هنر، مفهوم وسیع و پر رمز و رازی دارد. جنبه ای از تعریف هنر، ذهنی است ماننـد احساسات و افکار خوب داشتن، عاشق بودن، مهر ورزیدن به زیبایی ها، لذت بـردن از خـدمت بـه دیگران، نوع دوستی و بخشیدن دیگران. (خوش کنش، ۱۳۸۵).

هنر، کوششی است برای خلق زیبایی، کوششی است برای این که در مجاورت عالم واقعی، عالم آمالی، عالمی مملو از نقش ها و احساسات بی شائبه خلق گردد (قطبی، ۱۳۵۲). هنر همواره جایگاه ویژه ای نزد اقوام مختلف داشته است. چرا که از ابتدایی ترین روزهای زندگی بشری پیوند خویش را با روان آدمی آغاز کرده است. هنر بیان هر آرمانی است که هنرمند توانسته باشد آن را به صورت تجسمی تحقق بخشد (ادوارد رید،ترجمه دریابندری،۱۳۸۱).

۱- نظر فروید:

یکی از مهم ترین متون در شرح و فهم رویکرد روانکاوانه به اثر ادبی و هنری، نوشته ی کوتاهی است از فروید به نام، نویسنده ی آفریننده و رویای روز، که در پایان ۱۹۰۷ نوشته است. هر چند بحث فروید از نویسنده و شاعر است، اما می توان این بحث را در مورد هر هنرمندی اعم از موسیقی دان، نقاش، سینماگر و غیره تعمیم داد.

فروید می گوید که همان ساز و کارهای ناخودآگاهی که در شکل گیری رویا نقش دارند، در کار هنری نویسنده و شاعر نیز عمل می کنند. دو سال پس از انتشار، نویسنده ی آفریننده و رویای روز، یعنی در سال ۱۹۱۰ فروید رساله ی خود درباره لئوناردو داوینچی را نوشت. فروید پس از شرح سرچشمه ی اثر هنری در ناخودآگاه هنرمند و توضیح همانندی اثر با رویای روز، اعتراف می کند که قادر به روشن کردن نکته مهمی نیست؛ نکته ای که از مرز روانکاوی و روانشناسی خارج می شود و در منطق زیبایی شناسی ناب قابل فهم است.

به نظر فروید، هنوز به درستی معلوم نیست که نویسنده چگونه رویای روز خود را در پیکر اثر هنری به ما ارائه می کند، چگونه است است که کار او در ما تأثیری چنین ژرف می گذارد و لذتی هنری و زیبایی شناسانه را موجب می شود.

اثر هنری در مخاطب گونه ای، پیش لذت، می سازد. نوعی رها شدن از تنش های ذهنی و آماده شدن برای کسب لذت های بعدی. به این اعتبار اثر هنری شکلی از پالایش است (احمدی،۱۳۸۳).

۲- نظر یونگ :

یونگ معتقد است که تمام انسان ها دارای ناهشیار جمعی هستند و آن کهن الگوهای جهانی است که در تمام فرهنگ ها متداول می باشد. یونگ دریافته بود که ساختن با مواد طبیعی و ماندالاهای نقاشی در خود تحلیلی خودش مفید بودند. او احساس کرد که از این سمبل های دیداری پیامهایی شنیده می شوند، رویکرد یونگ به تصویر سازی ذهنی و هنری نگاه شهودی بود که نسبت به رویکرد فروید، کمتر استقرایی بود (آرون روبین، ۱۹۹۸).

یونگ تأکید کرد که اثر هنری به سان یک موجود زنده درون ذهن هنرمند رشد می کند و پس از عرضه بر همگان، از آفریننده اش مستقل می شود. هنرمند حتی اگر اراده کند، هرگز به ساز و کار رشد و استقلال اثر پی نخواهد برد. با اینکه حجم آن دسته از آثار یونگ که بطور مستقیم درباره هنر و ادبیات نوشته شده باشند، چندان زیاد نیست، اما تأثیری که او بر زیبایی شناسی سده بیستم نهاد بسیار ژرف و همه جانبه بود.

به گمان یونگ ما هرگز به اسرار آفرینش هنری پی نخواهیم برد. هرچقدر هم که روانشناسی پیشرفت کند، باز توانایی آن را نخواهد داشت که راه بررسی خردمندانه و علمی را از تولید هنری باز شناسد. یونگ می گوید: ” آفرینش هنری چون قلعه ای تسخیر ناپذیر در برابر هجوم معارف بشری و علوم ایستاده است. ما تنها می توانیم شکل ظهور زیبایی هنری را بشناسیم و اگر نه گوهرش دست نخورده و ناشناخته همواره باقی می ماند.

یونگ می نویسد: ” میان اثر هنری و آفریننده اش روابط بس تنگاتنگی هست و رشته های ناگسستنی آنان را به یکدیگر می پیوندد.“بر طبق نظر یونگ هر هنرمندی خواه بداند یا نه، اثر هنری را در خود می رویاند. نسبت هنرمند با اثرش درست همچون نسبت مادری است با فرزندش (احمدی، ۱۳۸۳).

۳- نظر آرنهایم:

یکی از پیشگامان هنر درمانی که توسط پرز ، موسس و نشر دهنده مکتب گشتالت درمانی، تعلیم یافته بود رادولف آرنهایم می باشد (آرون روبین، ۱۹۹۸). واژه گشتالت، واژه ای آلمانی به معنای شکل یا فرم است. روانشناسی گشتالت از ابتدای کار خود، نوعی خویشاوندی با هنر داشت. صحبت از هنر در سرتاسر نوشته های ماکس ورتهایمر ، ولفگانگ کوهلر و کورت کوفکا به چشم می خورد.

در نوشته های آنان مکرراً با اشاراتی روشن به هنر مواجه می شویم، ولی نکته مهم تر آن است که روح حاکم بر تفکر این مردان برای هنرمند کاملاً آشناست. به واقع، تذکر این نکته به دانشمندان که با تحلیل جزء به جزء نمی توان اکثر پدیدارهای طبیعی را بنحوی شایسته توصیف کرد، مستلزم وجود نوعی دید هنری نسبت به واقعیت بود و این مسأله که با انباشت اجزاء منفرد نمی توان به یک کلیت دست یافت چیزی نبود که یاد آوری ان به هنرمندان ضرورت داشته باشد.

کیفیاتی که مایه مباهات متفکر و هنرمند است، در واقع، ویژگی تمامی فعالیت های ذهن بشمار می آید. همچنین روانشناسان به تدریج در می یافتند که این واقعیت فاقد مبنا و اتفاقی نیست؛ اینکه مجموعه ای از اصول واحد بر تمامی قابلیت های گوناگون ذهنی حکم فرما هستند، ناشی از این واقعیت است که ذهن همواره در مقام یک کل عمل می کند. ادراک مشتمل بر تفکر، تفکر مشتمل بر شهود و مشاهده مشتمل بر ابداع است. ما مجاز نیستیم کار هنرمند را فعالیتی خود بسنده بشمار آوریم که به نحوی اسرار آمیز از بالا تغذیه می شود و از دیگر فعالیت های بشری جدا و با آنها بی ارتباط است. اگر کسی بخواهد به محضر یک اثر هنری راه یابد، باید پیش از هر چیز با آن به عنوان یک کل مواجه شود.

۴- نظر نیچه:

زایش تراژدی نیچه نخستین کتاب مهم اوست، که هر چند سالها بعد، در ۱۸۸۶به آن انتقاد کرد اما احکام اصلی و کلیدی کتاب را رد نکرد. زایش تراژدی در مورد هنر است. در این کتاب مرکز بحث و اساس احکام، توجه به هنرمند است و کتاب تلاشی است برای فرا رفتن از مفهوم نبوغ و روشن کردن این نکته که هنرمند آزاد کیست. اما کتاب با مفهومی متافیزیکی آغاز می شود؛ رازی در جهان هست که زندگی را هراس آور و تراژدیک می سازد.

در زایش تراژدی می خوانیم که به یاری هنر می توان از این هراس و از سویه ی تراژدیک زندگی در گذشت. او می گوید:” هنرمند صریح است، ژرف اندیشی دارد و با شجاعت به دنیا، آری می گوید، به دنیایی که نیک نیست. او هنرمند را بیانگر راستین زندگی معرفی می کند (احمدی،۱۳۸۳). 

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *