خود محوری یا خود مرکزبینی

کودکان تا سن۷ سالگی قدرت این را ندارند که خودشان را به جای فرد دیگری بگذارند. آنها نقطه‌نظر دیگران را نمی‌فهمند، خودشان را محور کائنات می‌پندارند. به این امر خودمحوری یا خودمرکزگرایی گفته می‌شود.

پیاژه آزمایش معروفی دارد به اسم آزمایش ۳ کوه. ابزارهای این آزمایش، یک میز با چهار صندلی و ۳ تپه مقوایی با اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف هستند. روی یک تپه خانه‌ای وجود دارد و روی دیگری یک صلیب. کودک روی یک صندلی می‌نشیند و عروسک روی صندلی در ضلعی دیگر است. اگر از بچه سوال شود که عروسک چه می‌گوید، بچه از بین عکس‌ها، عکسی را انتخاب می‌کند که خودش می‌بیند، یعنی نمی‌تواند خودش را جای فرد دیگری قرار دهد.

خودمیان‌بینی، حالت روانی بهنجار است که در آن فقدان تمایز بین واقعیت شخصی و واقعیت عینی مشهود است. خود میان بینی، حاصل عدم تمایز کودک و دنیای خارج از خود است. در این حالت روانی، کودک به شی بیرونی، ساختار نمی‌دهد، بلکه او را جزئی از خود می‌داند. با گذشت زمان، هر چه دنیا منسجم‌تر می‌گردد، او نیز منسجم‌تر می‌شود.

کودک خودمحور بین نقطه نظر خود و نقطه‌نظر دیگران تفاوتی قایل نیست و تصور می‌کند جهانی که خود می‌نگرد، همان جهانی است که دیگری نیز می‌نگرد. این خودمحوری می تواند در بزرگسالان نیز نمایان شود. اگر بزرگسالان به مرحله تفکر انتزاعی و رشدشناختی متناسب با سن خود نرسیده باشند، هر چند در زمینه‌های رشدی دیگری هم پیشرفت کرده باشند، مثل کودکان خودمحور رفتار می‌کنند.(این افراد در جامعه ما ایران بسیار دیده می شوند)

در نظام تحولی پیاژه، هر دوره با یک خود میان‌بینی شروع و با بوجود آمدن ساخت‌های شناختی به میان واگرایی ختم می‌شود. به عبارت دیگر، کودک ابتدای هر دوره تحولی، دارای خود میان‌بینی خاص آن دوره است و هر قدر متحول‌تر شود، از خود میان‌بینی جدا شده و به میان واگرایی می‌رسد. میان واگرایی نشانه‌ای از تحول و رشد یافتگی محسوب می‌شود. در این حالت، کودک خود را یک چیز و شی را یک چیز دیگر می‌یابد و آنها را بهم آمیخته نمی‌کند. شی به عنوان یک هویت مستقل و تثبیت یافته در ذهن کودک حاصل می‌شود.(شی دائم در نظر پیاژه).

خود میان بینی یا خودمحوری به سه شکل مشاهده می شود:

۱- خود محوری های مستقیم 

• فضا: کودک در حدود ۴ سالگی می تواند دست راست خود را نشان دهد؛ در ۷ سالگی می تواند دست راست فرد مقابل را هم نشان دهد.
• زمان: اگر از کودک پرسیده شود که آیا تو از پدرت جوانتر هستی جواب می دهد، بله؛ اما در حقیقت جوان بودن را با کوچکتر بودن(میزان قد) می سنجد.
• علیت: هر چیزی در طبیعت علتی دارد. مثلا ماه شب را و خورشید روز را روشن می کند، برای اینکه انسان بتواند ببیند. یا شب هوا تاریک می شود برای آنکه انسان بخوابد.

۲- خود محوری های غیر مستقیم 

که در انها کودک مساله را با من خود در ارتباط می گذارد و عبارتند از :

جاندار پنداری (جان گرایی) : اکثر کودکان معتقدند که همه چیز جان دارد. هر غیر جانداری را صاحب اراده و هوشیاری می دانند. جان پنداری به ترتیب زیر اصلاح می شود :

• تا سن ۶ -۷ سالگی کودکان معتقدند همه چیز جاندار است. 
• تا سن ۸ – ۹ سالگی کودکان معتقدند هر چه حرکت می کند، جاندار است. 
• تا سن ۱۱ – ۱۲ سالگی کودکان معتقدند هرچه خودش حرکت می کند، جاندار است. 
• در سن ۱۲ سالگی کودکان معتقدند که تنها موجودات زنده و نباتات جان دارند.

مصنوع گرایی یا ساخته پنداری: به علت خودمحوری، کودکان معتقدند که وقایع طبیعی با دست انسان و اعمال او انجام می پذیرد. خورشید، ماه، ستارگان، کوه ها را انسان خلق کرده است. ساخته پنداری نوعی تفکر پیش علیت است که در ان کودک انگیزه های روان شناختی را علت واقعی چیزها می داند.

علیت سحری: هر چیزی می تواند هر چیز دیگری را به وجود آورد.

تفکر جادویی : از ویژگی های مرحله پیش عملیاتی است که در آن کودک تفکر را معادل عمل کردن می داند. 

واقع گرایی: برای کودکان اسم اشیا و انسان ها یک واقعیت است. خواب انها یک واقعیت است. بنابراین هم اسم بودن یعنی مثل هم بودن.

رابطه ناقص بین علت و معلول: یعنی هرگاه دو واقعه در کنار هم اتفاق بیفتد، کودک ممکن است یک رابطه علت و معلولی بین انها قایل شود.

۳- خود محوری های اجتماعی 

این خودمحوری در رابطه با کاربرد قواعد در فعالیت هاست. مانند نپذیرفتن قواعد بازی از سوی کودکان.

انتقاد نسبت به این دیدگاه پیاژه

پژوهش های اخیر، مفهوم خود محوری پیاژه را مورد تردید قرار داده اند، زیرا بعضی شواهد نشان می دهد که همه کودکان این ویژگی (خودمحوری) را ندارند و می توانند دیدگاه دیگران را در نظر بگیرند. یکی از ازمایش ها در این مورد آزمایش پلیس و پسر کوچولو است. مارتین هاگز(۱۹۸۰)، در این ازمایش نشان داد حدود ۸۱ درصد کودکان ۲.۵ الی ۵ ساله می توانند نقطه نظر دیگران را نیز در نظر بگیرند. 

منبع: روانشناسی ژنتیک۲: ( از روان تحلیل گری تا رفتارشناسی و نظام های عینی). پریرخ دادستان، محمود منصور.

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *