شخصیت از نظر ملانی کلاین

ملانی کلاین سعی داشت نظامی را درباره رشد شخصیت تدوین کند که بر “رابطه عاطفی عمیق بین مادر و فرزند” متمرکز باشد. او برخلاف تاکید فروید بر ۵ سال اول زندگی ، روی ۴ تا ۶ ماه اول زندگی کودک تاکید ورزید.

در نظریه روابط شی، روابط میان فردی، ستون ها و مبانی اصلی ایجاد و تحول شخصیت هستند. شخصیت محصول برداشت ذهنی از سایر انسانها، از خودمان و از روابط بین این دو است. نظریات کلاین درباره تحول دنیای درونی کودک، روانکاوی را دستخوش دگرگونی کرد و تأثیر ژرف و فراگیری برجای گذاشت. با اینکه آرای کلاین عمیقا ریشه در نظریه فروید داشت، او مدعی شد که همه انسان ها از زمان تولد با دیگران ارتباط برقرار می کنند.

نظریه ملانی کلاین بر پایه‌ مشاهده‌ دقیق کودکان خردسال استوار است. برخلاف تاکید فروید روی ۶ سال اول زندگی، کلاین روی ۶ ماه اول زندگی کودکان تاکید کرده و عقیده دارد تمامی روابط انسان‌ها در بزرگسالی بر اساس رابطه‌ اولیه‌ کودک با شی بنیادی که در ابتدا همان پستان مادر است، شکل می‌گیرد.

شی و نظریه روابط شی 

به عقیده فروید غریزه یا سائق دارای چهار ویژگی است:

1. منبع غریزه : موقعیت یا نیاز زیر بنایی زیست شناختی است که نوعی کمبود بدنی است.
2. هدف غریزه : شامل شئ است که برآورده کننده غریزه است، مثلا آب برای شخص تشنه هدف است.
3. شی : تجربه ها یا اشیایی که کمبود بدنی را کاهش می دهند. می تواند یک انسان، یا قسمتی از یک انسان، یا چیز دیگری باشد.
4. نیروی محرکه غریزه : بیانگر میزان شدت نیاز است. هر چه شدت نیاز بیشتر باشد به همان نسبت نیروی محرکه غریزه بیشتر خواهد بود.

هدف تمام سائق ها، کاهش تنش یعنی کسب لذت است.

خیال پردازی در نوزاد

کلاین فرض کرد که کودکان با زندگی خیالی فعالی به دنیا می آیند که بازنمایی های ذهنی (تصورات) غرایز فرویدی را در بر دارد و این تصورات موقتا ارضا می شوند. برای مثال کودک گرسنه می تواند مکیدن پستان را تصور کند و برای مدتی گرسنگی را تسکین دهد.

این خیال پردازی ها در کودکی، که کلاین آنها را “اشیای درونی” نامید، واقعی و واضح هستند، زیرا کودکان نمی توانند دنیای واقعی را از خیالی تشخیص دهند. در نتیجه کودکان به این باور می رسند که هرگونه ناکامی ، هرگونه جلوگیری از غریزه ، تهاجمی از جانب دنیای خصمانه است.

کودکان ابتدا فقط با اجزایی از اشیا رابطه برقرار می کنند. اولین جزء از شی برای کودکان، پستان مادر است . پستان غریزه نهاد را ارضا یا ناکام کرده و کودک آن را خوب یا بد قضاوت می کند. بنابراین، دنیای کودک به صورتی که توسط این جزء از شی بازنمایی می شود، به صورت ارضا کننده با متخاصم برداشت می شود .

به تدریج، کودکان بجای جزیی از اشیا با اشیای کامل ارتباط برقرار می کنند، برای مثال با مادر به عنوان انسان نه صرفا پستان رابطه برقرار می نمایند .

کودک از مادر لذت کسب می کند و این، اعتماد به نفس و توانایی درک کردن دیگران و رابطه برقرار کردن با آنها را افزایش می دهد.

بنابراین تمام روابط دیگر از رابطه شیء بنیادی به وجود می آیند که با پستان مادر آغاز می شود. این تجربیات در دوران طفولیت تصورات ذهنی بیشتری بر جای می گذارند که ذخیره شده و با نفوذ باقی می مانند. بنابراین، شخصیت بزرگسال بر رابطه ای استوار است که در چندماه اول زندگی تشکیل شده است.

مراحل تحول روانی از نظر کلاین:

۱- مرحله موضوع جزئی: که با موضع پارانوئید – اسکیزوئید مطابقت دارد. در این موضع پستانی که به کودک غذا می دهد و دستی که وی را در گهواره می خواباند به عنوان عناصر یک جوهر مستقل بازشناسی نمی شوند. ایگو کودک ضعیف است؛ تعارضی که کودک دچار آن است ناشی از تعارض عشق و پرخاشگری است. گرسنگی و غیبت موضوع خوب، به عنوان تهاجم موضوع بد تلقی می شود؛ اما ارضا و رضایت خاطر بوسیله پستان با این تلقی مقابله می کنند. خوب و بد مشخص کننده ارضاء و ناکامی اند. پستانی که رضایت خاطر ایجاد می کند محبوب است(موضوع خوب) و پستانی که ناکام می سازد مورد تنفر است (موضوع بد).

کلاین بر این باور است که در جریان این مرحله، خیالبافی ها و مکانیزم های دفاعی ای که علیه اضطراب ناشی از آنها به کار می افتند با آنچه در بیماران روان گسسته مشاهده می شود، کاملا مشابهند. مکانیزم های دفاعی مورد استفاده کودک در این مرحله، برون فکنی و درون فکنی است. کودک مادر خوب را جز خودش می کند یعنی درون فکنی می کند. برون فکنی موضوع خوب باعث ایجاد موضوع آرمانی می شود.

مکانیزم های دفاعی دیگر:

• انکار
• آرمانی سازی
• ناارزنده سازی موضوع

۲- مرحله موضوع کلی: که موضع افسرده وار است که ۶ماهه دوم نخستین سال زندگی است. کودک می فهمد که پستان بد و خوب و مادر بد و خوب موضوع واحدی اند. متمایز شدن مادر به منزله یک کمیت، مستلزم بازشناسی وابستگی نسبت به او نیز هست و از اینجا رنج، اضطراب و سرانجام افسردگی کودک نشات می گیرد. او پستانی را که به وی غذا می دهد دوست دارد، اما از دستی که او را از آن دور می کند متنفر است و در نتیجه می ترسد که آنها را از دست بدهد یا ویران سازد.

بنابه نظریه کلاین، ممکن است موضوعی مثل مادر، زمانی مورد نفرت و زمانی مورد عشق قرار گیرد. افسردگی زمانی اتفاق می افتد که مادر همه دنیای کودک بشود؛ این امر باعث می شود که کودک بدلیل احساس گناه اجازه پیدا نکند که احساسات منفی و پرخاشگرانه خود را به بیرون بریزد، چرا که بیرون از خودش فقط مادرش وجود دارد و مادر مقدس است؛ لذا همه ناراحتی ها و تکانه های بد و منفی را به درون خود می ریزد که این امر منجر به ایجاد افسردگی در کودک میشود.(میشل و بلک،۱۹۹۵)

مکانیزم مورد استفاده کودک سالم در این مرحله، مکانیزم ترمیم است، که امکان باز آفرینی و ترمیم موضوع را برای کودک فراهم میسازد؛ اما اگر نیروهای ویرانگر بر نیروهای خوب غلبه کنند، ایگوی کودک به دلیل استفاده از دفاع های آشفته وار، از هم پاشیده میشود.

جنسیت از نظر ملانی کلاین

مطابق با نظر کلاین، هم خلاقیت های هنری و هم تفریحات جسمی و ورزشی هر دو برای بشر عرصه ای برای رقابت بین خیر و شر، نفرت و عشق است. بنظر می رسد که زنان و مردان عمیقا در تلاشند که توانایی های خود را برای ابراز نفرت و عشق به تعادل برسانند، موضوع عشق خود را زنده نگاه دارند، و احساسات درونی خود را درباره خوبی و جاودانگی به درستی هدایت کنند.

کلاین امیزش جنسی را به عنوان یک صحنه فوق دراماتیک مد نظر قرار داد که در آن هر یک بر دیگری تاثیر می گذارد و اساس و جوهره ذاتی هر کس در این رابطه اشکار می شود. توانایی برانگیختن و به آرامش رساندن طرف مقابل، در واقع مساله ای است که بین دو طرف به رقابت گذاشته میشود، استعدادها و ظرفیت های آنها را به چالش می کشد. برای اینکه به طرف مقابل لذت داده شود، باید عشق شخص از نفرتش بیشتر باشد.(سیگال،۱۹۸۰)

اضطراب از دید ملانی کلاین

کلاین نظریه خود را درباره اضطراب به صورتی کاملا مستقل از نظریه فروید بنا کرده است. وی معتقد است که تعارض بین کشاننده زندگی و کشاننده مرگ، انسان را از بدو تولد در معرض اضطراب قرار می دهد. بنابراین از دیدگاه کلاین برای درک اضطراب باید به غریزه مرگ یعنی مفهوم پرخاشگری متوسل شد؛ در حالیکه فروید آشکارا مفهومی را که بر اساس آن ترس از مرگ تشکیل دهنده اضطرابی نخستین است، مردود می شمارد و بر این باور است که چنین ترسی اکتسابی است و دیرتر آشکار می شود.

کلاین اظهار می دارد که ترس از دست دادن زندگی در ناهشیار وجود دارد و ترس به منزله واکنشی نسبت به غریزه مرگ است. بدین ترتیب، وی خطری را که از فعالیت درونی غریزه مرگ بوجود می اید، نخستین علت اضطراب می داند(کلاین،۱۹۴۸). بطور کلی از دیدگاه کلاین نیروهای درونی مبتنی بر غریزه مرگ و پرخاشگری بزرگترین خطراتی هستند که ارگانیزم را از آغاز تولد تهدید می کنند؛ و چون بهنگام جدایی از مادر این نیروها آزاد می شوند، بنابر این، می توان اضطراب جدایی را به منزله واکنشی در برابر ویرانگری درونی تلقی کرد.

با در نظر گرفتن تمایزی که فروید بین اضطراب عینی(اضطراب ناشی از خطر شناخته شده برونی) و اضطراب نورزی(اضطرابی که از یک خطر ناشناخته درونی بر می خیزد) قائل می شود، کلاین می گوید که این دو نوع اضطراب در ترسی که کودک با از دست دادن مادر احساس می کند، مشارکت دارند. کلاین اضطراب عینی را مولود وابستگی کامل کودک به مادر به منظور ارضای نیازها و تنش هایش می داند و اضطراب نوروزی را ناشی از تصورات کودک در مورد ویران ساختن مادر بوسیله برانگیختگی های آزارگرانه تلقی می کند، تصوراتی که این احساس ترس را ایجاد می کنند که مادر هرگز باز نخواهد گشت.

هر دو منبع اضطراب از آغاز وجود دارند و پیوسته بر یکدیگر اثر می گذارند و حتی اگر موضوع هایی که مولد اضطراب هستند، برونی تلقی می شوند، بر اساس درون فکنی، به صورت ویرانگرهایی درونی در می آیند و ترس از تخریب درونی را تقویت می کنند. کلاین در مورد تبیین هراس نیز دیدگاه فروید را نمی پذیرد و هراس را چیزی بیش از یک ترس تغییر یافته اختگی می داند؛ و از آنجا که شکل گیری فرامن را زودرس می پندارد، بر اساس تحلیل کودکان خردسال نشان می دهد که ترس از بلعیده شدن توسط فرامن، ابتدایی تر از ترس از اختگی است که با مراحل بالاتر تحول مطابقت دارد. بنابراین از دیدگاه کلاین، هراس به منزله تغییر شکل یک اضطراب است که به زودرس ترین مراحل تحول اختصاص دارد(دادستان،۱۳۸۳).

منابع :

• نظریه‌های شخصیت. گنجی، حمزه. انتشارات ساوالان.
• روانشناس مرضی از کودکی تا بزرگسالی(جلد اول). دادستان، پریرخ. انتشارات سمت.
• روانشناسی ژنتیک ۲ از روان تحلیل گری تا رفتار شناسی. منصور – دادستان. انتشارات رشد.
• درآمدی بر آراء ملانی کلاین. هانا سیگال. مهیار علینقی

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *