استرس در زنان شاغل

استرس شغلی به یک وضعیت فیزیولوژیکی اطلاق می‌شود که در آن فرد شاغل به سبب محول شدن وظایف و مسئولیت‌های سنگین دچار استرس و فشار روانی می‌شود که این فشار می‌تواند تأثیرات ناسالمی را بر سلامت روانی و جسمی او تحمیل کند. استرس شغلی می‌تواند به‌عنوان پاسخ‌های فیزیکی و احساسی مضر تعریف شود و زمانی رخ می‌دهد که الزامات شغلی با توانایی‌ها، منابع یا نیازهای کارمندان مطابقت نداشته باشد.

استرس چیست؟

واژه استرس از علم فیزیک گرفته شده است، در ابتدا معنایی فیزیولوژیکی و بعد محیطی و سرانجام مفهومی روان­شناختی به خود گرفته است. استرس یکی از مهمترین موضوعات و مفاهیم روان­شناختی که کارکرد فرد را در قلمرو اجتماعی، شناختی و جسمانی یا فیزیولوژیک را دچار اختلال می­کند. بدین وصف استرس عبارت است از یک واکنش جسمی که به دنبال یک تحریک درونی«شناختی» یا بیرونی«محیطی» به وجود می ­آید. علت های فیزیکی، محیطی و اجتماعی حالت استرس را استرسور«stressor» یا محرک تنش زا گویند.

دیدگاه هانس سلیه

هانس سلیه به پدر مطالعه استرس معروف است. فشار روانی یا استرس را مجموعه واکنش­های غیر اختصاصی جاندار در مقابل هر نوع تقاضای سازگاری از آن می داند و می­گوید استرس درجه سوخت و ساز بدن بر اثر فشار زندگی است.بنابر نظر سلیه استرس حالتی است بیانگر یک نشانگان معین که با تغییرات نامعینی که بر یک نظام زیست شناختی اثر می­کنند مطابقت دارد.

سلیه به نشانگان عمومی انطباق«General adaptation syndrom» به عنوان یک پاسخ نامعین ارگانیزم، نسبت به بیماری توجه کرده است. او در اولین اثر خود ، اصطلاح استرس را برای توصیف شرایط ارگانیزم در برابر عوامل استرس زا بکار برد. و در آخرین مفهوم خود استرس را پاسخ نامعین ارگانیزم در برابر هر خواسته محیطی دانسته است. سلیه در سال ۱۹۸۰  استرس را اصطلاحی نام برد که همه از آن سخن می­گویند و بکار بردن این اصطلاحات را نه تنها در مکالمات روزمره بلکه در تلویزیون ، رادیو و روزنامه نیز رایج دانست . به گفته سلیه اکثر سخنرانیها در مراکز درمانگری و دروس دانشگاهی نیز به این موضوع اختصاص داده می­شود.با این­حال شمار کسانی را که تعریف مشابهی از این مفهوم را به دست دهند بسیار اندکند و کم و بیش همه افراد حرفه خود را استرس زاترین حرفه می­دانند و بر این باورند که در عصر استرس زندگی می­کنند.

تعاریف استرس

نگاه به گستره تحقیق در زمینه استرس نشان می­دهد که گام نخست در این راه ،ارائه تعریفی از مفاهیم استرس و سازش است . گرچه این اصطلاحات را در علوم انسانی ، پزشکی و روانپزشکی به فراوانی بکار برده­اند اما در باره معنای آنها ،چندان توافقی نشده است. معرفی واژه استرس به صورت اشاره به واکنش فیزیولوژیکی که ، در اثر ادراک موقعیت­های آزاردهنده یا تهدید آمیز بروز می­کند(Walter kenon). استرس به عنوان رابطه بین شخص و محیط که توسط شخص به صورت فشار آور و فراتر از توانایی او ارزیابی می­شود و سلامتی او را به خطر می­اندازد تعریف می­شود(Lazaros, felkman).

استرس به هر نوع شرایط طبیعی یا ذهنی که توسط ارگانیزم به صورت تهدید واقعی یا ذهنی قلمداد می­ شود تعریف می شود(آدر و کوهن). استرس به صورت محرکی است که از خارج بر بدن فرد تحمیل می­شود و ناراحتی­ های جسمانی و روانی را در پی دارد(Brown,campbell1994). انسان­ها به یک واقعه استرس­زای یکسان براساس چگونگی ارزیابی آن به شیوه­های فیزیولوژیک متفاوت پاسخ می­دهند(کمنی)استرس بمنزله یک پاسخ فیزیولوژیکی که منجر به نشانگان عمومی سازگاری می­شود و در همه افراد ایجاد شده و شامل سه مرحله:هشدار، مفاومت، تحلیل رفتگی می ­باشد(selye,H). استرس اندوه قرن بیستم می­باشد . ما با فشارهای اجتماعی روبرو می شویم که شناخت بسیاری از آنها دشوار بوده و غیر قابل اجتناب هستند همچنین در کنترل آسیب ناشی از فشار روانی شکست خورده­ایم. چون همه تلاش خود را صرف راه­های پزشکی کرده­ایم ؛تنها راه سالم ماندن از فشار آسیب زا ، آموختن شیوه­های زندگی در دنیایی است که برای خود ساخته ­ایم(Kollman).

زنان در برابر استرس

در اکثر کشورهای غربی تغییرات بنیادی در نقش زن بوجود آمد. ضرورتهای اقتصادی همراه با جنبشهای دفاع از حقوق زنان ،آنها را در جهت انتخاب یک زندگی فعال و حرفه ای سوق داده است و جاه طلبی سلسله مراتب سازمانی و بر عهده گرفتن حرفه ای مستقل را در آنان برانگیخته است. زنان جوان بیش از بیش وارد بازار کار می شوند برای مثال در ایالات متحده امریکا ۶/۳۳ درصد کارمندان را زنان تشکیل نی دهند و در انگلستان ۸/۲۸ درصد از بخش های حرفه ای مانند تجارت،تغذیه و خدمات دیگر بر عهده زنان است.

بررسی هایی که در سال ۱۹۹۱ در طی ۱۰ سال انجام شده بود نشان می داد که زنان بر این باور بوده اند که مشکلات زیادی در راه ایفای نقش مدیریت برای آنان وجود دارد. کار در محیطی که اکثریت با مردان است موجب می شود تا مدیران زن ، فشارها و تنشهایی به مراتب بیشتر از مردان همکار خودداشته باشند.افزون بر استرس های ناشی از خانه و خانواده، زنانی که در موسسات به کار اشتغال دارند با مسائل خاص تری مانند تنش هایی که بر اساس احساس انزوا ، تعصبات جنسی همکاران مرد و بطور کلی سرخوردگیهایی که به دلیل جو و فرهنگ سازمانی بوجود میآیند ،نیز مواجهند.

نشانگان سندرم استرس زنان (ویتکین – لانویل witkin lanoil)

در بین پژوهش های متعدد که در این باره انجام شده اند تحقیقی که توسط ویتکین له نویل انجام گرفته از اهمیت خاصی برخوردار است . این محقق در یک روی آورد کلی نسبت به مساله استرس زنان، نشانه هایی را که در پی می آیند خاطرنشان می سازد.

• ۱- قاعدگی و تنشهای قبل از آن،سردردها، افسردگی بعد از زایمان، مالیخولیا، افسردگی، سرد مزاجی، ناتوانی در ارضای جنسی، عقیم شدن و غیره
• ۲- اختلال هایی با فراوانی بیشتر: روان بی اشتهایی ، پرخوری، روان آزردگی، اضطراب، روان گسستگی افسرده وار

علیرغم نشانه های فوق بطور کل زنان در معرض دو گروه بزرگ از استرس ها قرار دارند: استرس هایی که ار هویت زیست شناختی آنها ناشی می شوند و استرس هایی که با مسئولیت حرفه ای آنان در ارتباط است.

کنش تولید مثل مبنای نشانگان استرس زنانه است . په، قاعدگی،بارداری و یائسگی تماما به تشدید اختلالهای جسمانی و روانی ناشی از تغییرات بدنی فیزیولوژیکی منتهی می شوند.

دایمند(Dimond) از کالج پزشکی مانت ساینایی عقیده دارد که استرس موجب تشدید نشانه های پیش قاعدگی مانند تعرق و تغییرات حرارت بدن می شود. حاملگی نیز با ایجاد تغییرات بدنی در زنان، ترس از دست دادن جاذبه در آنان را بهمراه دارد. این تغییرات با رفتارهای تازه ای مانند منع استفاده از مشروبات و سیگار و لزوم مصرف برخی از داروها که برای حمایت از سلامت مادر توصیه می شوند همراهند. . ضمنا تغییرات هورمونی باعث ایجاد اختلالهایی می شوند که از دیدگاه شوهران بمنزله بیماریهای توهمی تلقی می گردند و این نکته نیز استرس زنان حامله را افزایش می دهد. تغییر در وضع مالی خانواده بخاطر هزینه های متعدد دوران حاملگی که توسط بیمه های اجتماعی پرداخت نمی شوند می تواند تردیدهایی را نسبت به آینده و وضعیت شغلی بوجود آورند که افزایش استرس را در پی دارند.

افسرگی پس از زایمان

پس از تولد نوزاد ۲۰ تا ۶۵ درصد زنان دپار افسردگی می شوند واغلب در مادر جوانی که از شوهر و خانواده اش ، به جز در ساعات محدود ملاقات شده و فرزند خود را نیز فقط به هنگام شیردهی می بیند ، احساس انزوا و آسیب پذیری بوجود می آید و افزون بر این ، تصور استرس هایی که در بازگشت به منزل باید با آنها مقابله کند ، دلمشغولی وی را بر می انگیزد، تحرک و بخصوص احساسات دو سوگرای مادرانه را تحمل کنند.

یائسگی

در این وهله بحرانی ، تغییرات جسمانی ، دگرگونیهای خلقی و رفتاری را در پی دارند. کاهش استروژن و پروژسترون بتدریج بر همه بافتها اثر می گذارد و سیستم عروقی باید با این تغییرات سازش یابد . حالت (گرگرفتن) که تقریبا در ۲ سوم زنان به هنگام یائسگی ایجاد می شود ، همراه با خشکی بافتها و مهبل (واژینیسم) همراه است . تقریبا در ۴۰ درصد نیز پوکی استخوان ایجاد می شود و اضطراب و افسردگی که ناشی از کاهش سطح هورمونی هستند ، از پدیده های روانشناختی معمول این دوره می باشند.

 پیری یا احساس پیر شدن

از دست دادن جاذبه با تظاهرات فیزیولوژیکی توصیف شده همراه است و پاره ای از زنان را در دور باطل تظاهرات فیزیولوژیکی(گرگرفتن و جزآن) و تظاهرات روانشناختی تشدید یافته تری قرار دهد. از دست دادن مهار بدنی به ایجاد اضطراب می انجامد و احساس تهدیدشدگی را افزایش می دهد.

بطور کلی باید چنین گفت که همه استرس ها در بدن زن برنامه ریزی شده اند اما بعد روانشناختی آنها به تاریخچه زندگی شخصی، خانوادگی وی وابسته است.

استرس در زنان کارمند

تقریبا ۹۰ درصد از جامعه زنان کشورهای غربی به کار اشتغال دارند یا آنکه به دلایل مختلف در دوره هایی از زندگی خود کار خواهند کرد. کنترل تعداد فرزندان برای زنان این امکان را فراهم کرده که تا حدی سرنوشت خود را به عنوان مادر خانواده در دست گیرند. وسایلی که به علت پیشرفت تکنولوژی برای آشپزی و نظافت منزل فراهم شده اند، به کاهش قابل ملاحظه مدت زمانی که برای خانه داری اختصاص می یافت منجر شده است. امروزه وضعیت خانواده ها دگرگون شده و آمار طلاق به ۵۰ درصد رسیده است. زنان مطلقه برای تامین زندگی خود باید کار کنند. بالا رفتن تعداد افراد مجرد، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش اهمیت اشتغال به استقلال شخصی و مالی را در زنان تقویت کرده است.

مطالعات آماری درباره استرس زنان کارمند، صرفنظر از موقعیت سلسله مراتبی آنها و با در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی-اجنماعی، ثابت می کنند که زنان کارمند تحت تاثیر تنش­ هایی به مراتب شدیدتر از کارمندان مرد هستند. در محیطی که زیر سلطه و غلبه مردان است، زنان یک اقلیت جنسی را تشکیل می ­دهند. با توجه به اینکه زنان برای نخستین با مشاغل پر مسئولیت را برعهده گرفته ­اند و دارای صلاحیت مشابه یا برتری هستند، در بیشتر مواقع سطح سلسله مراتبی و دستمزد آنها از مردان پایین تر است. بطور خلاصه تنش هایی که زنان کارمند در محدوده کار خود تحمل می ­کنند ناشی از منابعی هستند که زنان در تغییر دادن آنها ناتوانند، زیرا ریشه در تبعیض­ هایی در قلمرو اجتماعی و خانوادگی زنان کارمند می باشد که بخش عمده ­ای از استرس گسترده آنها ناشی از تعازض های بین همسر و جریان کار؛ و جریان کار و زندگی خانوادگی است . به عبارت دیگر این زنان هنوز از حمایت همسران خود برخوردار نیستند.

در سطح فردی، کارمندان زن، بیش از کارمندان مرد دارای رفتار تیپ A هستند و شیوه مدیریت آنها به هنگام اعمال قدرت، بی انعطاف تر از مردان است. کارمندان زن نیز برای مبارزه علیه آثار هیجانی ، با اندکی تفاوتی نسبت به مردان، به سیگار، جبران­ های غذایی و… روی می ­آورند. به عکس مردان، زنانی که مسئولیت های مهمی بر عهده دارند. عصبی تر هستند، دچار سردردهای مکرر می­ شوند. اشتباهات خود را می پذیرند. از فقدان ارتباط در سازمان به خصوص از اینکه در تصمیم گیری ها مورد مشورت قرار نمی­ گیرند یا کمتر با آنها مشورت می­ شود شکایت دارند.

اکثر زنان که دارای «رفتار تیپ A» هستند در بین کارمندان جوان و سطح متوسط قرار دارند و بخصوص در بین این کارمندان جوان است که بی ­حوصلگی، روحیه رقابت، جدل و احساس فشار دائم مشاهده می­ شود. تبعیض جنسی این ریخت رفتاری را تشدید و فعال می­ کند چه، اگر زنان بخواهند سلسله مراتب حرفه ­ای را طی کنند، به خوبی ارزشیابی شوند و در سازمان اداری پیشرفت کنند ، بازده آنها باید الزاما بیش از مردان باشد. در اغلب موارد آنها باید برنامه شخصی خود درباره تشکیل یک زندگی خانوادگی را به تعویق بیاندازند و بهای بسیاری را تحمل کنند.

همه این تنش­ ها با اختلالهای خواب، حالت عصبی، احساس خستگی، مشکلات صبحگاهی به هنگام برخاستن از خواب و میل به انزوا همراه می باشند. مصرف سیگار نیز در اکثر این زنان به چشم می­خورد و اغلب از اینکه نمی توانند بر کارمندان خود نفوذ داشته باشند، با شرایط دشوار مقابله کنند و ارزشهای خود را در موقعیت­ های رقابت آمیز نشان دهند شاکی هستند.

تاکنون ده ها هزار تحقیق و پژوهش در قلمرو استرس انجام شده اند و پس از تحقیق «کای در سال ۱۹۶۴» که به نوعی آغازگر این پژوهش ­ها به حساب می ­آید. این پژوهش­ها بر چهار قلمرو اصلی متمرکز شده ­اند:

• مسائل مربوط به توصیف و سنجش استرس
• استرس وابسته به جریان پیشرفت حرفه­ ای
• استرس وابسته به روابط متقابل کار و خانواده
• نقش محیط اجتماعی و خانوادگی در پیشگیری از استرس

توصیه همه پژوهشگران در این قلمرو این است که باید موسسات را نسبت به مسائل زنانی که مسئولیت دوگانه ­ای در محل کار و کانون خانوادگی خود دارند هشیار کرد تا تغییراتی را در محیط سازمانی و فرآیندهای تصمیم گیری موسسات ایجاد کنند. در واقع بمنظور یافتن راه حل برای این مسائل پر اهمیت، دولت، موسسات و سازمان­ های اجتماعی باید توامان وارد عمل شوند، چون در غیر این صورت ، زنانی که می­خواهند سلسله مراتب حرفه ­ای را طی کنند باید همچان بهای انسانی گزافی را متحمل شوند.

کاروشی چیست؟

کاروشی (Karōshi) در زبان ژاپنی به معنای مرگ ناشی از کار زیاد است، به مرگ ناگهانی ناشی از کار حرفه‌ای و استرس شغلی گفته می‌شود. این پدیده، علاوه بر ژاپن، در کره جنوبی و چین نیز شایع است.

منابع:

• – تنیدگی، استرس بیماری جدید تمدن (Alexander1950). ترجمه دکتر پریرخ دادستان. انتشارات رشد
• – روان شناسی سلامت (Dymateom). ترجمه محمد کاویانی. انتشارات سمت(۱۳۸۷)
• – مبانی سایکونور / ایمونولوژی. علی پور ،احمد نور بالا. انتشارات دانشگاه علوم پزشکی (۱۳۸۳)
• – روانشناسی سلامت (sarfino Edward). ترجمه الهه میرزایی و همکاران. انتشارات رشد(۱۳۸۴)
• – بهداشت روانی. محمد مهدی اسماعیل زاده پوریا، لیلا حسن پور

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *