وسواس یک ایده، فکر، تصور مکرر و ناخواسته است که با نوعى احساس اجبار و ناچارى ذهنى و علاقه به مقاومت در برابر آن همراه است. معمولا افراد برای غلبه کردن بر اضطراب ناشی از وسواس فکری، رفتاری را انجام می دهند که آن فکر یا تصور را خنثی کند و از این طریق اضطراب ناشی از افکار وسواسی کاهش یابد.

خصیصه اصلی اختلال وسواسی ـ جبری (OCD) وجود وسواس‏ های فکری یا عملی مکرر و چنان شدید است که رنج و عذاب قابل ملاحظه‏ ای را برای فرد به بار می ‏آورند. این وسواس ‏های فکری یا عملی سبب اتلاف وقت می ‏شوند و اختلال قابل ملاحظه ‏ای در روند معمولی و طبیعی زندگی، کارکرد شغلی، فعالیت‏ های معمول اجتماعی، یا روابط فرد ایجاد می‏ کنند. بیمار مبتلا به اختلال وسواسی ـ جبری ممکن است فقط وسواس فکری، فقط وسواس عملی، و یا هر دوی آنها را با هم داشته باشد.

وسواس فکری عبارت است از فکر، احساس، اندیشه، یا حسی عود کننده و مزاحم. برخلاف وسواس فکری (obsession) که یک فرآیند ذهنی است، وسواس عملی (compulsion) نوعی رفتار است. اجبار رفتاری آگاهانه، استاندارد، و عود کننده است، نظیر شمارش، وارسی، یا اجتناب. بیمار مبتلا به اختلال وسواسی ـ جبری از غیر منطقی بودن وسواس ‏هایش آگاهی دارد و این وسواس ‏های فکری یا عملی را خود – ناهمخوان (ایگو دیس ‏تونیک) می ‏یابد (یعنی به صورت یک رفتار ناخواسته).

هر چند عمل وسواسی ممکن است در تلاش برای کاستن از اضطراب همراه با وسواس فکری انجام شود، همیشه به کم شدن این اضطراب منجر نمی ‏گردد. ممکن است پس از کامل شدن انجام عمل وسواسی، اضطراب فرقی نکرده باشد و یا حتی بیشتر شده باشد. وقتی فرد در مقابل انجام وسواس عملی مقاومت به خرج می ‏دهد نیز اضطراب افزایش می ‏یابد.

همه ‏گیر شناسی

میزان شیوع مادام العمر اختلال وسواسی ـ جبری (OCD) در جمعیت عمومی حدود دو تا سه درصد است. طبق تخمین برخی از پژوهشگران، اختلال وسواسی ـ جبری در بسیاری از بیماران سرپایی مطب ‏ها و درمانگاه‏ های روانپزشکی یعنی در ده درصد از آنها یافت می ‏شود. با توجه به ارقام مذکور، اختلال وسواسی ـ جبری چهارمین بیماری روانپزشکی پس از فوبیا (هراس)، اختلالات مرتبط با مواد، و اختلال افسردگی اساسی است. طبق بررسی‏ های همه ‏گیر شناختی انجام شده در اروپا، آسیا، و آفریقا ثابت شده که این ارقام در تمام حوزه ‏های فرهنگی یکسان است.

در میان بزرگسالان احتمال ابتلای مرد و زن به این اختلال یکسان است، ولی در میان نوجوانان، پسرها بیشتر از دخترها دچار اختلال وسواسی ـ جبری می ‏شوند. میانگین سن شروع این اختلال حدود بیست سالگی و البته در مردها مختصری زودتر (حدود نوزده سالگی) و در زن‏ ها کمی دیرتر (حدود بیست و دو سالگی) است. در کل، حدود دو سوم بیماران پیش از بیست و پنج سالگی و تنها کمتر از پانزده درصد آنها پس از سی و پنج سالگی علایم شان شروع می‏ شود. اختلال وسواسی ـ جبری می ‏تواند در نوجوانی، کودکی، و حتی در برخی موارد در دو سالگی هم شروع شود.

افراد مجرد بیشتر از متأهل‏ ها به این اختلال مبتلا می ‏شوند که البته این یافته می‏ تواند نشانه مشکلی باشد که بیماران مبتلا به اختلال وسواسی ـ جبری در حفظ روابط خود دارند. این اختلال در سیاهان کمتر از سفید پوست‏ ها یافت می‏ شود که باز هم میزان دسترسی به مراقبت ‏های بهداشتی می‏ تواند توجیه کننده اصلی این تفاوت باشد، نه شیوع متفاوت آن در میان این دو نژاد.

بیماری ‏های همزمان

ابتلا به سایر اختلالات روانی هم در میان بیماران دچار اختلال وسواسی ـ جبری شایع است. میزان شیوع مادام العمر دو اختلال افسردگی عمده و جمعیت هراسی در بیماران دچار اختلال وسواسی ـ جبری به ترتیب حدود ۶۷ درصد و ۲۵ درصد است. سایر بیماری ‏های روانپزشکی شایعی که در بیماران مبتلا به اختلال وسواسی ـ جبری به صورت همزمان (comorbid) پیدا می‏ شود، عبارت است از اختلالات مصرف الکل، اختلال اضطراب فراگیر، اختلالات شخصیتی، هراس اختصاصی، اختلال پانیک، و اختلالات غذا خوردن.

میزان بروز اختلال تورت (Tourette) در بیماران مبتلا به اختلال وسواسی ـ جبری ۵ تا ۷ درصد است، و سابقه تیک در ۲۰ تا ۳۰ درصد این بیماران وجود دارد.

منبع : خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک، ترجمه فرزین رضایی، فصل ۱۶.

پرسشنامه آنلاین وسواس فکری-عملی

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *