اختلال هول( پانیک ) : حمله حاد شدید اضطراب همراه با احساس مرگ قریب الوقوع را اختلال هول (پانیک) می نامند.
مشخصه اختلال پانیک با وقوع خود به خود و غیر منتظره حملات پانیک است که فراوانی بروز آنها از چند حمله در یک روز تا صرفاً هفت، هشت حمله در یک سال فرق میکند. اختلال پانیک با تعدادی اختلالات دیگر و بخصوص بازار هراسی (آگورافوبیا)، همراه است.
حمله پانیک چنین تعریف شده است: « دوره ای از ترس یا ناراحتی شدید است که ابتدا و انتهای مشخصی دارد و لااقل چهار علامت جسمی یا شناختی نظیر تپش قلب، لرزش، کوتاهی تنفس، تعریق و احساس خفقان با آن همراه است.»
حمله پانیک در انواع و اقسام اختلالات روانی مثل اختلالات افسردگی و بیماریهای طبی (نظیر ترک مواد یا مسمومیت با مواد) نیز میتواند روی دهد. پس به صرف وقوع حمله پانیک نمیشود، تشخیص اختلال پانیک را مطرح کرد . امروزه مراقبان بهداشتی باید بتوانند علایم اختلال پانیک را درست تشخیص دهند تا بیمار بتواند از درمان مناسب اعم از دارودرمانی و روان درمانی، برخوردار شود .
بازار هراسی عبارت است از : تنها بودن در اماکن عمومی (مثل فروشگاههای بزرگ) مخصوصاً اماکنی است که در صورت عارض شدن حمله پانیک بر فرد خروج سریع از آنها دشوار است.
بازارهراسی ای بسا ناتوان کننده ترین فوبی باشد چون به نحو چشمگیری توانایی فرد را برای کارکردن در موقعیتهای اجتماعی و شغلی بیرون از منزل میتواند مختل کند.
عوامل زیستی
گزارش شده که دستگاه عصبی خودکار در برخی از بیماران مبتلا به اختلال پانیک، فعالیت سمپاتیک بیشتری از خود نشان میدهد، با تکرار محرک کندتر منطبق میشود و به محرکهای متوسط واکنش بسیار شدیدی نشان میدهد. دستگاههای نوروترانسمیتری عمده ای که دخیل دانسته شده، عبارت است از دستگاههای نوراپی نفرین، سروتونین و گابا مجموعه داده های زیستی توجه را به ساقه مغز( مخصوصا نورونهای نورآدرنرژیک) در منطقه مومینه و نورونهای سروتونرژیک در هسته سجافی میانی، دستگاه لیمبیک( که احتمالا اضطراب ناشی از انتظار را ایجاد میکند)، و قشر جلو پیشانی( که احتمالا اجتناب ناشی از فوبی را ایجاد میکند)، جلب کرده است .
مواد پانیک آور اصطلاحاً تنفسی:
باعث تحریک تنفسی و به هم خوردن تعادل اسید و قلیا میشوند، اینها عبارت اند از: کربن دی اکسید( مخلوط ۵تا ۳۵درصد)، سدیم لاکتات و بیکربنات. مواد پانیک آور عصب ـ شیمیایی از طریق برخی دستگهای نوروترانسمیتری عمل میکنند و عبارت اند از: یوهیمبین که آنتاگونیست گیرنده aـ آدرنرژیک است فن فلورامین که آزاد کننده سروتونین است و غیره.
تصویر برداری از مغز:
مطالعاتی که با تصویر برداری از مغزـ مثل MRI ـ در بیماران مبتلا به اختلال پانیک انجام شده است، به طور ضمنی دلالت بر آن دارد که آسیبی در قطعه های گیجگاهی مخصوصاً هیپوکامپ وجود دارد.
مثلاً در یک مطالعه با MRI نابهنجاریهایی در قطعۀ گیجگاهی راست بیماران مبتلا به اختلال پانیک گزارش شده است که مخصوصاً به صورت آتروفی قشری بوده است. مطالعاتی که با استفاده از تصویر برداری از کارکرد مغزـ مثل برش انگاری تا صدور پوزیترون (PET)ـ انجام شده است، دلالت ضمنی بر کژتنظیمی جریان خون مغز دارد.
اختلالات اضطرابی و حمله های پانیک را مشخصاً به انقباض عروق مغز ربط داده اند، این امر موجب علائمی در دستگاه عصبی مرکزی نظیر سرگیجه و علائمی در دستگاه عصبی محیطی بر اثر نفس نفس زدن (هیپرونتیلاسیون) و هیپوکاپنی میشود .
عوامل وراثتی
برخی داده ها حاکی ازآن است که اختلال پانیک همراه با بازار هراسی شکل شدیدتر اختلال پانیک بدون بازار هراسی است و لذا بیشتر احتمال دارد به ارث برسد. در مطالعات مختلف معلوم شده که خطر اختلال پانیک در بستگان درجه اول بیماران دچار این اختلال چهار تا هشت برابر این خطر در بستگان درجه اول سایر بیماران روانپزشکی است. از مطالعاتی که تا کنون بر دوقلوها انجام شده، در مجموع چنین بر می آید که دو قلوهای تک تخمکی بیشتر از دو قلوهای دو تخمکی از نظر ابتلا به اختلال پانیک همگامی دارند.
اختلال پانیک
در DSM-IV-IR دو دسته ملاک تشخیصی برای اختلال پانیک وجود دارد: یکی بدون بازار هراسی و دیگری با آن.منتها وجود حمله پانیک در هر دو لازم است.
معیارهای تشخیصی IVـDSM در مورد اختلال پانیک بدون بازارهراسی
الف )هر دو مورد زیر وجود داشته باشد:
۱)حملات غیر منتظره و عود کننده پانیک
۲)در پی لااقل یکی از این حملات لااقل یکی از موارد زیر به مدت لااقل یک ماه وجود داشته باشد: الف)نگرانی دائم از وقوع حملۀ دیگر،ب)نگرانی از نتایج ضمنی حمله یا عواقب آن (مثل از دست دادن تسلط برخود، ابتلا به حمله قلبی،« دیوانه شدن») پ)پیدایش تغییری چشمگیر در رفتار به دلیل حملات مزبور.
ب) فقدان بازارهراسی
پ)حملات پانیک، ناشی از اثرات جسمی مستقیم یک ماده (مثلاً از مواد مورد سوء مصرف یا از داروها یا یک بیماری طبی عمومی مثل پرکاری تیروئید) نباشد.
ت)اختلال روانی دیگری نتواند حملات پانیک را بهتر توجیه کند، مثل جمعیت هراسی (که در صورت مواجهه با جمع که عامل ترس است، پیدا میشود.)
معیارهای تشخیص IVـDSM در مورد اختلال پانیک با بازار هراسی
دقیقاً همان معیارهای تشخیصی در مورد اختلال پانیک بدون بازارهراسی میباشد.تنها فرق آن در وجود بازارهراسی است به این منظور که اگر بازارهراسی وجود داشته باشد، اختلال پانیک با بازارهراسی میباشد.
معیارهای تشخیصی IVـDSM در مورد بازار هراسی
نکته:بازارهراسی اختلالی نیست که قابل رمزبندی باشد، باید آن اختلال خاصی را رمز گذاری کرد که در آن بازارهراسی رخ میدهد، (مثلاً اختلال پانیک با بازارهراسی یا بازارهراسی بدون سابقۀ اختلال پانیک .)
الف)اضطراب به خاطر بودن در مکانها یا موقعیتهایی که فرار از آنها ممکن است دشوار یا خجالت آورباشد، یا در صورت بروز حملۀ پانیکی غیر منتظره یا موقعیتی یا علائمی شبیه پانیک دسترسی به کمک امکان پذیر نباشد. ترسهای بازارهراسانه نوعاً در موقعیتهای مشخصی روی میدهد که عبارت است از: بیرون بودن از منزل به تنهایی، قرار گرفتن در جای شلوغ یا ایستادن در صف، قرار داشتن روی پل و سفر با اتوبوس، قطار یا ماشین .
نکته:اگر بیمار صرفاً از یک یا چند موقعیت خاص اجتناب میکند،باید به فکر تشخیص فوبی اختصاصی افتاد و اگر صرفاً از موقعیتهای تجمعی اجتناب میکند باید به فکر تشخیص جمعیت هراسی بود.
ب)فرد از موقیتهای مذکور اجتناب کند، (مثلاً کمتر به مسافرت برود) یا اگر مجبور به تحمل آنها شود، با رنج و عذابی واضح یا با اضطراب از بابت وقوع حمله پانیک یا علائمی شبیه پانیک همراه است یا برای این کار لازم باشد، کسی او را همراهی کند.
پ)این اضطراب یا اجتناب هراس آمیز را اختلال روانی دیگری بهتر توجیه نکند، اختلالی نظیر جمعیت هراسی (مثلاً اجتناب فقط از موقعیتهای تجمعی و به دلیل ترس از خجالت کشیدن صورت بگیرد)، فوبی اختصاصی (مثلاً اجتناب فقط از موقعیت واحدی نظیر بالابر [آسانسور] صورت بگیرد.)
خصایص بالینی اختلال پانیک
نخستین حملۀ پانیک اغلب کاملاً خود به خود است، اما گاهی نیز حملۀ پانیک در پی برآشفتگی فعالیت بدنی، فعالیت جنسی یا آسیب هیجانی متوسطی ممکن است روی دهد. درIVـDSM تاکید شده است که لااقل حمله های نخست فرد باید غیر منتظره باشد، تا او را بتوان واجد معیارهای تشخیصی اختلال پانیک دانست. بالینگر باید سعی کند هر گونه عادت یا مواد دیگر تغییر الگوهای خواب یا تغذیه و برخی وضعیتهای خاص محیطی نظیر استفاده از نورتند در حین کار .
حمله پانیک اغلب وقتی که شروع شد، علائمش در عرض ده دقیقه به سرعت تشدید میشود. علائم روانی عمده اش عبارت است از: ترس مفرط و احساس قریب الوقوع بودن مرگ و نابودی. بیمار اغلب نمیتواند علت ترس خود را بیان کند. ممکن است دچار اغتشاش شعور شود و در تمرکز اشکال پیدا کند.
نشانه های جسمی حملۀ پانیک اغلب عبارت است از: افزایش ضربان قلب، احساس تپش قلب، تنگی تنفس و تعریق. بیمار اغلب میکوشد در هر جایی که هست، آنجا را ترک کند تا از کسی کمک بگیرد. حمله عموماً بیست تا سی دقیقه و ندرتاً بیش از یک ساعت طول میکشد. اگر در حین حمله پانیک وضعیت روانی بیمار به طور معمول معاینه شود، نشخوار ذهنی، اشکال در صحبت کردن و مختل شدن حافظه دیده میشود. بیمار ممکن است در حین حمله دچار افسردگی یا شخصیت باختگی شود. علائم حمله پانیک ممکن است به تدریج یا به سرعت برطرف شود. بیمار در فاصله حملات ممکن است از اینکه مبادا حمله ای دیگر به سراغش بیاید، دچار اضطراب انتظار میگردد. افتراق نهادن میان اضطراب و اختلال اضطرابی فراگیر ممکن است دشوار باشد، ولی بیماران دچار اختلال پانیک که اضطراب انتظار پیدا میکنند، میتوانند علت اضطراب خود را بیان کنند.
نگرانی جسمی از مرگ به دلیل مشکل قلبی یا تنفسی ممکن است کانون اصلی توجه بیمار در حین حمله پانیک باشد. بیمار ممکن است معتقد باشد، تپش قلب و درد قفسۀ سینه اش نشان دهندۀ آن است که دارد میمیرد. بسیاری از این بیماران ـ یعنی حدود بیست درصد از آنهاـ واقعا در حین حمله پاینک دچار حمله های افتش (سنکوپ) میشوند. اینها افراد جوان بیست تا سی ساله ای هستند که به بخش فوریتها مراجعه میکنند و با اینکه از نظر جسمی سالم اند اصرار میکنند که دچار حملۀ قلبی شده اند و دارند میمیرند. پزشک بهتر است به جای آنکه فوراً تشخیص خود بیمارانگاری را مطرح کند، به تشخیص اختلال پانیک فکر کند.
نفس نفس زنی میتواند آلکالوز تنفسی و سایر علائم را ایجاد کند. درمان قدیمی نفس کشیدن در داخل کیسه کاغذی گاه مفید است. علائم افسردگی اغلب در اختلال پا نیک و بازار هراسی وجود دارد و برخی از بیماران دچار اختلال پانیک همزمان به یکی از اختلالات افسردگی هم مبتلایند. مطالعات نشان داده است که خطر مادام العمر خودکشی در بیماران اختلال پانیک بیشتراز کسانی است که هیچ گونه اختلال روانی ندارند. بالینگر باید مراقب خطر خودکشی در این گونه بیماران باشد.
منبع : کتاب خلاصه روانپزشکی (علوم رفتاری/ روانپزشکی بالینی) اثر کاپلان و سادوک و ترجمه دکتر حسن رفیعی ، دکتر فرزین رضاعی
باسلام
من تجارب ارزنده و کاربردی در خصوص هول پانیک دارم
که می توانم با شما به اشتراک بگذارم
با سلام . چنانچه مقدور است تجارب خود را به ایمیل من به اشتراک بگذارید. با سپاس