تعریف تمدن از دید فروید

فروید کتاب  تمدن و ملالت های آن را که امروز در شمار معروف ترین آثار اوست، در سال ۱۹۳۰ منتشر کرد که در آن خلاصه ای از دیدگاههای روانکاوی درباره فرهنگ و تمدن و دورنمای آن را با بیانی ساده نوشته است. محور اصلی این اثر عبارت است از بحث درباره تضادی آشتی ناپذیر میان دو نیروی متخاصم در روان نوع بشر که غالب شدن یکی بر دیگری سرنوشت تمدن را تعیین خواهد کرد. این دو نیرو طبق نظریه فروید از سایق عشق و سایق تخریب یا مرگ نشات می گیرند و تاریخ نوع بشر تا به امروز راه حلی برای از میان برداشتن تضاد میان این دو نیرو نیافته است.

اساس و هدف فعالیت ما آدمیان ارضای سایق هایی است که به طور طبیعی در نهادمان وجود دارند و در اصل شخصی هستند. در عین حال ما ذاتا موجوداتی اجتماعی نیز هستیم، زیرا برای ارضای سائق های فردی به جمع نیازمندیم و از این رو ناچاریم به منظور ماندن در جمع، سائق های خود را محدود و مهار کنیم. کشمکش میان این دو گرایش متعارض موجب آن وضعی می شود که این اثر بیان کننده آن است، یعنی ملالت یا ناخشنودی در تمدن.

۲ ادعای ناخوشایند در روانکاوی:

1. فرایندهای روانی در اصل ناآگاه هستند و فرایندهای آگاهانه فقط به فعالیت ها و بخشهای اندکی از روان آدمی محدود می شوند. پس انسان، حاکم مطلق بر محرکهای درونی خویش نیست، بلکه موجودی است عمدتا غیرعقلانی که بیشتر تحت جبریت نهادی و تاریخی خویش رفتار می کند.
2. بخشی از انگیزه های غریزی که هم به معنای خاص و هم به معنای عام، جنسی هستند، در ایجاد بیماری های روانی نقشی فوق العاده مهم ایفا می کنند که قبلا هرگز تا به این حد به آن توجه نشده بود؛ به علاوه در فعالیت های عالی فرهنگی، هنری و اجتماعی نوع بشر سهیم و دخیل اند. 

فروید در سال های آخر زندگی اش از بیراهه های پزشکی و آسیب شناسی روانی به فلسفه و جامعه شناسی روی می آورد. در نوشته ای که از ۷۹ سالگی او به جای مانده است این فکر را چنین بیان می کند: ” پس از بیراهه های دراز از طریق علوم پزشکی و روان درمانی، علاقه من به مسایل فرهنگی بازگشت که در زمان نوجوانیم، که تفکر در من هنوز چندان بیدار نشده بود، مرا به سوی خود می کشانید.” منظور وی از مسایل فرهنگی، معنی و منشا فرهنگ، شرایط زندگی اجتماعی و رابطه انسان با جامعه است.

فروید سرچشمه رنج های بشر را به تمدن و فرهنگ نسبت می  دهد، یعنی رنجی که انسان به دست خود بستر آن را فراهم کرده است. او تمدن را مجموعه دستاورد هایی می داند که موجب تمایز میان انسان و حیوانات شده است.

تمدن بشری دو هدف دارد: حفاظت از انسان در برابر طبیعت و تنظیم روابط بین انسان ها.

دستاورد های انسانی عموماً هدفمندند اما بسیاری از آنها فایده چندانی ندارند. یکی از این بی فایده ها که ما انتظار داریم در دایره تمدن بگنجانیم، زیبایی است. به دنبال زیبایی انتظار دیگر ما از تمدن ارج نهادن به نظم و پاکیزگی است. تلاش انسان در این جهت به منظور اثبات این امر است که هدف تمدن تنها فایده بردن نیست. به همین دلیل، یکی از گویا ترین مشخصه های تمدن مربوط به فعالیت های فکری و روانی انسان است. نظام های دینی، تأملات فلسفی و ایده آل سازی های انسانی در این روند ذهنی جای می گیرند.

خصیصه دیگر تمدن به چگونگی روابط انسان ها بر می گردد. در حقیقت جایگزین شدن جمع به جای فرد است که اهمیت پیدا می کند. اما مشکل از آنجا آغاز می شود که تمدن، آزادی فردی را محدود می کند.

فروید تکامل تمدن را با رشد لیبیدویی فرد مقایسه می کند و سه مرحله مشترک میان آنها بر می شمرد:

• ۱) شکل گیری شخصیت (کسب هویت)
• ۲) والایش سائق ها (هدایت انرژی اولیه به سوی فعالیت های روانی و فیزیکی دیگر)
• ۳) ارضا نکردن یا چشم پوشی از غرایز (به عبارتی اعمال حاکمیت قانون در جامعه)

وقتی تمدن از انسان ها بخواهد که نه تنها سائق های جنسی، بلکه تمایلات پرخاشگری خود را نیز قربانی کنند، می توان فهمید که انسان تقریبا نمی تواند در تمدن سعادتمند باشد. انسان نخستین، وضعش از این نظر واقعا بهتر بوده است زیرا محدودیتی برای سائق هایش نمی شناخته است؛ در عوض امنیت او بسیار کمتر بوده است. انسان متمدن مقداری از امکانات سعادت را با مقداری امنیت مبادله کرده است. اما نباید فراموش کنیم که در خانواده نخستین، فقط رئیس خانواده از چنین آزادی سائق ها برخوردار بوده است، باقی افراد برده وار زیر ستم او بوده اند.

منبع :  تمدن و ملالت های آن – زیگموند فروید – محمد مبشری

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *