کودک آزاری
کودک آزاری عبارت است از هر گونه بدرفتاری فیزیکی یا عاطفی، سوءاستفاده جنسی، غفلت یا رفتار همراه با بی‌توجهی یا استثمار، که منجر به آسیب واقعی یا احتمالی به سلامت، رشد یا کرامت کودک شود.
زیگموند فروید دانشمندی است که سرتاسر زندگی خود را وقف کاوشهای علمی کرده است. هر فردی به هر عنوانی به روانشناسی روی آورد نمی تواند از تاثیر افکار فروید غافل شود. او معتقد است که شخصیت انسانها در پنج سال اول زندگی انها پایه ریزی می شود و شکل می گیرد. به نظر او کودکان از لحظه تولد به بعد تحت تاثیر دائمی آموزشهای اجتماعی و ارزشهای بیرونی قرار می گیرد و آنها را بخشی از شخصیت خود می کنند. انسان از لحظه تولد مسیر کم و بیش معینی را طی می کند. چگونگی گذراندن دوران کودکی تاثیر مهمی بر شخصیت فرد در دوران بزرگسالی دارد.
به نظر فروید عواملی مثل محرومیت از مهر مادری ، عدم مراقبت از کودک، ناهمسانی والدین، پرخاشگری بیش از حد و آسانگیری زیاد همگی باعث بروز حالات نوروتیک می شود. به طور کلی به اعتقاد فروید بدرفتاری والدین با کودک به خصوص در پنج سال اول زندگی باعث بروز بیماری روانی در بزرگسالی می شود.
اریکسون معتقد بود انسان توانائی بالقوه برای حل تضادهای خود را دارد و عملکرد شایسته از طریق حل کردن بحرانهای هر یک از مراحل خاص زندگی صورت میگیرد. او دوران زندگی فرد را به ۸ مرحله تفکیک میکند. در مرحله اول (اعتماد در برابر بی اعتمادی) کودک برای زنده ماندن و احساس امنیت بطور کامل به مادر خود وابسته است. رابطه بین کودک و مادر و دنیای اطرافش هم جنبه زیستی،و هم جنبه اجتماعی دارد. تعامل بین مادر و کودک تعیین میکند که کودک دنیا را با دید اعتماد خواهد نگریست یا بی اعتمادی. اگر مادر رفتاری طرد کننده و بی ثبات و بی توجه داشته باشد کودک نگرش بی اعتمادی را پرورش خواهد داد و مظنون ، ترسو و مضطرب خواهد شد.
بنظر اریکسون بی اعتمادی همچنین می تواند زمانی ایجاد شود که مادر توجه خاصی به کودک نشان ندهد. امکان دارد الگوی بی اعتمادی در سایر مراحل رشد نیز ایجاد شود، مثلا زمانی که رابطه مادر و کودک در سطح بالایی است و کودک اعتماد پیدا کرده است اگر مادر از دست برود و یا خانه را ترک کند این حس اعتماد میتواند از بین برود. بررسی کودکان بین ۱۲ تا ۱۸ ماهه نشان داد آنهایی که با مادر خود روابط اعتماد آمیز برقرار کرده بودند در مقایسه با کودکانی که چنین روابطی نداشتند، هنگامی که ۳ سال بعد مشاهده شدند در سطح اجتماعی و عاطفی بالاتری بودند. کودکانی که حس اعتمادشان خوب شکل گرفته بود کنجکاوتر، اجتماعی تر و دوست داشتنی تر بودند و آنهائی که اعتماد کمی داشتند از نظر عاطفی و اجتماعی گوشه گیر بودند، برای بازی با کودکان دیگر بی میل و کمتر کنجکاو بودند و در پیگیری اهدافشان موفق نبودند.
نظریه پردازان روابط شی
در نظریه فروید، شی به معنای هر شخص و یا فعالیتی است که می تواند یک نیاز را ارضاء کند. بنابراین ممکن است “شی” برای کودک، مادر باشد که توانائی ارضاء نیازهای اساسی او را دارد. در این نظریه، شیء به معنای هر شخصی است که احساسات و رفتار به او معطوف شده است.
یک شیء ممکن است به صورت درونی بازنمائی و ترسیم شود یا یک فرد واقعی باشد.
کوهات که یکی از نظریه پردازان ارتباط شیء است،معتقد است نقش مادر نه تنها ارضاء نیازهای جسمانی کودک است بلکه از آن مهمتر ارضاء نیازهای روانی اوست. مادر برای ارضاء نیاز روانی کودک باید مثل یک آینه عمل کند و حس بی نظیری ، اهمیت و بزرگی را کودک برگرداند. اما اگر کودک را طرد کند و حس بی اهمیتی را به او منعکس کند ممکن است کودک احساس شرم و گناه را پرورش دهد.
کلاین یکی دیگر از نظریه پردازان ارتباط شیء به ساخت های مرضی درون خانواده، ارتباط کودکان با همدیگر و با والدین و مشکلات ناشی از این مبادلات توجه دارد. به نظر کلاین شخصیت بزرگسال بر اساس رابطه ایجاد شده در چند ماه اول زندگی است. در صورتی که این رابطه ناامن باشد شخصیت فرد دچار مشکلاتی خواهد شد.
ماهلر از دیگر نظریه پردازان روابط شیء است. توجه ماهلر در ابتدا به فرایند جدایی روانشناختی کودک از مادر است. در صورتی که مادر در سوق دادن کودک به سوی استقلال شتابزدگی کند این فرایند دچار اختلال می شود. چگونگی تحول شخصیت فرد، وابسته به حمایتی است که کودک، از سوی والدین خود دریافت می کند. والدینی که حمایت کننده و دارای آرامش و اعتماد هستند میتوانند محیطی سالم برای تحول “خود” کودک فراهم کنند.
نظریه پردازان دیگری نیز بر اهمیت رابطه مادر-کودک تاکید کرده اند. همچون وینی کات که معتقد است مادر-کودک مجموعه ای را تشکیل می دهند که مراقبتهای مادر در این مجموعه بر رشد کودک تاثیر می گذارد.
سالیوان نیز معتقد است اضطراب کودک نتیجه بازخورد مادر است. وقتی مادر تائید می کند ، کودک خوشحال است و در غیر اینصورت مضطرب میشود. از دیدگاه وی اضطراب همواره به فرایند های تربیتی که در مورد کودک اعمال میشود وابسته است و محدود یا محروم کردن وی از محبت یکی از منابع اضطراب است.
منبع : کودک آزاری (علل-آثار-درمان) / دکتر مریم فاتحی زاده – اعظم نقوی