بیشترین احساسی که با تله ی زندگی نقص/شرم (Defectiveness/Shame) همراه می شود، شرمساری است. شرمساری همان احساسی است که به محض برملا شدن عیب ها و ایرادها بروز پیدا می کند. بنابران از آنجا که حس شرمساری سخت دردناک و تحمل ناپذیر است، دست به هرکاری می زنید تا احساس شرمساری نکنید. یکی از راهکارهایی که افراد برای شرم گریزی انجام می دهند همانا پنهان سازی عیب و نقص ها است.
احساس می کنید که منبع این نقص / شرم در درون شماست. این منبع چندان برای دیگران قابل مشاهده نیست و ماهیت درونی و خصوصی دارد. شما احساس می کنید لیاقت عشق و محبت کسی را ندارید. اگرچه طرح واره نقص / شرم شیوع زیادی دارد اما شناسایی و تشخیص آن کار سختی است به این دلیل که از یک سو عیب ها و ایرادها درونی هستند و از سوی دیگر شما نیز تمام تلاش تان بر این است که عیب ها و ایرادها برملا نشود.
افرادی که طرح واره نقص/شرم دارند برای مقابله با این مشکل دست به دامن شیوه های متفاوتی می شوند. برخی اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و به ظاهر ناامن هستند(تسلیم). برخی ظاهری طبیعی و موجه دارند(فرار) و برخی چنان رفتار می کنند که انگار اصلا دچار این طرح واره نیستند و ظاهری بسیار عالی، قوی و آسیب ناپذیر دارند(حمله). انتخاب این سبک های مقابله ای به صورت ناخودآگاه است و فرد از انتخاب آن آگاهی ندارد.
اکثر این افراد نقابی بر چهره دارند و از بروز حس آسیب پذیری خودداری می کنند، زیرا به محض بروز آسیب پذیری ها دچار خودبیزاری و شرمساری می شوند. افرادی که این طرح واره را دارند سعی می کنند خودشان را از حس شرمساری بی خبر نگه دارند. این ناآگاهی از حس شرم درونی باعث می شودکه این افراد به دام مشکلات ارتباطی و افسردگی بیفتند. معمولا افسردگی و مشکلات ارتباطی باعث می شوند که این افراد برای درمان مراجعه کنند.
شاید شما دچار ناشادی مزمن و مبهم شوید, اما نمی توانید به علت آن پی ببرید. شاید متوجه نیستید که افسردگی شما تابعی از دیدگاه منفی شما نسبت به خودتان است. احساس بی ارزشی و خشم نسبت به خودتان بخشی از افسردگی محسوب می شود. احساس می کنید که به تمام زندگی شما زهر افسردگی پاشیده اند. ته رنگ زندگی شما افسردگی پنهان و خفیف است.
اگر سبک مقابله ای اصلی شما فرار باشد، احتمالا دچار اعتیاد و رفتارهای اجبارگونه (وسواسی) خواهید شد. می گساری، مصرف بی رویه و خودسرانه داروها، اعتیاد به کار، و پرخوری، همگی روش هایی هستند که با پناه بردن به آنها بر درد و رنج بی ارزشی تان سرپوش می گذارید.
۱- یکی از اعضای خانواده تان سخت انتقادگر و بددهن بوده است یا شدیدا شما را مواخذه می کرده است. رفتارها, گفتارها و ظاهر شما یک آن از ترکش انتقادها و تنبیه ها در امان نبوده اند.
۲- والدین مدام شما را ناامید و سرخورده می کرده اند.
۳- از طرف پدر یا مادر و یا هردوی انها طرد شده اید و والدین محبت شان را از شما دریغ کرده اند.
۴- یکی از اعضای خانواده از نظر جسمی, جنسی یا عاطفی با شما بدرفتاری کرده است.
۵- در خانواده تمام اشتباهات به گردن شما انداخته شده است.
۶- والدین دائم به شما می گفته اند که بی ارزش و نالایق هستید و به درد هیچ کاری نمی خورید.
۷- بارها نامنصفانه با برادران و خواهران خود مقایسه شده اید و والدین، آنها را به شما ترجیح داده اند.
۸- یکی از والدین عطای زندگی زناشویی را به لقای آن بخشیده است و شما خودتان را مقصر می دانید و سرزنش می کنید.
اگر در دوران کودکی احساس کنید که به شما احترام گذاشته نمی شود یا کسی شما را دوست ندارد، طرح واره نقص/شرم در ذهن شما نقش می بندد. ممکن است بارها و بارها یکی از والدین یا هردوی انها شما را طرد کنند یا به شما ایراد بگیرند.
احساس شرم/ نقص احساسی فراگیر و جهانشمول است. این احساس ممکن است به صورت های مختلفی بروز پیدا کند. مثلا احساس می کنید لیاقت عشق کسی را ندارید یا آن قدر بی لیاقت هستید که حتی والدین تان نیز شما را دوست ندارند تا چه رسد به دیگران یا وجودتان هیچ ارزشی ندارد.
تقریبا مطمئن هستید که حق با والدین شماست و هیچ گاه به انتقادها و عیب جویی های آنها با دیده ی شک و تردید نگاه نکرده اید. شما از سوی والدین طرد می شوید، به شما محبت نمی کنند یا شما را دست کم می گیرند و شما احساس می کنید خلایق هرچه لایق. اصلا اعتقاد دارید که وجود شما برازنده ی همین طردها و بی اعتنایی ها است. در دوران کودکی به دلیل رفتارهای والدین سرزنش می شدید. تمام سرنوشت ناخوشایند و غم انگیز خود را به بی لیاقتی و کمبودهای خودتان ربط می دهید. به همین دلیل شاید از رفتار دیگران عصبانی نیستید بلکه از رفتارهای خودتان شرمسار و ناراحت می شوید.
ممکن است حس شرمساری در دوران کودکی شما را احاطه کند و بر شما سیطره بیندارد. هر زمان که در معرض برملا شدن عیب ها و نقص های خود قرار گرفته اید، حس شرمساری به سراغ شما آمده است. حس شرمساری فقط مربوط به مسایل ظاهری و پیش پا افتاده نبوده است. بلکه شخصیت و هویت شما را عمیقا درگیر کرده است.
بسیاری از افراد که سخت مورد بی مهری و انتقاد دیگران قرار گرفته اند، با برتری طلبی در برخی حوزه ها سعی می کنند احساس بی ارزشی شان را جبران کنند. این افراد اصلا حاضر نیستند دست از معیارهای سخت گیرانه شان بردارند و عاشق سینه چاک موفقیت طلبی و منزلت جویی هستند. آنها ممکن است استاد بلامنازع فخرفروشی و تکبرورزی باشند. این افراد سعی می کنند با مال پرستی و شهرت طلبی حس بی ارزشی درونی شان را جبران کنند.
علاوه بر والدین باید به نقش بچه های بزرگ تر نیز اشاره کرد. بچه های بزرگ تر معمولا سعی می کنند با خواهرها و برادرهای کوچک تر از خودشان رفتاری تحقیرامیز و رئیس مابانه داشته باشند. همین رفتارها در شکل گیری طرح واره نقص/ شرم کم اهمیت نیستند.
نکته ی بسیار مهم این است که تله ی زندگی نقص/شرم (Defectiveness/Shame) معمولا بر اساس نقص و عیب واقعی شکل نمی گیرد. حتی افرادی که از معلولیت ذهنی و مشکلات جسمی شدید رنج می برند، لزوما این تله در ذهنشان شکل نمی گیرد. عامل اصلی در شکل گیری این تله زندگی عیب ها و نقص های واقعی فرد نیستند، بلکه عامل اصلی را باید در احساسی دنبال کنیم که والدین و سایر اعضای خانواده در فرد ایجاد کرده اند. اگر اعضای خانواده فارغ از نقاط ضعف و قوت شما بتوانند به شما محبت کنند، برای شما ارزش قائل شوند و دوست تان بدارند امکان شکل گیری تله ی زندگی نقص/شرم در شما خیلی اندک یا نادر است.
نشانه های تله ی زندگی نقص/شرم
۱- اگر همسرتان به شما احترام بگذارد انگار خوشی به شما نیامده است و او را مورد انتقاد قرار می دهید. با این کار به عواطف عاشقانه زندگی تان مجال بروز نمی دهید. انگار با رفتارهای خود به همسرتان می فهمانید که لیاقت عشق و محبت را ندارید.
۲- خویشتن واقعی تان را پنهان می کنید. به همین دلیل هیچ گاه احساس نمی کنید که همسرتان شما را می شناسد و درک می کند.
۳- نسبت به همسرتان احساس مالکیت دارید. از همین رو مدام حسادت شما فعال است.
۴- مدام به شیوه ای نامنصفانه خودتان را با دیگران مقایسه می کنید. به همین دلیل احساس حقارت و حسادت یک آن شما را رها نمی کند.
۵- اگرچه همسرتان به شما اهمیت می دهد و احترام می گذارد، اما شما مدام از او تقاضای حمایت می کنید و از عشق او اطمینان خاطر می خواهید. می خواهید مطمئن شوید که دوست تان دارد، اما کار را به جایی می رسانید که حوصله ی همسرتان سر می رود.
۶- خودتان را جلوی همسرتان تحقیر می کنید.
۷- با همسرتان چنان رفتار می کنید که او به خودش اجازه می دهد از شما ایراد بگیرد، تحقیرتان کند و با شما بدرفتاری کند.
۸- اگر کسی از شما انتقاد درستی کند سخت به موضع دفاعی می روید و در برابر فرد انتقادگر حالت خصمانه می گیرید.
۹- از فرزندان خود به شدت انتقاد می کنید.
۱۰- اگر موفقیتی نصیب شما شود خودتان را لایق این موفقیت نمی دانید. اگر هم نتوانید موفقیتی کسب کنید شدیدا عصبانی می شوید.
۱۱- در برابر مشکلات زندگی و مشکلات ارتباطی سخت ناامید می شوید و به دام افسردگی می افتید.
۱۲- وقتی در جمع صحبت می کنید به شدت مضطرب می شوید.
روابط عاشقانه صمیمانه ترین روابط محسوب می شوند. به همین دلیل خویشتن کاذب شما بیشترین دردسر را در این روابط متحمل می شود. با پنهان سازی خویشتن واقعی هیچ گاه متوجه نمی شوید که همسرتان شما را از صمیم قلبش دوست دارد. از آنجا که صداقت ندارید خویشتن واقعی تان روز به روز شرمسارتر و نادلپذیرتر می گردد. شاید از این مساله وحشت دارید که دیر یا زود مشت شما باز می شود و همسرتان به شخصیت بی ارزش درونی شما پی ببرد.
ممکن است اعتقاد داشته باشید که تحمل انتقادهای دیگران کاری سخت است. شما خیلی زودرنج هستید و حتی یک انتقاد کوچک نیز شما را سخت گرفتار شرمساری می کند. ممکن است برای فرار از این احساس شرم کلا منکر اشتباهات خود شوید یا سخت از درستی کارها و تصمیم های خود دفاع کنید. از آنجا که می دانید هرگونه برملا شدن عیب و ایراد باعث شرمساری شدیدی در شما می شود، بنابراین از خطاها، اشتباهات و ایرادهای خود به شدت دفاع می کنید. طرح واره نقص/شرم نمی گذارد شما انتقادپذیر باشید. انتقادناپذیری می تواند مشکلی جدی محسوب گردد.
در موقعیت هایی همچون موارد زیر امکان اینکه طرح واره نقص/شرم فعال شود بالاست:
- زمانی که احساس ناامنی، بی کفایتی و یا طردشدگی می کنید.
- زمانی که خودتان را دست کم می گیرید.
- زمانی که به دیگران حسادت می کنید.
- زمانی که به بی احترامی ها و تحقیرهای دیگران حساسیت به خرج می دهید.
- زمانی که در برابر ایرادهای دیگران به لاک دفاعی می روید.
- زمانی که به خودتان اجازه می دهید دیگران به شما بی احترامی کنند.
منبع: زندگی خود را دوباره بیافرینید / جفری یانگ / مترجم: حسن حمیدپور .
Great