خواب چندین وظیفه دارد. ما هنگام خواب به عضلاتمان استراحت می دهیم. سوخت و ساز را کاهش می دهیم. پروتئین ها را در مغز بازسازی می کنیم. سیناپس ها را سازماندهی مجدد می کنیم. خاطرات را مستحکم می کنیم.
تمام گونه ها، نه فقط مهره داران، دارای مغز بزرگ و حافظه پیچیده می خوابند. یکی از وظایف اصلی خواب نگهداری انرژی است. چندین تحقیق نشان داده است که خواب حافظه را تقویت می کند.
برخی از تأثیرات محرومیت از خواب عبارتند از گیجی، ضعف تمرکز، تحریک پذیری، لرزش دست، توهمات، خلق ناخوشایند، کاهش هوشیاری و افسردگی. در اثر محرومیت از خواب، سیستم ایمنی بدن ضعیف می شود.
وظایف خواب REM
یک فرد متوسط تقریبا یک سوم عمر خود را در خواب و تقریبا یک پنجم خواب را در REM می گذراند. ظاهرا REM وظیفه ای زیستی بر عهده دارد.
تفاوت فردی و گونه ای در REM
خواب REM در پستانداران و پرندگان شایع است اما برخی گونه ها خواب REM بیشتری از گونه های دیگر دارند. به عنوان یک قاعده گونه ای که کلاً خواب بیشتری دارد از میزان خواب REM بالاتری برخوردار است. گربه ها ۱۶ ساعت از روز را می خوابند. افرادی که خواب بیشتری دارند (مثلاً نوزادان) اضافه ی خواب آنها مربوط به خواب REM می باشد.
خواب REM تقریباً روزی ۸ ساعت از خواب نوزادان ولی در اغلب بزرگسالان کمتر از ۲ ساعت را به خود اختصاص می دهد.
افرادی که از خواب REM محروم شدند در شب اول بعد از مدت محرومیت، اغلب آنها تقریباً ۵۰ درصد بیشتر از معمول را در مرحله ی REM سپری کردند.
فرضیه ها
یک فرضیه این است که REM برای ذخیره ی حافظه اهمیت دارد یا به مغز کمک می کند اتصالات بی فایده را که به طور تصادفی در طول روز تشکیل شده اند، دور بریزد. خواب به طور کلی زمان تقویت کردن محفوظات است.
محروم کردن افراد از خواب در اوایل شب (عمدتاً خواب NREM) یادگیری کلامی مانند حفظ کردن فهرست واژگان را مختل می کند، در حالی که محروم کردن افراد از خواب در طول نیمه دوم شب (که REM بیشتر است) تحکیم مهارت های حرکتی آموخته شده را مختل می سازد.
از سوی دیگر، خیلی از افراد بازدارنده MAO و داروهای ضد افسردگی مصرف می کنند که خواب REM را شدیداً کاهش می دهند. با این حال آنها می گویند مشکل حافظه ندارند و پژوهش روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می دهد که گاهی این داروها حتی حافظه را تقویت می کنند.
دیوید ماریس(۱۹۹۸) معتقد است که نقش اصلی REM صرفاً پس و پیش بردن کره ی چشم برای کسب اکسیژن کافی قرنیه های چشم است. طبق این نظریه REM وسیله ای است برای برانگیختن فرد خفته است و جلوه های دیگر REM از جمله رؤیاها، صرفاً نتایج جانبی هستند.
به طور کلی شواهد موجود به طور متقاعد کننده ای از هیچ فرضیه ای درباره خواب REM حمایت نمی کنند.
دیدگاه های زیستی درباره ی خواب دیدن
۱- نظریه فروید : بیان کرد که رؤیاها بیانگر امیال نهفته و اغلب ناهشیار هستند که مغز به قصد سانسور کردن آنها تحریفشان می کند.
۲- فرضیه فعال سازی – ترکیب:
در حالی که فروید تصور می کرد مغز برای ساختن رؤیا پیام ها را به طور فعال تحریف می کند، دیدگاه دیگری اعلام می دارد که رؤیا بیانگر تلاش مغز برای معنی دادن به اطلاعاتی است که قبلاً تحریف شده اند. طبق فرضیه فعال سازی-ترکیب، رؤیاها با فعالیت خودانگیخته ادواری در پل شروع می شوند (PGO) که چند قسمت از قشر مخ را فعال می کند. قشر مخ نیز این درون دادها را ترکیب می کند و داستانی را تلفیق می کند که به تمام این اطلاعات معنی بدهد. درون داد ناشی از پل معمولاً بادامه را فعال می کند، قسمتی که برای پردازش هیجان مهم است. بنابراین اغلب رؤیاها محتوای هیجانی عمیقی دارند.
۳- فرضیه بالینی- کالبد شناختی
این فرضیه از تحقیقات بالینی رؤیاها به وسیله ی بیمارانی بدست آمده است که به انواع آسیب مغزی مبتلا بودند. این نظریه مانند نظریه ی فعال سازی- ترکیب بیان می کند که رؤیاها با محرک های تحریک کننده ای که درون مغز به وجود می آیند و اطلاعاتی که مغز از طریق حواس بدست می آورد، آغاز می شوند. اما برخلاف نظریه ی فعال سازی- ترکیب کمتر بر پل، امواج PGO یا حتی خواب REM تاکید می کند و رؤیاها را درست مانند تفکر در نظر می گیرد.
اگر قشر بینایی اولیه آسیب ببیند، افراد نابینا می شوند ولی برخی از آنها کماکان از رؤیاهای دیداری خبر می دهند. پس قشر بینایی اولیه در هر صورت هنگام خواب دیدن تقریباً نافعال است. با این حال وارد شدن آسیب به قسمت های دیگر قشر بینایی، خارج از قشر بینایی اولیه به تصورات دیداری در رؤیاها خاتمه می دهد.
عقیده بر این است که تحریک درونی یا بیرونی، قسمتهایی از قشر آهیانه ای، پس سری و گیجگاهی را فعال می کند. هیچ درون داد حسی از قشر بینایی اولیه این تحریک را تحت الشعاع قرار نمی دهد و هیچ انتقادی از جانب قشر پیشانی آن را سانسور نمی کند، از این رو این تحریک به صورت ادراک های توهمی شکل می گیرد.
منبع : روانشناسی فیزیولوژیکی / جیمز کالات / یحیی سیدمحمدی (مترجم) / نشر روان / فصل ۲.