشاوره آنلاین یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ تماس بگیرید.